Klimaatzaak krijgt gelijk van de rechtbank, maar niet waarop het gehoopt had

Inhoudelijk geven de drie rechters van de Brusselse rechtbank vzw Klimaatzaak volledig gelijk. Kort samengevat: het klimaatbeleid van alle overheden in ons land is onvoldoende om de beloftes die we maakten in internationale verdragen te kunnen nakomen. Daarmee schendt ons land de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten. 

De vzw zegt met andere woorden dat het een mensenrecht is om beschermd te worden tegen de klimaatopwarming. “Voor het eerst hebben burgers zo massaal duidelijk gemaakt dat de beleidsvrijheid van regeringen en ministers ophoudt waar onze rechten, en de rechten van onze kinderen en kleinkinderen, geschonden dreigen te worden”, klinkt het bij Klimaatzaak. 

Het is een van de drie redenen waarom Klimaatzaak het vonnis “historisch” noemt. Voor hen ook belangrijk: dat ook de 58.000 mede-eisers gelijk kregen en alle Belgische overheden gezamenlijk en individueel verantwoordelijk zijn.

Professor milieurecht Kurt Deketelaere (KU Leuven) nuanceert. “Het is natuurlijk geen verrassing meer dat de overheid aangeklaagd wordt om meer te doen in het klimaatbeleid”, zegt hij. “Soortgelijke vonnissen en arresten zagen we intussen ook al in Nederland, Duitsland, de Verenigde Staten, Ierland, en in Italië is er eentje op komst.”

Stok achter de deur

Opvallend is vooral dat de Belgische rechters geen concrete reductiedoelstellingen opleggen, zoals in Nederland wel het geval was in een soortgelijke zaak. Nochtans had Klimaatzaak daarvoor gepleit: om ons land te verplichten in 2025 minstens 42 procent minder broeikasgassen uit te stoten, en in 2030 minstens 55 procent.

“Het glas is vol, maar er staat geen schuimkraag op”, zegt schrijver en ambassadeur van de vzw David Van Reybrouck. “Het is een beetje absurd. Het komt neer op een situatie waarbij een agent tegen een automobilist zegt: ‘Meneer, u rijdt 180 per uur. Dat is veel te snel.’ ‘Oh, pardon. Hoeveel mag ik dan hier?’ ‘Wel, dat zeggen we u niet.’”

“Je kunt het glas halfvol of halfleeg zien”, zegt expert milieurecht Hendrik Schoukens (UGent), die zich ook aansloot bij Klimaatzaak. “In de Belgische context zou ik het toch eerder halfvol noemen. Het is het eerste arrest waarin de overheid of overheden worden veroordeeld voor nalatigheid over CO₂-normen. Dat is een erg belangrijk precedent.” Al moet ook hij toegeven dat de tweede stap ontbreekt. “Er is inderdaad geen ‘herstelluik’ aan het arrest. Er zijn geen directe sancties aan verbonden.” 

“Daarmee respecteren ze de zeer belangrijke spelregel dat rechters nu eenmaal niet op de stoel van wetgevers gaan zitten”, zegt Deketelaere. “Dat gebeurde in Nederland bijvoorbeeld wel. Ik ben blij dat dat hier niet gebeurt.”

‘Geen tussentijdse targets’

Ook Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) zegt dat. “Door niet mee te gaan in het opbod van percentages, respecteert de rechter ten volle de scheiding der machten.” Federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) zegt de uitspraak “te respecteren”.

Om toch concrete uitstootnormen te kunnen afdwingen, gaat Klimaatzaak allicht in hoger beroep tegen het vonnis. Omdat het Brusselse gerecht met vertragingen tot 9,5 jaar kampt, onderzoekt de vzw ook of ze eventueel een zaak aanspant voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.

Angstvallig afwachten wat het beroep dan brengt? “Eigenlijk is dat niet echt relevant meer”, zegt Deketelaere. “De Brusselse rechters verwijzen in hun arrest expliciet naar het Europese wetgevende kader als referentie voor het klimaatbeleid. Op 14 juli zal de Europese Commissie haar concrete plannen presenteren om tegen 2030 55 procent minder uit te stoten en tegen 2050 helemaal klimaatneutraal te worden. Laten we alsjeblieft dat Europese spoor bewandelen en ons niet bezighouden met andere tussentijdse targets.”