Al in 2017 rapporten over PFOS-vervuiling in Zwijndrecht. Toch bleef het jarenlang stil

Het Vlaams Parlement keurde gisteren de oprichting goed van een onderzoekscommissie die zich moet focussen op de PFOS-verontreiniging in Zwijndrecht. Ook de partijen van de meerderheid schaarden zich achter het voorstel. Al kreeg minister Zuhal Demir (N-VA) nog een standje van haar partijgenoot Jan Jambon omdat ze aanvankelijk zonder akkoord in de regering haar steun voor zo’n onderzoekscommissie uitsprak.

De grote vraag voor de onderzoekscommissie wordt niet of PFOS een gezondheidsrisico vormt in de omgeving van de 3M-site, maar wel waarom dat pas recentelijk duidelijk werd. Al in 2006 was geweten dat de bodem rond het industriebedrijf vervuild was: 3M bracht zelf de Vlaamse overheid op de hoogte. Ook de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) werd geïnformeerd, de bouwheer van de Oosterweelwerken. De BAM is intussen opgegaan in Lantis.

Na de doorstart van het Oosterweelproject deed de BAM eigen bodemonderzoek, waaruit in 2017 opnieuw de zware verontreiniging duidelijk werd. Datzelfde jaar bestelde de BAM ook een studie bij toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven). Daaruit bleek ondubbelzinnig dat PFOS ook voor problemen zorgde voor de volksgezondheid en de voedselketen.

In 2006 kwamen de gezondheidsrisico van PFOS en verwante stoffen nog maar net aan het licht. Tegen 2017 was echter al even duidelijk dat ze mogelijk kankerverwekkende en hormoonverstorende gevolgen hebben. Het is geen toeval dat PFOS-producenten als 3M, maar ook DuPont, begin jaren 2000 de PFOS-productie vrijwillig afbouwden. In de jaren daarna begonnen In de Verenigde Staten ook de eerste rechtszaken rond de gevolgen van de forever chemicals – zo genoemd omdat ze amper natuurlijk afbreekbaar zijn.

Geen eieren eten

Tytgat raadde in 2017 onder meer de consumptie af van eieren van kippen uit de omgeving van 3M. Ook vissen uit de verontreinigde zone werden afgeraden voor consumptie. En groenten konden maar beter niet met putwater besproeid worden. Hij wees op studies bij werknemers van onder meer DuPont, waar een verhoogd aantal kankers vastgesteld werd.

“Uit mijn rapport blijkt dat er voldoende reden voor bezorgdheid was, maar niet voor paniek”, zegt Tytgat. Hij benadrukt dat de aanwezigheid van PFOS in voeding niet direct problematisch is. “Maar wie zegt dat het probleem van PFOS pas vanaf 2017 duidelijk werd – dat klopt niet.”

Annik Dirkx, woordvoerder van Lantis, zegt dat de Tytgat-studie werd bezorgd aan iedereen die die moest krijgen: de Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij OVAM, 3M, maar ook de Vlaamse Milieumaatschappij. Of de studie ook besproken is op de raad van bestuur – met daarin de afgevaardigden van de Vlaamse regering – is niet duidelijk. Volgens VRT NWS ontvingen nagenoeg alle leden van de toenmalige Vlaamse regering, maar ook Antwerps burgemeester Bart de Wever (N-VA) en verschillende Antwerpse schepenen de info uit het rapport.

De conclusie is evenwel dat er in 2017 of daarna klaarblijkelijk niets of zeer weinig gebeurde met de resultaten van de studie. “Dat is evengoed onze vaststelling,” zegt Dirkx.

Pas vier jaar na het rapport van Tytgat besloot de Vlaamse regering deze week alsnog om het eten van eieren uit de omgeving af te raden. Ook zelfgeteelde groenten zijn niet zonder risico.

Het OVAM reageerde gisteren niet op vragen over wat er in 2017 met de studie werd gedaan.