Vlaamse regering en Antwerps stadsbestuur al in 2017 ingelicht over PFOS-vervuiling, persbericht werd nooit verstuurd 

Op 8 februari 2018 wordt de symbolische eerste spade in de grond gestoken voor de werken aan de Oosterweelverbinding. Een pluim op de hoed van toenmalig minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA). En dat komt goed uit, in de laatste maanden naar de gemeenteraadsverkiezingen.

Bekijk onze Journaalreportage van toen en lees dan verder:

De Oosterweelverbinding is een werk van járen. De eerste verkennende studie om het mobiliteitsprobleem rond Antwerpen aan te pakken dateert al van 1996. Maar het duurt tot begin 2017 dat er een compromis wordt gevonden tussen politiek en de buurt. De eerste spadesteek is daarna dus erg snel een feit.

Toch lijkt één discussie rond de Oosterweelwerken het grote publiek niet te bereiken: de PFOS-discussie en de bodemvervuiling vanuit de Amerikaanse chemiegigant 3M, die de chemische stof PFOS produceert op zijn site in Zwijndrecht. Maar achter de schermen zijn een pak mensen wel degelijk op de hoogte van de problemen.

In eerste instantie Lantis, de bouwheer van Oosterweel die honderden metingen heeft uitgevoerd en zo de omvang van het probleem vaststelde. Die heeft daarop afvalstoffenmaatschappij OVAM, de Vlaamse Milieumaatschappij VMM en zowat de hele politiek - van de Vlaamse regering tot het Antwerpse stadsbestuur - ingelicht. 

Dat zei de CEO van Lantis Luc Hellemans dinsdag al in Terzake op Canvas (zie ook video hieronder): zeker ook de Vlaamse regering was op de hoogte. Het bedrijf zegt dat het volledig transparant geweest is (ook over de dading trouwens die de saneringskosten van de gronden verdeelde tussen Lantis en 3M).

Bekijk hieronder hoe de topman van Lantis in "Terzake" eerder deze week zei dat ze altijd volledig transparant zijn geweest:

Maar nu duikt er dus bewijs op voor die stelling: het gaat om een mail vanuit Lantis die VRT NWS kon inkijken en die onomstotelijk vaststelt wié allemaal op de hoogte was.

De datum ervan: 29 september 2017. De geadresseerden: toenmalig Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA), zijn vice-ministers Liesbeth Homans (N-VA), Bart Tommelein (Open VLD), Hilde Crevits (CD&V), de bevoegde ministers Ben Weyts (N-VA) op Mobiliteit, Joke Schauvliege (CD&V) op Milieu en de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA), mobiliteitsschepen Koen Kennis (N-VA) en havenschepen Marc Van Peel (CD&V). Met daarnaast nog een waslijst van kabinetsmedewerkers van al die mensen.

Kortom, de politieke stuurgroep die waakt over het Masterplan 2020 voor de Antwerpse mobiliteit, waarvan de Oosterweelverbinding het absolute koninginnenstuk is.

De mail is eigenlijk het orgelpunt van een discussie die dan enkele dagen aan de gang is. Zo was er op 21 september een vergadering van Lantis met onder meer OVAM en VMM.

Lantis heeft zelf metingen naar de verontreiniging gedaan, en kaart daar de resultaten aan. Uit zowat 650 staalnames blijkt de verontreiniging veel groter dan gedacht: in 8,2 procent van de gevallen is de concentratie aan PFOS hoger dan 70 microgram, of de norm die Lantis zelf als veilig beschouwde.

Die metingen zijn, voor de duidelijkheid, enkel in de projectzone aan de oostkant van 3M uitgevoerd. En dus niet in Zwijndrecht. Maar Lantis waarschuwt  dat de kans reëel is dat er ook in Zwijndrecht bodemverontreiniging opduikt en stuurt aan op metingen.

Een van de redenen daarvoor is het voornemen om infosessies voor de plaatselijke bevolking te organiseren. Vóór je naar buiten kunt treden met de vervuiling zijn er objectieve gegevens nodig, meetresultaten dus. Want hoe anders werk je een plan van aanpak uit? En hoe antwoord je op de verwachte vragen vanuit de bevolking?  Mag ik nog eieren van mijn kippen eten, en wat met de worteltjes uit de moestuin? Dat kan alleen als je weet wat er precies in de grond zit.

De volgende stap komt er op 27 september, als Lantis een bericht van OVAM ontvangt. Daarin meldt de afvalstoffenmaatschappij dat het gevonden PFOS geen risico voor mensen betekent.

Zo gaat de tekst daarvan: "Gebaseerd op de gegevens die vandaag voorhanden zijn, zijn er geen aanwijzingen dat er een direct humaan risico uitgaat van de aangetroffen concentraties. Met name de aangetroffen concentraties in het grondwater vallen ver onder de huidig gehanteerde toetsingswaarden."

Toxicoloog Jan Tytgat, ingehuurd door Lantis om de reële dreiging van de vervuiling in te schatten, komt tot ongeveer dezelfde conclusie in twee aparte rapporten uit diezelfde periode. Hij schat het risico als eerder beperkt in - ook al overschrijden een aantal plekken zijn norm van 100 microgram.

Maar hij geeft in één van zijn twee rapporten meteen ook een aantal adviezen voor de bevolking mee. Zoals: eet geen eieren van uw kippen, of laat geen kinderen spelen in een zone waar de grond vervuild is.

Bekijk hier de uitleg van VRT NWS-journalist Fabian Lefevere en lees dan verder:

Het resultaat daarvan: helemaal niets. Er worden géén bodemstalen genomen in Zwijndrecht, daarvoor is het wachten tot dit jaar, wanneer de gemeente Zwijndrecht zelf metingen doet en tot de inmiddels bekende alarmerende conclusies komt. Er komen geen infosessies: de eerste was gepland op 17 oktober 2017 maar wordt vier dagen eerder afgelast op vraag van OVAM. "Niet nodig", luidt de motivering.

En niemand communiceert met de buitenwereld over de vervuiling - de politiek al helemaal niet. Waarom? Dat is niet duidelijk. Was er angst dat de werken aan Oosterweel zouden stilvallen, nadat de eerste spadesteek al zo moeilijk tot stand was gekomen, met al het burgerprotest in de jaren daarvoor?

Dan is er ook nog een persbericht uit 2017 dat nooit is gepubliceerd. "Ik meen dat dit niet komt door OVAM, maar er wordt daarvoor eigenlijk gekeken naar de politieke hoek", zegt Pieterjan De Smedt in "Terzake". Het is heel moeilijk om namen te noemen, maar De Smedt hoort toch wel de naam van toenmalig minister  van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) noemen. "We kunnen dat niet bewijzen, maar we kunnen wel zeggen dat ze niet actief als minister heeft gecommuniceerd."

Verneem hier hoe Pieterjan De Smedt naar het PFOS-dossier kijkt en lees eronder voort:

Was er, zoals sommigen zeggen, de angst dat met de Oosterweelwerken ook de sanering van de bodem tot een halt zou komen? En dat het hele mobiliteitsvraagstuk rondom Antwerpen onopgelost zou blijven?

Of was de politiek niet happig om een schandaal van deze omvang naar buiten te brengen? Sommige goedgeplaatste bronnen spreken inderdaad over politieke druk om het dossier te begraven, op een zucht van de gemeenteraadsverkiezingen. 

Misschien, maar uiteindelijk zal het werk van de onderzoekscommissie die gisteren is goedgekeurd door álle partijen in het Vlaams parlement klaarheid moeten verschaffen. Maar het mag ondertussen wel duidelijk zijn dat die minstens een paar vervelende momenten gaat opleveren voor de toenmalige Vlaamse regering, en bij uitbreiding ook de huidige.