QAnon duikt op in zaak-Conings: hoe de Illuminati plots in het Dilserbos terechtkwamen

Een clandestiene moord tegen iemand die te veel wist. Een geschenk van de Illuminati aan de jarige Marc Van Ranst. Misschien was hij al veel langer dood en is zijn lichaam zondag in het Dilserbos gelegd. Alles kan, behalve dat Jürgen Conings zichzelf van het leven heeft beroofd. Voor de leden van het Telegram-kanaal ‘Als 1 man achter Jürgen’ lijkt dat de minst waarschijnlijke optie.

Met hoeveel ze zijn is moeilijk in te schatten, maar het is duidelijk dat heel wat mensen weinig geloof hechten aan de officiële versie van de feiten: dat de voortvluchtige militair, die door de veiligheidsdiensten als een potentieel gewelddadige extremist werd beschouwd, zich van het leven beroofd heeft en afgelopen weekend op een boogscheut van het zoekgebied gevonden werd.

De reden is niet ver te zoeken: Conings kan onmogelijk los gezien worden van corona. Voor velen is hij niet zomaar een geradicaliseerde militair die het gemunt had op viroloog Marc Van Ranst, maar een symbool van verzet tegen de vrijheidsrovende coronamaatregelen – met Van Ranst als het gezicht van de zogenaamde ‘virocratie’. Voor die mensen was de klopjacht van Jürgen Conings geen veiligheidsoperatie, maar een poging van de politieke elite om andersdenkenden het zwijgen op te leggen.

Jezus

In Nederland bleek het coronatijdperk een erg vruchtbare bodem voor aanhangers van de Amerikaanse QAnon-complottheorie en mensen die overal een samenzwering zien. De aanhang van die complottheorieën bleef in ons land relatief beperkt. Maar met Jürgen Conings hebben de complotdenkers in de staart van de crisis alsnog onverwachte wind in de zeilen gekregen.

Het spectrum is daarbij erg breed. In een veel gedeeld bericht op Facebook staat te lezen dat Jürgen Conings, in navolging van Jezus Christus en Julius Caesar, vermoord werd “omdat hij het volk wakker wilde schudden”. Maar evengoed zijn er mensen die suggereren dat Conings “te veel wist”, en “niet wilde leven in een wereld die bestuurd wordt door psychopaten” en “politieke leiders die kinderen misbruiken en offeren”. Dat laatste is een klassieker in het QAnon-repertoire. Van Jürgen Conings blijkt het maar een kleine stap naar talloze andere complottheorieën.

“Alles belandt in één grote complotknoop”, zegt Maarten Schenk, oprichter van factcheckbedrijf LeadStories. “Vroeger zaten al die complotten in hun eigen silo: je had flat earthers, antivaxers, satanisten, mensen die geloofden dat de Rothschilds overal achter zaten, enzovoort. Met de coronacrisis is dat allemaal één grote conspiracy theory of everything geworden.”

Heeft met het tragische verhaal van Jürgen Conings het fenomeen van de wappies – zoals de meest rabiate Nederlandse coronacomplotdenkers genoemd worden – zijn intrede gedaan in België? Politicoloog André Krouwel (Vrije Universiteit Amsterdam), expert in populisme en complottheorieën, wijst de suggestie van de hand.

Wantrouwen zit in onze natuur, stipt Krouwel aan. Wetenschappers vermoeden dat heel lang geleden stammen die andere stammen wantrouwden, langer overleefden. “Zet je die mensen weg als wappies, dan vergeet je hoeveel mensen in samenzweringen geloven. Dat is heus geen verschijnsel aan de rand van de samenleving: heel veel mensen geloven in één of ander complotverhaal, bijvoorbeeld dat prinses Diana vermoord zou zijn door het koningshuis. Mensen zoeken patronen. Maar sommigen gaan daar zo ver in dat ze niets nog vertrouwen.”

Wantrouwen

De context is volgens Krouwel helemaal anders in België en Nederland. Boven de Moerdijk is het coronacomplotdenken vooral aangewakkerd door populisten die eerst voor en daarna tegen strenge maatregelen waren. “Zolang het maar ingaat tegen wat de ‘elite’ zegt.” België kampt volgens Krouwel veel meer dan Nederland met een diep ingebakken wantrouwen tegen de politieke klasse, door een geschiedenis van cliëntelisme en schandalen.

Schenk wijst erop dat de verspreiding van de complottheorieën rond Jürgen Conings al bij al geen enorme proporties aanneemt. “Ik denk dat het geen slechte zaak is dat Facebook de steungroepen voor Conings vrij snel offline heeft gehaald. Anders zou je daar snel veel mensen krijgen die elkaar ophitsen en dieper in de complotsfeer sleuren. Hoe dat kan aflopen, hebben we gezien toen in de VS het Capitool bestormd werd op 6 januari.”

Opvallend: de voorbije dagen doken ook screenshots op van vervalste nieuwsberichten waaruit moest blijken dat Conings al eerder gevonden was maar dat het verzwegen moest worden door de media. Dat heeft niets meer te maken met foute verbanden leggen of een alternatieve waarheid zoeken, maar wel met het bewust fabriceren van onjuiste verhalen.

Schenk ziet er vooral een vorm van internethumor in – “trolling for the lulz, zoals dat heet” – omdat de vervalsingen zo knullig waren. Krouwel is bezorgder. “Wat drijft die vervalsers? Dat is kwaadwilligheid. Die mensen ondermijnen de rechtsstaat en willen chaos en opstand. En het zijn misschien zulke mensen die ook Jürgen Conings opgehitst hebben tot op het punt dat er iets knapte.”