‘Het is geen 9/11, natuurlijk, maar het is toch een soort krater’: een week na het ingestorte schoolgebouw in de hippe Antwerpse wijk Nieuw Zuid
Een fonkelnieuw schoolgebouw dat op 1 september zou openen, zakte vorige week vrijdag als een kaartenhuisje in elkaar. Vijf arbeiders lieten daarbij het leven. Met die harde realiteit moet het hippe Nieuw Zuid, een Antwerpse stadsbuurt in volle ontwikkeling, nu verder. De bewoners, een bonte mix van Antwerpenaren, blikken terug op het drama en vooruit naar de toekomst. ‘Het is geen 9/11, natuurlijk, maar het is toch een soort... krater’.
Op braakliggend terrein langs de Scheldekaaien wordt al jaren gebouwd aan Nieuw Zuid: een prestigieuze wijk die vertrekt op de plek waar de oude stad zachtjes uitbolt. Projectontwikkelaar Triple Living laat gerenommeerde en internationale architecten er hun ding doen en zal tegen 2030 in totaal 39 gebouwen neergepoot hebben langs de oevers van de rivier. Het hele project is ongeveer halverwege. Het getroffen schoolgebouw, eigendom van de stad Antwerpen, is niet neergezet door Triple Living.
Van ver doet zo’n gigantische nieuwbouwwijk wat artificieel aan, maar wie van dichtbij gaat piepen, treft een mix van architecturale hoogstandjes. Flats met verticale bossen, collectieve daktuinen en groene binnenpleinen. Er is ruimte voor parken, speeltuinen en een ecologisch energiesysteem. Je ziet er gebouwen met golvende façades die de stroom weerspiegelen. Luxueuze penthouses met frontaal Scheldezicht. Flats met vergezicht tot aan het Havenhuis van Zaha Hadid. De stad ligt hier aan je voeten én voor je neus.
“Iedereen kan hier wonen. De vraagprijs is uiteraard afhankelijk van de architect, de gebruikte materialen en van de exacte ligging op de site”, geeft Esa van den Heuvel van Triple Living mee. Al moeten we toch op flink gepeperde cijfers rekenen. Prijskaartjes van 4.000 à 5.000 euro per vierkante meter zijn op deze locatie geen uitzondering. Verder tekent de site, zoals het hoort, voor diversiteit: van studentenhuis tot sociale woning, van crèche tot seniorencentrum. Van kunstgalerie tot Kringwinkel, van fietsherstelatelier tot schoonheidscentrum. Een bruisende buurt in volle opbouw. Niet ver van het ingestorte gebouw staan nieuwe werven in de startblokken. The bouw must go on.
De school die vorige week instortte, zat in een laatste afwerkingsfase. Zuidzin moest en zou openen in september. Wat een veilige haven voor vijfhonderd kinderen in lager en kleuteronderwijs zou worden, is vandaag een ruïne. Met stellingen als Mikadostokjes door elkaar. Poutrels geplooid als rietjes. Beton als een zandkasteel in elkaar gezakt. Op de hekken rondom hangen bloemen en woorden voor de slachtoffers. ‘Ze kwamen van Portugal, Rusland, Roemenië en Oekraïne om een school te bouwen in onze stad. Onze gedachten zijn bij hun naasten en familie’, lezen we. Dat de omwonenden meeleven, is tastbaar. Maar de liefde voor hun stukje van ’t stad staat nog stevig overeind.
Beklijvende beelden
Op het Panamarenkoplein treffen we zo chef-kok Dimitri de Koninck (34) en vriendin Michelle Gielens (27). Het koppel opende hier pas zijn nieuwe zaak: restaurant Nebo. De horecatelg — Dimitri’s ouders runden jarenlang sterrenrestaurant La Luna — moest van burgemeester Bart De Wever tijdelijk de deuren sluiten, omdat zijn pand vlak naast de ingestorte school ligt. “Ik heb driehonderd couverts moeten afbellen. Dat zijn veel centjes”, zegt Dimitri aan de bar in zijn leeg restaurant. “Als ik één week sluit, verlies ik die maand 35 procent. Mijn kreeften en andere verse vis? Ik heb zoveel in de vuilnisbak moeten gooien. Er zit al snel voor 5.000 euro eten in de frigo.”
En toch. Met zijn blik gericht op de ruïne voor zijn deur, houdt Dimitri de moed erin. “Twee jaar geleden viel mijn oog op dit pand. Een gelijkvloers van 350 vierkante meter. Ik heb alles van nul opgebouwd en ingericht. Een fikse investering, nog vóór corona toesloeg. Ik ben er zó trots op. Mijn vriendin — ook gastvrouw en sommelier — en ik waren net klaar om Nebo te openen, toen de tweede lockdown werd afgekondigd in november. Wéér zeven maanden wachten. Twee weken geleden konden we dan eindelijk van start gaan. Alle tafels volzet. Tevreden klanten. Mijn keuken op volle toeren. Tot vorige week vrijdag. De brokstukken vlogen letterlijk tot op mijn terras. We zijn direct gaan helpen waar we konden. Al onze hulp kwam te laat.”
Op zijn smartphone toont hij een filmopname. We zien Dimitri’s vader — hij is die middag te gast op het terras van zoonlief — op de vlucht slaan wanneer het gebouw instort op enkele meters van zijn tafeltje. “Je ziet: het had nog zoveel erger kunnen aflopen”, zegt Dimitri. “Zolang het gebouw er op deze manier bij staat, kunnen we ons terras niet helemaal zetten. Gelukkig mogen we onze klanten intussen wél weer binnen ontvangen. Anders stond ik voor een financiële ramp.”
Hoelang de ravage voor zijn deur er nog zo zal bijliggen, weet niemand. Kopzorgen die het jonge koppel ook elke dag mee naar huis neemt. “We zijn hier een paar weken geleden om de hoek komen wonen. Het ís een fantastische buurt. Mijn ouders en broer wonen ook in de wijk. Thuis kijken we uit op het schoolgebouw. Vooral Michelle heeft het daar moeilijk mee. We zagen onlangs één van de weduwen van de slachtoffers, snikkend op een bankje. Dat beeld krijg je niet meer weg. Iedereen die erbij betrokken is heeft het zoveel erger dan wij. We leven mee. Maar mijn zakelijke kant houdt me óók wakker.”
Zwaaien naar werkmannen
Twee straatjes verderop staat Demir Songul (41) voor de deur van één van de socialewoningblokken. Ook zij heeft een boon voor de buurt waarin Woonhaven Antwerpen haar een thuis aanbiedt. “Het is hier veilig en rustig: geen auto’s, bussen of trams. Ik betaal 400 euro voor mijn appartement, als alleenstaande mama van twee. Binnenkort ga ik huwen. Door het inkomen van mijn man zal de huurprijs stijgen. Ik weet dat hier in de wijk veel mensen wonen met véél geld. (lachje) Ik heb daar geen problemen mee, en volgens mij is dat wederzijds. Ik heb niet het gevoel dat er op ons wordt neergekeken.”
Demir zag de ramp voor haar neus gebeuren: de werf ligt vlak aan haar balkon. “Ik zat buiten met een tasje thee toen dat oorverdovende lawaai weerklonk. Daarna één grote stofwolk. Ik zag arbeiders van de stelling springen, de gewonden lagen tot voor mijn deur. Eén van hen bloedde aan zijn hoofd: hij miste een oor. Elke overleden arbeider heb ik onder een wit laken zien wegvoeren. Die werkmannen waren hier al lang aan het werk. Wij spraken elkaars taal niet maar we zeiden goeiedag tegen elkaar, snap je? Soms vloekte ik op hun luide muziek of hun geroep. Nu mis ik hun kabaal. Onze wijk — hoe mooi ze ook is — heeft voor altijd een litteken.”
Een krater
Dat de buurt een tik heeft gekregen, voelt ook bewoner van het eerste uur Marc Bleys (61). De rasechte Antwerpenaar woont al zes jaar doodgraag in Nieuw Zuid. “Ik denk dat ik de allereerste koper was”, glimlacht hij. “Ik was al lang op zoek naar een appartement met zicht op de Schelde. Toen ik hoorde van deze grootse site was de keuze snel gemaakt. Ik heb het gekocht zonder een concreet plan te zien: ik wíst gewoon dat ik hier wilde zijn. Ik hou van water, zeilen en kitesurfen. Dit is Antwerpen aan zee. Voor mijn neus passeren elke dag vrachtschepen, plezierbootjes en cruiseschepen. Ik zie van in mijn zetel Linkeroever, waar ik leerde zeilen en een stuk van mijn jeugd heb doorgebracht. Ik geraak er niet op uitgekeken. ‘Ga je nu wéér een foto maken van de zonsondergang?’, vragen mijn vrouw en dochter soms. Ik heb hier meer ramen dan muren, langs drie kanten zicht op de rivier. En elke avond de lichtjes van de Schelde. Waar kan ik beter oud worden? Ik kan hier op een dag alles met mijn rollator doen als het moet.” (lacht)
Dat er op een boogscheut van zijn voordeur zo’n drama gebeurde, vindt Marc ronduit verschrikkelijk. “Ik ben er danig van onder de voet geweest. Ben je er al voorbij gewandeld? Dat komt binnen, hé. Het is geen 9/11, natuurlijk, maar het is toch een soort... krater. Ik hoop dat het gebouw zo snel mogelijk uit het zicht is. Of volledig plat gelegd wordt. Niet dat we ooit zullen vergeten wat daar gebeurd is. Maar op deze manier wordt iedereen er constant aan herinnerd, dat is voor niemand goed.”
Nieuw Zuid is voor mij een metafoor voor een nieuw stukje toekomst. We schrijven mee aan het verhaal van een nieuwe wijk.
Een beetje zoals L.A.
Even verderop stelt Sofie Van De Velde (49) al bijna vijf jaar kunst tentoon. Ze verhuisde als eerste galeriste naar Nieuw Zuid. “Mijn ouders hadden een galerie op het oude zuid. Toen ik er één begon, wilde ik niet gewoon verderzetten wat mijn ouders hadden. Nieuw Zuid is voor mij een metafoor voor een nieuw stukje toekomst. Ik deel mijn kunstgalerie met Jason Poirier dit Caulier van PLUS-ONE Gallery. Die heeft daarna naar collega-galerist Tim Van Laere gebeld: ‘Kom ook naar deze buurt’. Dat is gebeurd. In het begin kregen we vaak de reactie: ‘Wat doen jullie hier?’ Het was één grote werf. Alles moest nog beginnen. Maar dat vind ik net boeiend. We schrijven mee aan het verhaal van een nieuwe wijk. Bezoekers vinden het vaak ‘L.A. style’ hebben, anderen ervaren het gevoel van aan de kust te zijn. Voor ons is het een plek waar we graag zijn. Een ‘stad in de stad’, waar iedereen elkaar kent. Als koffiebar Barchel toe is, gaan we onze koffie drinken in het gebouw met de serviceflats, waar senioren wonen. Er is een openheid die we appreciëren. De mensen slaan hier nog een praatje met elkaar.”
Zelf komen wonen in Nieuw Zuid dan maar? Sofie lacht. “Met mijn nieuw samengesteld gezin hebben we te veel kinderen. Wij wonen in een oud herenhuis, met voldoende slaapkamers. Een appartement van die grootte kunnen we ons op deze plek niet veroorloven.”
Als we haar vragen naar impact van de gebeurtenis, wordt het stil. “Ik was hier zelf niet, maar mijn team wel. Ze waren heel erg onder de indruk. Wat wil je? Elke dode is er één te veel, voor vijf doden heb ik geen woorden. Normaal hadden we de dag erna de opening van een tentoonstelling. We hebben het feestelijke luik meteen geschrapt. Eigenlijk wilden we zelfs gesloten blijven, maar de buurtbewoners zeiden: ‘Ga alstublieft open, we vinden het belangrijk dat het leven hier verder gaat.’”
1 september
Het leven? Dat gaat inderdaad verder. Al zullen er op 1 september geen kleuterbeentjes de speelplaats van die nieuwe school oprennen. Er zal geen juf een eerste leerjaar welkom heten. Er zal geen mama of papa voor de schoolpoort staan. Voor Hoa Truong (42) en dochtertje May-Isa (2,5) zijn het concrete zorgen. Drie jaar geleden koos het gezin voor deze buurt, op fietsafstand van hun Vietnamees restaurant BUN in de binnenstad. “We zijn hier gelukkig. In het groen, omringd door mooie architectuur en op een zucht van wandelpromenades en speeltuinen. Ons dochtertje zou in september naar het instapklasje gaan, op twee blokken van onze voordeur. Door het drama zal dat de eerste jaren niet lukken. De vraag is zelfs of er nog een school komt op diezelfde plek? Voor 250 leerlingen moet er nu een nieuwe school gezocht worden. Zal May-Isa een plekje vinden? We wachten af. Ach, eigenlijk is dat bijzaak. Voor de arbeiders en hun naasten is het zoveel erger. Ik ben bewust nog niet naar de ravage gaan kijken. Ik wil er niet aan dénken, mocht dit gebeurd zijn als de school al open was en ...” (werpt een blik op May-Isa die over de kiezelsteentjes huppelt) “Enfin, je snapt me wel.”
En óf.
