‘Bart De Wever wil de aandacht afleiden’: Joeri Thijs (Greenpeace) over Oosterweel en kernuitstap

“Dat spreekt voor zich”, zegt Joeri Thijs, woordvoerder van Greenpeace. “De werken aan de Oosterweelverbinding moeten nú even stoppen. Wij moeten nu absoluut het voorzorgsprincipe hanteren – dit zijn grootschalige graafwerken in vervuilde grond, die sterke ongerustheid wekken. De normen op vlak van milieu en gezondheid zijn nog altijd niet uitgeklaard, en het is duidelijk dat er niet transparant gecommuniceerd is. Het is onvermijdelijk dat we nu stoppen met graven. Wij waren erg blij toen wij dit weekend hoorden dat CD&V-voorzitter Joachim Coens dat ook wil.”

In tegenstelling tot N-VA-voorzitter en Antwerps burgemeester Bart De Wever, die verder wil. Hoe lang moet die pauze voor u duren? Wat wilt u precies weten?

“Na het bouwverlof beginnen normaal gesproken de grotere graafwerken voor de eigenlijke tunnel, waarbij miljoenen kubieke meters grond naar boven zullen komen. Dat kan voor ons pas als er garanties zijn dat éérst alles veilig is, dat die werken niet zullen leiden tot een verdere verspreiding van de vervuiling. We vragen ook heldere normen en willen weten hoe giftige grond zal worden beheerd, veilig ingekapseld of gesaneerd.”

Zo’n onderzoek kan even duren.

“Het kan ook snel gaan. Er is een commissie van experts opgericht door Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld), en die is al volop aan de slag. Het enige wat wij jammer vinden, is dat er geen enkele buitenlandse expert in die commissie is opgenomen. Maar midden juli komen de eerste aanbevelingen. Wij willen de werken niet saboteren. Maar zolang ze niet tijdelijk worden stilgelegd, overwegen wij juridische stappen, samen met omwonenden en de Bond Beter Leefmilieu.”

Waar is het volgens u misgelopen?

“Wij laten het zwartepieten aan politici, en wachten op het verslag van de parlementaire onderzoekscommissie. Maar een sleutelmoment situeer ik wel in 2017, toen zowel het kabinet van Ben Weyts (N-VA), toen minister van Mobiliteit en Openbare Werken, en Joke Schauvliege (CD&V), toen minister van Omgeving, op de hoogte werden gebracht van de gezondheidsimpact. OVAM had niet voor niets een persbericht laten klaarzetten. Toen zijn alle PFOS-alarmbellen toch wel afgegaan. Toch communiceerde men niet naar de bevolking. Omdat men na 15 jaar palaveren de schup in de grond wilde.”

Wat met de rol van Groen, dat in Zwijndrecht al decennia aan de macht is?

“Laat de onderzoekscommissie ook dat maar onderzoeken. Wij staan als Greenpeace op onze onafhankelijkheid, het is niet aan mij om de verdediging van Groen op te nemen. Maar dat Bart De Wever door Groen aan te vallen de aandacht wil afleiden van zijn eigen partij, lijkt mij duidelijk.”

Misschien een rare vraag, maar als die Oosterweelverbinding ooit nog afgeraakt, zullen we ze dan nog wel nodig hebben?

“Een relevante vraag. Die we ons vijf jaar geleden hadden moeten stellen. In ieder geval is het onzin dat Oosterweel het grootste leefbaarheids-, klimaat- en gezondheidsproject van de eeuw is, zoals De Wever zegt. Dat is demagogie. Op het vlak van mobiliteit zijn er betere alternatieven dan bijkomend beton. Je kunt je afvragen of die afwegingen genoeg gemaakt zijn. Om de klimaatdoelen te halen, moeten we toch naar minder wegverkeer. De modal shift, de overschakeling op ander vervoer, is cruciaal. Maar het Toekomstverbond is een compromis tussen politiek en burgerbewegingen dat wij respecteren.”

Wat die modal shift betreft: is de elektrificatie van het wagenpark dan een goed plan, of veeleer een mager beestje?

“We hebben het allebei nodig: elektrificatie én afbouw. Elektrische motoren gaan veel efficiënter om met energie, dus de wagens en vrachtwagens die overblijven, kunnen best elektrisch rijden. Dat Brussel heeft beslist om tegen 2035 alle verbrandingsmotoren uit de stad te weren, stemt ons hoopvol, maar het mocht nog sneller gaan.”

Is zo’n verbod op verbrandingsmotoren in de stad niet asociaal, net zoals een Lage-emissiezone? Mensen met een oud dieseltje mogen de stad niet meer in.

“In Brussel kun je financiële ondersteuningen krijgen, gebaseerd op het vermogen en het gewicht van de elektrische wagen die je koopt – dus rijke mensen die een Tesla kopen, krijgen die subsidie niet. En het Brussels Gewest investeert ook nog altijd in de kwaliteit, het comfort en het aanbod van het openbaar vervoer. Daar kan Vlaanderen in steden zoals Gent en Antwerpen een voorbeeld aan nemen. Ook dat is sociaal beleid: zorgen dat mensen een alternatief hebben. Daarbij komt dat elektrische wagens almaar goedkoper zullen worden en ook op de tweedehandsmarkt beschikbaar zullen zijn.”

Over naar de kernuitstap, een ander heet debat dezer dagen. Daar staat u nog altijd achter, neem ik aan.

“Absoluut. Nieuwe kerncentrales bouwen is vandaag economische fictie, de voorbeelden in onder meer Frankrijk bewijzen dat het te veel kost en te lang duurt. Daarom alleen al kunnen ze niets betekenen om de urgentie van de klimaatcrisis het hoofd te bieden. En er is nóg een argument tegen kernenergie: het is geen toeval dat landen zoals China en Iran er nog wel op inzetten: in zulke centrales kun je ook brandstof voor kernwapens verrijken. Dat historische, geopolitieke argument blijft voor ons ook overeind.”

Wat met kleine, modulaire reactoren? Wat met nieuwe technologie?

“Dat horen we al twintig jaar, maar het blijft fictie. Ook in het nieuwe boek van Bill Gates vind je ideeën die nog altijd niet concreet gemaakt kunnen worden. Ook het kernafval en de veiligheid zijn nog altijd een probleem.”

Geologen zoals Manuel Sintubin van de KU Leuven verzekeren ons dat geologische berging mogelijk en veilig is.

“Ja, dat weet ik. Ik heb het daar met hem al vaak over gehad. Er zijn andere experten die dat dan weer betwisten. Wij zien nog altijd geen geloofwaardige oplossingen.”

Dit debat zit echt muurvast.

“Wat mij vandaag vooral stoort, is de framing dat het zou gaan tussen kerncentrales en gascentrales. Dat slaat nergens op. Dit debat wordt sinds 2003, toen over de kernuitstap is beslist, vertraagd door een gebrek aan duidelijkheid. Door een verrottingsstrategie. Dat heeft investeringen in innovatie en hernieuwbare energie afgeremd. Sommigen wilden al hun eieren leggen in het zolang mogelijk openhouden van onze kerncentrales. Terwijl de leveringszekerheid van die centrales sterk is afgenomen: van zes gigawatt nucleaire capaciteit gaan we naar nog maar één gigawatt. We zien vandaag de implosie van kernenergie als betrouwbare energiebron.”

Door die kernuitstap zal federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) gascentrales bouwen, als back-up voor als het niet waait en de zon niet schijnt. Daardoor zal onze CO₂-uitstoot de komende jaren sterk stijgen.

“Maar wij betwisten dat die nieuwe gascentrales nodig zijn. Dat zou wel ironisch zijn, dat wij pleiten voor nieuwe gascentrales. Daar volg ik ecomodernisten zoals filosoof Maarten Boudry: natuurlijk moeten we proberen om meer uitstoot door gas te vermijden. Alleen vind ik het jammer dat ecomodernisten niet kritisch genoeg kijken naar kernenergie. Als er toch nieuwe gascentrales komen, ligt dat niet aan de kernuitstap maar aan de gebrekkige voorbereiding ervan.”

Blijft de vraag: wat doet u straks als we geen stroom hebben, en zonder kern- en gascentrales?

“Niemand wil dat het licht uitgaat, ook wij niet. Maar het gaat over maximaal een aantal dagen in de winter, en dan moeten de omstandigheden, ook in onze buurlanden, wel erg tegenzitten. Het is ook nog maar een paar jaar dat we back-up nodig hebben, want er komt snel extra offshore windenergie. Wat men kan onderzoeken, is of het we in geval van nood geen oude gascentrales kunnen gebruiken, zodat we geen nieuwe hoeven te bouwen – toch zeker niet op kosten van de belastingbetaler.”