Rechtbank geeft Klimaatzaak gelijk: Belgisch milieubeleid schendt mensenrechten

De vzw Klimaatzaak stapte in 2015 naar de rechter om de Belgische overheden te dwingen de gemaakte beloftes rond de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen te respecteren. De klagers meenden dat de overheden de mensen- en kinderrechten schenden omdat ze de engagementen die ze opnamen op Europees en op mondiaal niveau niet respecteren en zo de burgers in gevaar brengen. 

De rechtbank heeft hen nu grotendeels gelijk gegeven. “Deze uitspraak is een niet mis te verstaan signaal aan onze beleidsmakers”, reageert Serge de Gheldere, voorzitter van vzw Klimaatzaak. “Er moet onmiddellijk en prioritair werk gemaakt worden van een doortastend beleid richting een koolstofarme toekomst. Een betere en gezondere toekomst dus.”

Het uitvoerige vonnis is volgens de vzw op drie vlakken historisch. Zo wordt niet alleen de klacht van de vzw Klimaatzaak, maar ook die van de 58.000 mede-eisers werd ontvankelijk verklaard.

“Met deze ontvankelijkheid voor burgers schrijven we geschiedenis op wereldvlak: voor het eerst is er erkenning van het feit wij rechtstreeks, persoonlijk en reëel risico lopen”, klinkt het bij de vzw. Dat hebben zelfs de Nederlandse en Duitse rechtbanken in gelijkaardige zaken niet gedaan, verduidelijkt advocate Carole Billiet van het kantoor Equal Partners, dat optrad voor de vzw. 

“Het vonnis stelt daarnaast dat de federale staat en de drie gewesten gezamenlijk en individueel verantwoordelijk zijn, en dit ondanks de complexe Belgische staatsstructuur”, vervolgt voorzitter de Gheldere van vzw Klimaatzaak.

“Het strafste is dat het vonnis stelt dat onze overheden met het huidige ondermaatse klimaatbeleid artikels 2 en 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens schenden”, luidt het. Deze artikels gaan over het ‘recht op leven’ en het ‘recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven’. “Voor het eerst hebben burgers zo massaal duidelijk gemaakt dat de beleidsvrijheid van regeringen en ministers ophoudt waar onze rechten, en de rechten van onze kinderen en kleinkinderen, dreigen geschonden te worden.”

De rechtbank ging weliswaar niet in op de vraag van de vzw om concrete reductiedoelstellingen op te leggen, waarbij België in 2025 minstens 42 procent minder broeikasgassen zou uitstoten, en in 2030 minstens 55 procent. “Volgens de rechtbank zou dat in strijd zijn met de scheiding der machten”, legt meester Billiet uit.

Maar “eigenlijk is dat niet te rijmen”, meent vzw Klimaatzaak. “Het komt neer op een situatie waarbij een agent tegen een automobilist zegt: “Meneer, u rijdt 180 per uur. Dat is veel te snel.” “Oh, pardon. Hoeveel mag ik dan hier?” “Wel, dat zeggen we u niet.” Daar kunnen wij niet mee leven. De best beschikbare wetenschap is duidelijk: we hebben nog een kleine tien jaar om de gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.”

De vzw gaat dan ook in beroep tegen het vonnis, en spant tegelijkertijd een zaak aan bij het mensenrechtenhof in Straatsburg: “Het Brusselse gerecht kampt immers met zulke grote vertragingen dat de Klimaatzaak misschien pas binnen 9,5 jaar zijn beslag zal krijgen. En we hebben maar tien jaar! In het licht van de klimaaturgentie zou dat betekenen dat er in het Belgische rechtssysteem geen effectief rechtsmiddel voorhanden is, wat een beroep op de Straatsburgse rechters noodzakelijk maakt.”

Ook Francesca Vanthielen, die mee achter de vzw Klimaatzaak zit, betreurt dat de rechter geen concrete reductiedoelstellingen heeft opgelegd. Die kunnen zo niet in een wet gegoten worden. Vanthielen reageert wel opgetogen op de rest van het vonnis. “Wij zijn zeer uitgelaten omdat dit een veroordeling is van de Belgische overheden omdat de zorgplicht en dus ook de mensenrechten, geschonden worden. Iedereen heeft recht om te leven, en dat dat erkend wordt is een belangrijk punt”, zegt ze aan onze redactie.

De uitspraak kon al op heel wat reacties rekenen. Een bloemlezing:

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA): “Door niet mee te gaan in het opbod van percentages, respecteert de rechter ten volle de scheiding der machten”, klinkt het bij Demir. “Een terechte beslissing en geen ‘dictaat’ van de rechter zoals in Nederland (waar de rechter wel percentages uitsprak, nvdr.).”

“Laten we bovenal verder werk maken van het realiseren van ons ambitieus, haalbaar en betaalbaar klimaatbeleid”, gaat ze verder. “Wie bijkomende maatregelen wil voorstellen, bijvoorbeeld van die sectoren die nog veel inspanningen moeten leveren, ik hoor ze graag. Maar ik hoor graag maatregelen, niet zomaar een wild opbod aan percentages.”

Bond Beter Leefmilieu (BBL): “De Belgische Klimaatzaak heeft een ‘historisch vonnis’ opgeleverd. We hopen dat dit vonnis voor de cruciale versnelling zorgt die het klimaatbeleid nodig heeft en dat de rechtbank zo snel mogelijk concrete reductiedoelstellingen oplegt”, stelt Laurien Spruyt, expert Klimaat bij BBL.

Het nieuws komt voor haar niet als een verrassing. “Ons land doet al jaren veel te weinig voor het klimaat, we hebben heel wat achterstand in te halen. Terwijl onze buurlanden volop hun schouders zetten onder het door de Verenigde Naties opgestelde doel van nul broeikasgassen tegen 2050, stelt België, en vooral Vlaanderen, zich vaak kritisch en onwillig op.”

Anuna De Wever: “Dit is de exacte boodschap waarmee we de straat opgingen”, vertelt het Youth for Climate-boegbeeld. “Het is heel belangrijk dat een écht ambitieus klimaatbeleid nu een prioriteit wordt. Het vonnis stelde vast dat België met het huidige beleid artikels 2 én 8 van het Europees verdrag van de rechten van de mens schendt. Die artikels gaan letterlijk over het recht op leven”, verduidelijkt De Wever.

Groen-voorzitster Meyrem Almaci: “Dit is een overwinning voor het klimaat en dus voor ons allemaal”, zegt Groen-voorzitster Almaci in een eerste reactie. De uitspraak toont volgens haar dat alle overheden beter moeten doen. Al zou de federale Vivaldi-coalitie (waar de groenen deel van uitmaken) alvast op het juiste spoor zitten. Maar Vlaanderen blijft achterwege, meent ze. 

“Vlaanderen heeft nog nooit een klimaatdoelstelling gehaald. Vandaag nemen minister-president Jambon (N-VA) en zijn ploeg genoegen met een uitstoot van amper 35 procent minder tegen 2030. Deze uitspraak dwingt de Vlaamse regering om haar verantwoordelijkheid op te nemen en meer ambities te tonen”, klinkt het bij Almaci. Ze roept de regering-Jambon dan ook op de uitspraak ernstig te nemen. Doet ze dat niet, dan “negeert ze de zorgen van duizenden Vlamingen”.