Wat zijn PFOS en PFAS? Hoe verspreiden ze zich? En hoe ongerust moeten we erover zijn?

Laten we eerst even door de zure appel van de moeilijke woorden heen bijten, om te weten waar de afkortingen vandaan komen: PFOS oftewel perfluoroctaansulfonaten zijn chemische stoffen die behoren tot de brede familie van de PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen). 

Deze chemische stoffen worden in allerlei alledaagse producten gebruikt voor hun goede eigenschappen: ze zijn water-, vet- en vuilafstotend. Heel handig dus om pakweg regenjassen, schoonmaakmiddelen, verpakkingen of anti-aanbakpannen van te maken.

In onderstaand videootje vatten we dit nog eens samen. Lees eronder verder voor meer uitleg over deze stoffen:

Helaas hebben deze stoffen ook een aantal slechte eigenschappen. In eerste instantie zijn ze niet of amper afbreekbaar. Als ze in het milieu terechtkomen, blijven ze daar dus voor eeuwig en drie dagen in aanwezig.

Doordat het zo’n kleine deeltjes zijn, kunnen ze ook in je lichaam terechtkomen. "'Als je dat in je bloed of in je lever krijgt, dan duurt het tientallen jaren vooraleer het volledig uit je lichaam is”, legt toxicoloog Jan Tytgat van de KU Leuven uit, en daar kunnen ze schadelijk zijn.

“Je gaat er niet meteen van doodvallen,” merkt professor Tytgat op, “maar als je dagelijks een te hoge concentratie binnen krijgt, kan je hormoonbalans verstoord raken. Verder is er kans op verhoogde cholesterol, groeistoornissen en een verhoogd risico op kanker.”

Maar waar komen die PFOS nu vandaan? Ze komen niet in de natuur voor, maar worden als synthetische stoffen gemaakt in de chemische industrie. Vanuit die fabrieken kunnen de kleine PFOS-deeltjes meegenomen worden door de wind en zo neerkomen op de bodem in de dichte of wijde omgeving, legt Lieven Bervoets, professor ecotoxicologie aan de Universiteit Antwerpen uit.

Daarnaast kunnen PFOS-deeltjes ook in het milieu terechtkomen door het afvalwater dat de chemische industrie loost. Bij de lozing komen de PFOS-deeltjes eerst in waterlopen terecht - het oppervlaktewater - maar daarna kunnen ze zich ook gaan verspreiden naar het dieper gelegen grondwater. “En dat kan op zijn beurt via bizarre kronkelingen in de ondergrond naar allerlei plaatsen verspreid worden”, zegt professor Bervoets.

Beluister hier een uitgebreide uitleg van professor Bervoets in het Radio 1-programma "De wereld vandaag" en lees eronder verder:

Naar aanleiding van het nieuws over de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht zegt professor Tytgat dat er “voldoende reden is tot bezorgdheid, maar echt geen reden tot paniek”. 

Hoewel het nu in een straal van 5 kilometer rond de 3M-fabriek wordt afgeraden om nog eieren van eigen kippen te eten, ziet Tytgat geen reden tot paniek: “Die eieren blijven exact dezelfde eieren als vorige maand en vorig jaar. Misschien zijn ze zelfs nog iets beter, want vroeger was de verontreiniging bezig en we wisten het niet.”  

Maar we moeten dus wel degelijk bezorgd zijn, voegt Tytgat eraan toe, “en veel metingen doen en kijken of die onder de Europese normen zitten”. Tytgat wijst erop dat die normen voor PFOS in de bodem en in voedsel de afgelopen 15 jaar véél strenger zijn geworden.

En wanneer de norm licht overschreden zou worden, is er ook niet meteen reden tot paniek, stelt Tytgat gerust. “Maar als er een overschrijding zou zijn van een factor 100 of 1.000, moeten we wel iets doen.”

Beluister hier uitgebreide duiding door professor Tytgat in het Radio 1-programma "Nieuwe feiten":