Macron krijgt klappen, en hij heeft er genoeg van

Voor president Emmanuel Macron moest het op dinsdag 8 juni een leuk campagne-uitstapje worden, om in Tain-l’Hermitage (Drôme) de kandidaat van zijn La République en Marche een hart onder de riem te steken.

Het eindigde met een kaakslag.

Toen Macron het publiek wilde begroeten, kreeg hij een klap in het gezicht. De aanvaller, een sympathisant van uiterst-rechts, schreeuwde ‘Montjoie! Saint-Denis!’, een royalistische oorlogskreet. En: ‘A bas la Macronie!’.

Was de slag de wraak van een Frankrijk dat zich vernederd voelt door het staatshoofd en zijn vermeende arrogantie, zoals politicoloog Jean-Yves Camus suggereerde? Of het gebaar van een neurotisch land in volle decompressie door de strenge beperkingen op burgerlijke vrijheden die de staat oplegde door de pandemie? Of was het de illustratie van een samenleving die geweld tot haar favoriete uitdrukking maakte?

‘Deze klap, gefilmd door een handlanger en onmiddellijk uitgezonden op Twitter voor propagandadoeleinden, heeft een sterke symbolische betekenis’, schreef Le Monde in een commentaar. “Hij markeert een tijdperk van overtredingen en vat een sfeer samen die wordt gekenmerkt door geweld. Er waait een slechte wind door de democratie.”

In dezelfde krant stelde professor politieke wetenschappen Xavier Crettiez (Sciences Po Saint-Germain-en-Laye) dat de klap alles over de evolutie van de Franse politiek zelf zegt, die na een absolute monarchie, revolutie en keizerrijk vorige eeuw nog presidenten had zoals Charles de Gaulle rechtsom en François Mitterrand linksom die een “onaantastbaar en heilige instelling”

vertegenwoordigden. Daarnaast hadden ze machtige partijen die diep in de samenleving verankerd waren.

Crettiez: “Met het uitwissen van de partijen is de individualisering van de politiek de norm geworden, maar ook het makkelijke doelwit van radicalen. De verkozene staat alleen, zonder partijbescherming.”

Voor Macron geldt dit als geen ander. Zijn La République en Marche (LaReM) blijft vooral meer beweging dan partij, een coalitie van welwillende kiezers die weinig lokale verankering hebben. Dit zal zich nu ook manifesteren tijdens de regionale verkiezingen, waarvan de eerste ronde zich nu zondag afspeelt en de tweede op 27 juni.

Professor en Frankrijk-kenner Frederik Dhondt (VUB): “Macrons LaReM-beweging is onvoldoende lokaal verankerd. Haar individuele kansen op succes in deze regioverkiezingen zijn klein.” 

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar kan dit Macron in een lastig parket brengen tegenover zijn voornaamste uitdager, Marine Le Pen. Zij transformeerde het extreem-rechtse Front National van haar vader Jean-Marie sinds juni 2018 in het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN), dat de voorbije jaren steun zocht bij de morrende burgers uit de grootsteden en bij plattelandskiezers, wier protesten in Parijs gedragen werden door de gele hesjes.

Als reactie daarop begon Macron, na te zijn verkozen met links-liberale thema’s, een rechtser beleid te voeren. Uit recente peilingen blijkt dat vooral in de hoofdstedelijke metropool Ile-de-France, waar een op de vijf Fransen én kiezers leeft, de burgers vaker wakker liggen van onveiligheid dan van de groeiende ongelijkheid – nochtans in de verf gezet door hogere covidmortaliteit in arme districten zoals Seine-Saint-Denis. 

Macron begon daarom op de rechterkant met het leegvissen van Les Républicains (LR), de vroegere partij van presidenten zoals Jacques Chirac en Nicolas Sarkozy. Hij heeft de LR-kiezers nodig, want uit peilingen blijkt dat hun uiterste rechterflank door Le Pen wordt opgeslorpt. Hij trok daarom rechtse ministers aan die de werkloosheidsuitkering hervormden, zodat 1,15 miljoen werklozen gemiddeld 17 procent minder uitkering kregen. Met de aanstelling van binnenlandminister Gérald Darmanin gaf hij Le Pen een uitdager op haar klassieke thema’s onveiligheid, migratie en integratie. 

Darmanin wierp Le Pen in een rechtstreeks debat na de onthoofding van leerkracht Samuel Paty in oktober vorig jaar zelfs voor de voeten dat ze “te soft” was voor de islam. Sindsdien sloot hij tal van moskeeën. De ex-burgemeester van het Noord-Franse Tourcoing sprak eerder ook over de “verwildering” van een deel van de Franse samenleving, wat hem in botsing bracht met andere ministers. Samen met Macron kwam Darmanin eind vorig jaar ook onder vuur voor een omstreden wetsvoorstel dat het filmen en fotograferen van politie-agenten verbood. 

Wandeling naar de bakker

De wet werd afgezwakt nadat tienduizenden Fransen op straat betoogden tegen het inperken van de grondwettelijke vrijheid van vergaderen, meningsuiting en persvrijheid, een gevoel dat was aangewakkerd door de stringente covidmaatregelen die Frankrijk nam. Zo moesten Fransen tijdens de lockdownperiodes zelfs voor hun wandeling naar de bakker een papiertje invullen en werd de avondklok er afgedwongen met torenhoge boetes.

Toch is Macron niet van plan om zijn rechtse koers te wijzigen als dat betekent dat hij Le Pen van de macht kan houden. In de regio’s die in handen van haar RN dreigen te vallen geeft hij nu zijn presidentiële steun aan rechtse kandidaten, die hem in ruil volgend jaar zouden kunnen steunen. Een sprekend voorbeeld is Provence-Alpes-Côte d’Azur of ‘PACA’, waar Macron begin mei zijn eigen kandidaten naar huis stuurde en een pact sloot met de republikeinse regio-president Renaud Muselier. Zo hoopt hij Le Pens kandidaat Thierry Mariani te kunnen afblokken. Het pact is een riskante gok. Als Mariani toch verkozen raakt – volgens de peilingen niet uitgesloten – kan dat Macron tot in 2022 achtervolgen.

Volgens Dhondt zien we zo een nieuwe versnelling in een politieke herverkaveling die zes jaar geleden eigenlijk al begon. “Iedereen denkt nog altijd dat Macron in 2017 het politieke bord afveegde terwijl de regioverkiezingen van zes jaar geleden al dé grote schok waren door Le Pens hoge scores in de eerste ronde.”

Tegen windmolens vechten

Mariani is slechts een van de politici met wie Le Pen haar partij een bestuurlijk imago probeert aan te meten. In het dichtbevolkte Ile-de-France, dat de hoofdstad Parijs omvat, stuurde ze de 25-jarige Jordan Bardella het veld in. Bardella probeert haar partij te dediaboliseren onder jongeren door het homohuwelijk en cannabis voor therapeutisch gebruik te steunen. Hij maakt nu misschien weinig kans om het te halen van huidig regiovoorzitter en mogelijke presidentskandidate Valérie Pécresse (LR), op koers om zichzelf op te volgen, maar zijn doel is om in 2022 jongeren te winnen voor Le Pen.

In de peilingen ging RN sinds zijn kandidatuur in de hoofdstedelijke regio van 10 naar 21 procent. Dat Bardella in 2019 in opspraak kwam voor een loon dat hij onterecht kreeg als fictief assistent van een FN-europarlementslid, terwijl hij in Frankrijk werkte, is door zijn media-offensief vandaag al vergeten.

Le Pen zelf gebruikt deze campagne om campagne te voeren in gebieden waar haar partij tot voor kort nog laag scoorde. Zo krijgt het RN nu voet aan de grond in plattelandsregio’s zoals Bretagne, waar ze stijgt in peilingen door lokale actiegroepen te steunen die zich verzetten tegen de bouw van windmolenparken op het platteland.

“Le Pen is vandaag een beetje de Chinees van de Franse politiek geworden”, zegt Dhondt. “Ze is er als de kippen bij om ideeën te kopiëren van andere kandidaten. De strijd tegen de windmolenparken op het platteland was eigenlijk begonnen door wijlen oud-president Giscard d’Estaing. Ook Stéphane Bern, gewezen cultureel adviseur van Macron, schreef er vlammende betogen tegen. Ze doet dit omdat ze weet dat ze meer kiezers in de breedte moet veroveren om in 2022 kans te maken.”

Met haar matigende toon verrast ze vriend en vijand. Dhondt: “In een tv-debat in het kader van de herziene wet over scheiding Kerk en Staat, die er eind 2020 kwam na de onthoofding van leerkracht Samuel Paty, zei ze dat Macron ‘te ver’ ging. Ze doelde vooral op de verscherping van controles op godsdiensten, die er een gevolg van is. Zo wilde ze praktiserende katholieken niet voor het hoofd stoten, omdat ze ondanks hun klein aantal zeer politiek geëngageerd zijn. Ze beseft ook dat de associatie met identitaire groepen die gewelddadig kunnen zijn niet langer aanslaat bij het electoraat dat ze nodig heeft om het Elysée te ambiëren.”

Le Pen is de openlijk xenofobe en antisemitische ultrarechterzijde, die onder haar vader floreerde, dezer dagen dus liever kwijt dan rijk. Maar omgekeerd vindt ook deze harde extreemrechtse vleugel haar te zacht geworden. De afscheuring van deze ultrarechterzijde zou wel eens in de praktijk kunnen worden gebracht door Eric Zemmour. Deze extreemrechtse polemist van Le Figaro en tv-zender CNews, berucht voor zijn antifeminisme en islamofobie, wat hem al drie veroordelingen wegens discriminatie opleverde, zou nu ook een eigen kandidatuur overwegen voor de volgende presidentsverkiezingen.

Le Pen zette zich afgelopen dinsdag fel af tegen Zemmour. “Hij heeft een pessimistische visie over ons land, wat bij mij niet zo is. Het geloof dat hij heeft in een burgeroorlog is niet de mijne, de visie die hij heeft over de islam die onverenigbaar is met de Republiek is niet de mijne”, zei ze aan Le Point. “Ik strijd tegen het radicale islamisme, wat een ideologie is. Ik strijd niet tegen moslims, niet tegen de islam. Ik ben zeer gehecht aan de religieuze vrijheid en vrijheid van geweten.”

Dhondt: “Het zou een uitstekende zaak zijn voor de andere kandidaten als Zemmour extreemrechts in twee deelt.”

Derde kaper op de kust

Mogelijk profiteert dan een derde kaper op de kust, die in deze regioverkiezingen een hoofdrol speelt en als presidentskandidaat op rechts zowel Macron als Le Pen op de hielen zit: Xavier Bertrand (56).

Bertrand is op dit moment regiopresident van Hauts-de-France, een regio die sinds 2016 de, aan België grenzende, departementen Nord-Pas-de-Calais en Picardië omvat. Vroeger behoorde hij tot LR maar nu probeert hij met de rechtse scheurlijst ‘Se Battre Pour Vous!’ zowel Macron als Le Pen naar de kroon te steken op het vlak van sociaal en veiligheidsbeleid. Volgens de laatste peilingen zou deze ex-minister van Arbeid onder presidenten Chirac en Sarkozy nu in een eerste ronde van de presidentsverkiezingen derde eindigen met 15 procent van de stemmen, wat van hem een kingmaker kan maken in de tweede ronde.

“Macron is beducht voor Bertrand, want hij stuurde in deze campagne al enkele ministers op pad in een poging diens score laag te houden”, zegt Dhondt. “De sterkte van Bertrand is dat hij zich in deze verkiezingen niet profileert met zijn neoliberaal politiek verleden maar als de gewone verzekeringsmakelaar die hij vroeger was. In een poging om in het noorden de klassieke Le Pen-kiezers naar zich te trekken pakt hij uit met allerlei rechts-populistische voorstellen rond recht en orde, zoals automatische veroordelingen voor iedereen die de confrontatie met de politie aangaat. Aan de andere kant neemt hij ‘sociale’ initiatieven, zoals het terugbetalen van een deel van de brandstof voor arme gezinnen.”

Verre van milieuvriendelijk is het, maar het raakt wel aan de kern van het gele-hesjesprotest, gericht tegen hogere brandstofheffingen die onder Macron werden ingevoerd.

Politici als Bertrand sturen zo het politieke discours nog verder naar de uitersten. Dhondt: “De overdrijvingen die hij gebruikt in een poging om de gele hesjes voor zich te winnen kunnen ook in zijn gezicht ontploffen. Er is misschien geen direct verband met de kaakslag die Macron kreeg maar populistische politici als hij dragen wel bij tot een steeds polariserender klimaat. De vaste kaart van de Franse politiek is helemaal in elkaar geklapt. Iedereen neemt nu maar posities in, over alles.”

Opvallend: linkse politici slagen er niet in om in deze spreekkoren hun stem te laten horen. Toen Macron zijn beloofde volksraadpleging over klimaatverandering annuleerde, was er nauwelijks protest.

Dhondt: “Het electoraat op links werd de voorbije jaren steeds kleiner, inhoudelijk zetten ze de agenda niet. De ontgoocheling over hun implosie, omdat ze er niet in slaagden een ander sociaal-economisch beleid te voeren, verschoof het debat volledig naar de identitaire thema’s op rechts. Vijftig jaar na de dood van Charles De Gaulle claimen bijna alle rechtse én linkse kandidaten zijn erfenis in een zoektocht naar nationale identiteit. De recente, omstreden, brief van ontevreden militairen moet je ook in die context zien.

“Je ziet het ook in de Franse media waar journalisten doorgaans een gematigde republikeinse consensus nastreefden. Nu zijn commentatoren zoals Sonia Mabrouk op Europe1 bijna 19de-eeuws activistisch omdat ze als journalisten politieke standpunten verkondigen. Ook werd CNews, het Franse ‘Fox News’, door de toezichthouder van audiovisuele media al formeel op de vingers getikt omdat ze het pluralisme niet respecteren. Ook in Le Figaro is het debat nu altijd identitair. Zoiets blijft niet zonder gevolgen voor een publieke opinie. Als je de boodschap vaak genoeg herhaalt, verandert ook de muziek.”

Of Macron voor de resterende tijd van zijn termijn nog socialere accenten zal durven te leggen in zijn beleid, zal nochtans afhangen van de tegenstand die hij op de linkerflank krijgt. Op dit moment is dat op nationaal niveau ondermaats, al zal links in deze régionales een paar goede bestuurders beloond zien worden met herverkiezing.

Waar is groen?

Jean-Luc Mélenchon, die de vorige presidentsverkiezingen met zijn partij La France Insoumise wel goed scoorde, ligt op koers om volgend jaar de meeste klassieke linkse kiezers voor zich te winnen maar hinkt nu in de polls wel achter Bertrand. Daarnaast wordt uitgekeken of de burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo, de zieltogende Parti Socialiste (PS) kan reanimeren met een kandidatuur. De peilingen zijn voorlopig niet goed, waardoor de PS mogelijk kostbare tijd moet verliezen met voorverkiezingen. Ook de groene Pôle Ecologiste, een verzameling van groene partijen en bewegingen, organiseert pas in september primaires.

Toch sluit Dhondt niet uit dat Macron van de déconfiture bij links gebruik zal maken om deze zomer plots een socialere pensioenhervorming af te spreken met de vakbonden, waardoor hij zijn imago linksom nog wat kan oppoetsen.

Het grootste wingewest voor Macron ligt mogelijk nog bij de jongeren. “In 2017 kon Macron eigenlijk vooral winnen dankzij de betere, oudere, stedelijke, Franse middenklasse en gepensioneerden, terwijl de jongeren ofwel voor Mélenchon of voor Le Pen kozen”, zegt Dhondt. “Als president heeft hij de jongeren ook van zich vervreemd door zijn verzet tegen een leefloon en door zijn draconische politiewetten tijdens de pandemie. Nu Macron hen nodig heeft zie je dat hij begonnen is aan een charmeoffensief. Een treffend voorbeeld is hoe hij op 23 mei in het Elysée de twee Franse YouTube-influencers McFly en Carlito voor een babbel uitnodigde.”

Het leverde Macron veel ‘likes’ op maar politiek wetenschapper Crettiez waarschuwde in Le Monde voor dit soort “politiek narcisme dat sociale netwerken aanmoedigen”. “Verkozenen zoeken er likes en vrienden maar net als de anonieme gebruikers die op zoek gaan naar erkenning moeten ze daarvoor radicale, abrupte en tegenstrijdige standpunten vertolken. Alleen op die manier kunnen ze buzz creëren”, verwees hij zowel naar Macron als naar de man die hem sloeg, en zijn vriend die het meteen op Twitter postte. “Dit is hoe het recept voor geweld in de politiek nu wordt gebouwd.”