Van dodelijke hittegolven tot watertekort: de gevolgen van klimaatverandering zijn veel erger dan verwacht

“Klimaatverandering zal het leven op aarde in de komende decennia fundamenteel veranderen, zelfs als mensen de uitstoot van broeikasgassen die de planeet opwarmen kunnen temmen”, stelt de gelekte concepttekst. 

En het zal harder gaan dan we denken. Veel veranderingen worden de komende dertig jaar al merkbaar met het verdwijnen van bepaalde dieren en planten, door meer epidemieën, meer overstromingen, meer droogte en meer massale sterfte als gevolg van hittegolven. Ecosystemen vallen om in onder meer het Amazonegebied (waar het tropisch regenwoud transformeert in een savanne), koraalriffen en in de poolgebieden. De branden in Australië zullen langer duren en daarmee grotere oppervlaktes in de as leggen. Tientallen miljoenen mensen extra zullen honger lijden door langdurige droogte en 130 miljoen mensen extra zullen tot armoede vervallen. Water wordt hét probleem voor 350 miljoen mensen die in oververhitte metropolen wonen.

Gelekt

Het vierduizend pagina’s tellende stuk van het internationaal klimaatpanel IPCC van de Verenigde Naties wordt in februari 2022 officieel gepubliceerd. Een concept is begin dit jaar toegestuurd aan 195 regeringen en aan internationale experts. Aan het eind van dit jaar zouden deelnemers aan de grote VN-klimaatconferentie in Glasgow ervan kennis kunnen nemen, maar deze week heeft het Franse persbureau AFP al een gelekte versie wereldkundig gemaakt. Het IPCC wil daarop niet reageren, zo heeft het laten weten.

Dat stuk geeft weinig aanleiding te denken dat het uiteindelijk allemaal wel zal meevallen; het geschetste beeld is ronduit grimmig. De gevolgen van klimaatverandering (droogte, honger, ziektes) lijken nog wat heftiger uit te vallen dan al werd gevreesd. De ambitie de mondiale temperatuurstijging onder de twee graden te houden blijkt onhaalbaar. Drie graden erbij is nu waarschijnlijker en dat zal snel een grote impact hebben. “Het ergste moet nog komen en het heeft veel meer invloed op het leven van onze kinderen en kleinkinderen dan op dat van ons”, aldus de rapporteurs volgens AFP.

Trend

Verrassend is het helaas niet. De trend is al jaren dat gezaghebbende rapporten aangeven dat het nog steeds de verkeerde kant opgaat met het klimaat. Het IPCC geldt als de meest gezaghebbende instantie op dit terrein. Om de zoveel tijd geeft dit VN-panel een stand van de klimaatwetenschap. Wederom wordt een direct verband gelegd met komende catastrofes en vaak nog aarzelend overheidsbeleid dat nog te voorkomen. “We gaan nog steeds te langzaam. Dat doen we collectief: beleidsmakers, bedrijven en burgers. Dan is het niet verrassend dat het erger wordt als je om de zoveel tijd een tussenstand publiceert”, reageert Marcel Beukeboom, sinds 2016 de klimaatgezant van Nederland, in het Algemeen Dagblad.

Beukeboom heeft het IPCC-rapport zelf nog niet gelezen. De klimaatgezant kan pas formeel reageren als er ook een een formeel rapport ligt. “Ik ben wel aan het interpreteren van wat ik verwacht wat er in zal staan want het past in een trend. Maar het is logisch dat de VN nu nog niet wil reageren en hier zorgvuldig mee omgaat. Voor je het weet wordt er iets uit zijn verband gerukt. Misschien moeten er nog zaken extra worden gecontroleerd.”

Niettemin verbaast het hem dat het gelekte rapport niet meer media-aandacht heeft gekregen bij ons, terwijl de AFP-primeur elders in de wereld wel al tot stevige krantenkoppen leidde. “Je zou kunnen denken het is nog niet officieel en mensen wachten de officiële publicatie af. Aan de andere kant is er de afgelopen jaren al veel gepubliceerd door klimaatwetenschappers waardoor de trend wel duidelijk is: ja, het wordt erger. We weten meer en we constateren meer gevolgen in de praktijk.”

Beukeboom hoopt dat dit rapport indruk zal maken als het volgend jaar wordt gepubliceerd, want de klimaatwetenschap heeft ook vastgesteld dat er er weldegelijk een verband is tussen klimaatverandering en ons menselijk handelen. “In negatieve zin, want we doen te weinig of we stoten nog steeds te veel uit, daardoor versnelt klimaatverandering. Daar hoort de conclusie bij dat als je wel je gedrag aanpast en emissie terugbrengt dat we klimaatverandering ten minste kunnen vertragen en hopelijk ook nog kunnen keren. Daar ligt de opdracht voor ons als mensheid.”

Niet reageren

De VN wil vooralsnog dus niet reageren op het gelekte rapport. Ook andere instanties houden een slag om de arm. “Er is een ongeschreven regel niet op een lek te reageren. Maar het gaat sneller en wat anderhalve graad opwarming al betekent wordt steeds concreter, ook in dat stuk”, zegt Faiza Oulahsen, hoofd Klimaat en Energie bij Greenpeace Nederland. Er was al een spraakmakend IPCC-rapport uit 2018 dat waarschuwde voor vele gevaren. Het volgende rapport is een uitdieping daarvan, verwacht ze. “Maar het zal best een bom zijn als dit wordt gepubliceerd wordt. We zijn drie jaar verder in de klimaatverandering en het is niet beter geworden.”

Op verschillende plekken op aarde zullen mensen straks geen enkele verkoeling meer kunnen vinden. Eerdere rapporten situeerden dat schrikbeeld aan het einde van deze eeuw maar in de update van het IPCC zou het eerder en vaker een groot probleem worden. 14 procent van de wereldbevolking zou tenminste eens in de vijf jaar te maken krijgen met wat in de Aziatische media een ‘killer hittegolf’ is gedoopt. Bijna onleefbaar wordt het dan in toch al bloedhete metropolen als Karachi, Kinshasa, Manila, Mumbai en Lagos. Een combinatie van langdurige hitte en vochtigheid zal veel slachtoffers maken, vergelijkbaar met de coronapandemie. Volgens het onderzoek zouden al in 2019, wereldwijd, meer dan honderdduizend mensen zijn bezweken aan de gevolgen van klimaatverandering. De meeste slachtoffers vielen in warme zones in Brazilië, Peru, Colombia, de Filipijnen, Koeweit en Guatemala, aldus het Institute for Health Metrics and Evaluation in Seattle.

Klimaatwetenschapper Simon Lewis van University College London meent, met Beukeboom, dat niets in het alarmerende IPCC-rapport een verrassing zou moeten zijn, aangezien alle informatie uit de wetenschappelijke literatuur komt. Maar alles bij elkaar genomen, is de belangrijkste boodschap van het IPCC dus dat het erger wordt dan gedacht en dat de ellende sneller over ons komt. Indirecte gevolgen zijn ook groot, denk in dat verband aan massamigratie door klimaatvluchtelingen.

Beukeboom: “Klimaatverandering heeft op verschillende plekken verschillende effecten. In sommige regio’s gaat het echt veel warmer worden. Zeker de extremen worden veel ernstiger. In andere gebieden wordt het misschien zelfs wat koeler als gevolg van veranderende oceaanstromingen. Dat is niet nieuw, dat heeft in eerdere rapporten gestaan. Sterker nog ook in Nederland hebben we met hittegolven te maken gehad en hogere sterftecijfers als gevolg daarvan. In ons gematigde klimaat valt dat niet zo heel erg op maar als je het meemaakt in gebieden waar het toch al heet is en waar heel veel mensen wonen heb je het echt over grote aantallen.”

Myles Allen, hoogleraar en hoofd Klimaatonderzoek aan de Universiteit van Oxford, wil geen commentaar geven op het conceptrapport, maar benadrukt dat het vermijden van de ernstige gevolgen nog steeds mogelijk is. “Het is belangrijk dat mensen niet de boodschap krijgen ‘we zijn toch gedoemd, dus waarom zou je je druk maken?’. Dit is een op te lossen probleem. We zouden de opwarming van de aarde in een generatie kunnen stoppen als we dat zouden willen, wat zou betekenen dat we de toekomstige opwarming moeten beperken tot niet veel meer dan er deze eeuw al is gebeurd. Wij weten ook hoe. Het is nu een kwestie van aanpakken.”