Gaat de vervuiler wel echt betalen? Vlaamse regering in het defensief na geheime PFOS-deal

“Wat zou je zelf doen om een project van 5 miljard euro te realiseren?” Een Vlaamse regeringsbron reageerde dinsdag verbaasd op de kritiek op de dading die Lantis, het overheidsbedrijf dat de Oosterweelwerken uitvoert, in 2017 afsloot met 3M. In deze dading, waarover De Standaard ’s ochtends berichtte, beloofde Lantis af te zien van gerechtelijke procedures tegen de multinational, nadat er op de Oosterweelwerf hoge concentraties van het kankerverwekkende PFOS werden vastgesteld.

Het akkoord ligt zwaar onder vuur. Terwijl de Vlaamse overheid al 63 miljoen euro betaalde voor de verpakking van de vervuilde gronden en de aanleg van een waterzuiveringsinstallatie, moet 3M volgens de dading slechts 75.000 euro betalen voor de aanleg en het onderhoud van een veiligheidsberm. En dat terwijl Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) het parlement had verzekerd dat de vervuiler zou betalen.

Opmerkelijk is dat Lantis en 3M elkaar ook beloofden om nooit meer publiek te communiceren over de PFOS-concentraties, toch niet zonder voorgaand overleg. “Als dat klopt, dan hangt de Vlaamse regering echt wel aan de leiband van 3M”, reageert Groen-oppositielid Mieke Schauvliege. “Een bedrijf dat wereldwijd miljarden winst maakt, betaalt slechts een habbekrats om de eigen vervuiling op te kuisen. Blijkbaar wou men koste wat kost Oosterweel realiseren.”

Historisch akkoord

In 2017 sloot de toenmalige Vlaamse regering een historisch akkoord met de actiegroepen die de werken aan de Antwerpse ring tot dan toe hadden tegengehouden. Het ‘Toekomstverbond’ maakte een einde aan twintig jaar strijd. De gretigheid bij de regering om de spade in de grond te steken was dan ook groot. “Een kostprijs van 63 miljoen euro op een project van 5 miljard is relatief”, merkt de regeringsbron op. Een jarenlange procedureslag over deze kosten zou duur en tijdrovend zijn geweest.

Belangrijke nuance: de dading gaat enkel over de waterzuivering en het verleggen van grond op de Oosterweel-werf. Ze zegt niets over de sanering van de Oosterweel-grond, laat staan van de gronden daarrond. “Daarover is het bodemdecreet duidelijk: 3M is en blijft verantwoordelijk voor de volledige sanering van de verontreiniging”, klinkt het binnen de regering. Deze plicht kan ook niet verjaren. Hoe hoog de saneringskosten voor het bedrijf zullen oplopen, moet nog blijken uit de bodemstalen die in en rond Zwijndrecht worden genomen.

Hoe dan ook is dit pijnlijk voor de Vlaamse regering, want de inhoud van de dading toont nog maar eens aan dat ze wel degelijk op de hoogte was van de verontreiniging. Op het moment dat Lantis (toen nog BAM geheten) het akkoord met 3M sloot, viel ze volledig onder de verantwoordelijkheid van toenmalig minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA), die nu nog steeds in de regering zit. In het bestuur zaten ook verschillende leden van N-VA, CD&V en Open Vld.

Crisissfeer

Verwacht wordt dat Vlaams minister-president Jan Jambon woensdag in het parlement toelichting zal geven bij het dossier, dat de regering nu al een week heeft ondergedompeld in een crisissfeer. Daarna volgt een stevig actuadebat en een stemming over de oprichting van een parlementaire onderzoekscommissie, die vorige week plots werd gesuggereerd door minister Demir. De meerderheidspartijen ondersteunen die. 

Intussen loopt operatie schadebeperking volop. Zo heeft minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) aan de Vlaamse opdrachthouder Karl Vrancken gevraagd om extra toxicologen aan te stellen. Vrancken werd eerder al door de regering aangeduid om het onderzoek naar PFOS te coördineren. Hij gaat de informatie voor de burger bundelen op een website. Peeters: “We willen vooruit met Oosterweel, maar niet ten koste van de volksgezondheid.”