De mijlpaal van Zuhal Demir: “Mijnsluiting was een bom op ons gezin”

31 maart 1988. De steenkoolmijn van Winterslag gaat definitief dicht. Exact een halfjaar eerder gebeurde hetzelfde met de mijn van Waterschei. Daarmee kwam een einde aan een tijdperk waarin tienduizenden mannen decennialang hun boterham verdienden met het zwarte goud in de Genkse ondergrond. Eén van hen was Kemal Demir, de Turks-Koerdische vader van Vlaams minister Zuhal Demir. “Bij ons thuis sloeg die sluiting in als een bom. Mijn vader was plots werkloos en ons gezin stond voor een immens dilemma: teruggaan naar Turkije of in Genk blijven? Gelukkig dreef mijn moeder haar wil door en werd het het laatste”, blikt Zuhal Demir terug.

We beginnen bij het begin: hoe is uw familie in Genk beland?

“Mijn vader verhuisde in 1972 van Oost-Turkije naar Genk, om hier in de mijn van Waterschei te werken. Zestien jaar lang zou hij er elke weekdag ondergronds zwoegen. ‘De dood ingaan’ noemde hij dat. Niet veel later is mijn moeder hem nagereisd. Alles ging goed en in geen tijd telde het gezin-Demir vijf kinderen. Tot de mijnen sloten en we plots geen inkomen meer hadden.”

Wat herinnert u zich daar als achtjarige nog van?

“Vooral de vele discussies aan de keukentafel. Mijn moeder steunde mijn vader toen die tegen de sluiting ging betogen. Maar tegelijk was ze opgelucht. Elke ochtend zag ze mijn vader vertrekken, maar ze wist nooit of hij ’s avonds gezond zou terugkeren. Hoewel hij zich daar na zijn dagtaak douchte, waren zijn ogen en handen nog altijd zwart als hij thuiskwam. Een kilometer afdalen om een hele werkdag lang steenkool te ontginnen, wij kunnen ons dat niet voorstellen. Het maakt de solidariteit onder de mijnwerkers puur en uniek.”

Om de drie jaar gingen op vakantie in Turkije, om mijn grootouders en de rest van de familie te bezoeken, maar voor de rest had ik niets met dat land. De cité in Waterschei, dat was mijn thuis

Zuhal Demir

Maar plots zat zijn taak in België erop?

“De eerste dagen na de aankondiging van de sluiting overheersten droefheid en paniek. Dan stak boosheid de kop. Pas op het einde kwam berusting, toen de mijnwerkers een sluitingspremie kregen en met vervroegd pensioen mochten. Maar de hevige discussies over het al dan niet terugkeren naar Turkije bleven. Met mijn moeder en haar vijf kinderen had mijn vader een groot blok tegenover zich. Net als mijn twee broers en twee zussen wilde ook ik mijn vriendjes hier niet achterlaten. Turkije was voor mij het grote onbekende. Om de drie jaar gingen we daar op vakantie, om mijn grootouders en de rest van de familie te bezoeken, maar voor de rest had ik niets met dat land. De cité in Waterschei, dat was mijn thuis. Gelukkig heeft mijn moeder mijn vader kunnen overtuigen om hier te blijven.”

Voor u veranderde er dus niets?

“Jawel hoor. We verhuisden van een huurhuis naar ons eigen huis in de cité, dat mijn vader met zijn afscheidspremie had gekocht. Mijn vader was dan wel met pensioen, hij mocht wel een aantal uren blijven werken om iets bij te verdienen. Dat heeft hij ook gedaan, bij de fruitboeren in Kortessem, waar hij kersen, appelen peren ging plukken. Na jaren in de ondergrond vond hij het geweldig om in de openlucht te mogen werken.”

Met een pensioen was het toch geen grote luxe ten huize Demir?

“Neen. Dat kan ook niet met een pensioen van zo’n 1.200 euro. Maar dat was nooit een punt. Daarvoor was de beslissing over blijven of vertrekken te bepalend. Toen beseften we niet hoezeer dat onze toekomst zou bepalen. 1988 was voor mij dus echt wel een kanteljaar, een mijlpaal. Als mijn vader zijn zin had doorgedreven en wij terug naar Turkije waren gegaan, had mijn leven er totaal anders uitgezien. Ik vraag me echt vaak af wat er dan van mij zou zijn gekomen.”

Vindt uw vader vandaag dat hij in 1988 de juiste beslissing heeft genomen?

“Ja. Vrij snel na de mijnsluitingen zag hij dat al in. Hij heeft er ook altijd op gehamerd dat we alle vijf zouden verder studeren, dat we een diploma zouden halen en een goede job zouden vinden. Tegelijk benadrukte hij dat we nooit mochten vergeten vanwaar we kwamen. ‘Jullie zijn kinderen van een mijnwerker’ herinnerde hij ons altijd. Idem voor mijn moeder, die voor haar tijd een echte feministe was. Ze was ervan overtuigd dat haar zonen altijd werk zouden vinden. Maar haar dochters moesten studeren zodat ze een job zouden vinden en niet afhankelijk zouden zijn van een man. Nochtans was zij huisvrouw en dus afhankelijk van mijn vader. Och, ik ben nog altijd erg dankbaar dat wij hier immens veel kansen hebben gekregen. Allemaal zijn we naar school kunnen gaan, allemaal zijn we kunnen worden wat we wilden. Evident is dat niet. Te weinig mensen beseffen hoe goed we het hier hebben, hoeveel kansen we in onze sociale welvaartsstaat krijgen. Zonder studiebeurs hadden wij nooit kunnen verder studeren. En ik was elk jaar geslaagd. Bissen was geen optie. Dat konden mijn ouders niet betalen.”

Als mijn vader zijn zin had doorgedreven en wij terug naar Turkije waren gegaan, had mijn leven er totaal anders uitgezien

Zuhal Demir

U was de eerste van het gezin die in het ‘verre’ Leuven op kot ging. Waarom bent u eigenlijk rechten gaan studeren?

“Hoewel Latijn en Grieks me op het Lyceum al boeiden, is het toch vooral het grote rechtvaardigheidsgevoel dat me naar die studies heeft geleid. Rechtvaardigheid was een belangrijk aspect in mijn opvoeding. Op school bijvoorbeeld organiseerde ik al de ‘Schrijf-ze-VRIJdagen’ van Amnesty International.”

Als gepensioneerd mijnwerker moet uw vader erg trots zijn geweest toen u minister werd?

“Absoluut. Ons gezin heeft voor veel dingen moeten vechten. Maar mijn ouders hebben mij altijd gepusht om mijn best te doen op school. Ik heb gevochten voor mijn toekomst en heb het gehaald, ondanks alle vooroordelen en hindernissen. Het verklaart wellicht ook de vechtlust en het doorzettingsvermogen dat ik vandaag als politica aan de dag leg.”

U hebt als minister een heel zichtbare job. Zijn uw broers en zussen ook goed terechtgekomen?

“Stuk voor stuk. Op de jongste na zijn ze allemaal gaan verder studeren. Mijn broers hebben in Diepenbeek voor ingenieur gestudeerd en een van mijn zussen is maatschappelijk assistent. Ook de jongste heeft haar weg gevonden. Het is ons allemaal goed vergaan en daar is mijn vader bijzonder blij om. Och, hoe vaak heeft mijn vader niet heeft gezegd dat hij nooit had gedacht dat zijn dochter hier minister zou worden. Op één generatie tijd nog wel. In Turkije zou dit onmogelijk zijn. Daar krijg je als vrouw zelf geen stoel aangeboden als je bij Erdogan op bezoek gaat.”

Dat overkwam Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen onlangs, toen ze er met Europees president Charles Michel op bezoek was. Nog een geluk dat u er niet bij was. U kennende had u het kot daar gesloopt?

“(Hevig). Erdogan, maar ook Charles Michel, hebben echt geluk gehad dat ik er niet bij was. Ik had dat nooit laten passeren. Nooit!”

1988 was ook het jaar van de derde staatshervorming. Onder meer onderwijs werd toen naar de deelstaten overgeheveld. Vindt u dat vandaag een belangrijk moment?

“En of. Die staatshervorming is ontzettend belangrijk geweest. Vandaag heeft Vlaanderen kwalitatief hoogstaand onderwijs. En het is democratisch, want ook kinderen van arbeiders kunnen hier verder studeren. Maar het werk is niet af. Daarom ben ik erg tevreden dat we binnenkort starten met een taalscreening van vijfjarigen. Op basis van de resultaten van die screening zullen kinderen die het Nederlands onvoldoende beheersen een actief taalintegratietraject Nederlands moeten volgen. Dit kan door een taalbad of een volwaardig alternatief dat dezelfde resultaten bereikt. Ook voor leerlingen die in de loop van het lager onderwijs instromen en het Nederlands onvoldoende beheersen om de lessen te kunnen volgen, kan de school beslissen dat zij een taalintegratietraject moeten volgen. Taalkennis en -beheersing is de sleutel naar integratie en een succesvolle toekomst, en al zeker in gewezen mijngemeenten.”

Na uw studies rechten en een extra specialisatiejaar arbeidsrecht in Brussel ging u aan de slag bij een internationaal advocatenkantoor in Antwerpen. Hoe bent u in godsnaam in de politiek verzeild?

“Dat was in 2010, toen de federale regeringsvorming helemaal vast zat. Zoals veel mensen was ook ik gefrustreerd dat het maar niet lukte. Ik kwam in contact met Jan Jambon, die familie is van mijn ex-man. Jan spoorde mij aan om in de politiek te gaan. Via hem heb ik een gesprek met Bart De Wever gekregen. Ik heb Bart toen verteld wat er echt op mijn maag lag. Hij was blijkbaar overtuigd want hij wilde me in het parlement. Ikzelf zag dat niet zitten. Ik ging mijn job waarvoor ik zo hard had gewerkt, toch niet vaarwel zeggen voor een onzeker bestaan in de politiek? Finaal heeft Bart me toch weten overtuigen. En dus stond ik in 2010 voor het eerst op een N-VA-lijst voor de federale verkiezingen in Antwerpen. Ik veroverde een zitje in het federale parlement. Na de gemeenteraadsverkiezingen twee jaar later werd ik de eerste districtsburgemeester van allochtone afkomst in Antwerpen. In 2015 heb ik afstand moeten nemen van dat mandaat omdat ik terug naar Genk verhuisde, om dichter bij mijn zorgbehoevende moeder te zijn.”

Mijn vader is een grote fan van Jan Peumans. Jan zegt altijd zijn gedacht en daar houdt mijn vader van

Zuhal Demir

Hoewel u een hekel heeft aan het nationalisme van Erdogan, koos u toch voor de partij van de Vlaams-nationalisten?

“Ik ben een Koerdische. Met Jan Peumans, Wilfried van Daele, wijlen Willy Kuijpers en de hele kliek-Bourgeois kwam N-VA duidelijk op voor deze in Turkije onderdrukte minderheidsgroep. Waar Erdogan een staatsnationalisme propageert, staat N-VA voor een volksnationalisme dat verandering en hervormingen propageert. Dat is een groot verschil. En vergeet niet dat ik een rebels karakter heb dat maar moeilijk past binnen een traditionele partij (lacht hard). N-VA was voor mij dus de logica zelve.”

Uw vader heeft zich niet in zijn thee verslikt toen u lid van N-VA werd?

“Zeker niet. Hij is een grote fan van Bart De Wever en Jan Peumans. Jan zegt altijd zijn gedacht en daar houdt mijn vader van. Hij was dan ook erg in zijn nopjes toen Jan enkele jaren geleden thuis op bezoek kwam.”

Uw vader woont hier ondertussen al 50 jaar in Genk. In welke taal communiceren jullie?

“We spreken Nederlands en Turks door mekaar (lacht). Zijn Nederlands is niet perfect. Dat is begrijpelijk want toen hij hier toekwam, waren er geen taallessen. Werken was toen de boodschap. Maar de generatie na hem heeft dat excuus niet.”

De mijlpaal: 31 maart 1988

Na Zwartberg en Waterschei gaat ook de steenkoolmijn van Winterslag definitief dicht. Daarmee komt een einde aan zeven decennia jaar steenkoolontginning in Genk. Datzelfde jaar wordt ook de derde staatshervorming doorgevoerd en krijgen de deelstaten met onderwijs en openbare werken twee nieuwe bevoegdheden. Het Midden-Oosten beheerst de internationale politiek: de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO roept de onafhankelijke staat Palestina uit en Osama Bin laden richt de radicale Moslimgroep Al Qaida op. Met zijn boek ‘De Duivelsverzen’ wordt schrijver Salman Rushdie in de moslimwereld persona non grata. In eigen land fuseren Thor Waterschei en FC Winterslag tot KRC Genk, en doen houseparty’s en de partydrug XTC hun intrede in de grote steden.

Waterschei en Winterslag fuseren tot KRC Genk

KRC Genk ontstond in 1988 uit de fusie van KFC Winterslag en Thor Waterschei. Thor stond officieel voor ‘Tot Herstel Onzer Rechten’, als aanklacht tegen de Franstalige overheersing van het mijnbestuur. “Mijn vader, broers en nonkel waren hevige Waterschei-supporters. Die fusie lag dus heel gevoelig, want ze moesten afstand doen van hun kleuren en symbolen. Vandaag geven ze toe dat die fusie een goede zaak is geweest. Met vier titels en vijf bekers behoort KRC vandaag tot de ‘Grote Vijf’ in het Belgische voetbal. Dit succesverhaal heeft onze stad ook meer op de kaart gezet ”, zegt Zuhal Demir. Eén keer leidde KRC tot een crisette in het gezin-Demir. “Dat was toen Patrick Janssens er de plak kwam zwaaien. Daar wilde mijn familie niets van weten. Maar vandaag zijn we allemaal hevige Genk-fans. Ikzelf ga ook geregeld kijken. De sfeer en euforie bij een doelpunt vind ik fantastisch. Demir is dan ook blij dat ze vier jaar geleden terug naar Limburg kwam. “Het was als thuiskomen in een warm bad. Ik voel me hier veel beter en de mensen zijn hier ook liever. En als ik Rozanne aan de schoolpoort afzet, kom ik vaak vrienden van vroeger tegen. Neen, ze krijgen mij hier met geen stokken meer weg.”

De PLO roept de onafhankelijke staat Palestina uit

Op 15 november 1988 richtte de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO de onafhankelijke staat Palestina op. Het ging om een eigen staat in de door Israël bezette Gazastrook en Westelijke Jordaanoever. Ondanks de Oslo-akkoorden van 1993 raakt het Israëlisch-Palestijnse conflict maar niet opgelost. In mei dit jaar waren er nog Hamas-raketaanvallen op Israël en Israëlische luchtaanvallen in de Gazastrook. “Net als de Koerden zijn ook de Palestijnen een onderdrukt volk”, zucht Demir. “Na ruim drie decennia moeten de dagelijkse ellende voor die kinderen en hun ouders daar echt stoppen. En ja, dat is moeilijk met een verschrikkelijk extreme Hamas die daar een islamitische staat wil installeren. Hamas is echt vergif voor het volk. Anderzijds is er ook het machtige Israëlische leger, waar de Palestijnen nooit tegenop kunnen. Enkel een bemiddelaar zal een oplossing kunnen forceren. Ik denk dan aan een twee-statenoplossing waar ook N-VA voor pleit. De VS en Europa mogen hierin een veel actiever rol opnemen. Als ze dat probleem kunnen oplossen wordt ook het terrorisme door moslimextremisten een stuk teruggedrongen en daar vaart ook het Westen bij.”

Houseparty’s en xtc veroveren Vlaanderen

Met de intrede van de eerste houseparty’s en het daarbij horende xtc-gebruik gaat de zomer van 1988 in Europa de geschiedenis in als de Second Summer of love. “Dat is volledig aan mij voorbijgegaan. Ik was dan ook maar acht jaar. Ook later heb ik me nooit in die milieus begeven. Ik heb ook nooit met drugs geëxperimenteerd. Vanaf mijn 16de ging ik wel naar Chirofuiven en later in Leuven was ik ook een student die graag ging feesten”, geeft Demir toe. “Tijdens mijn studies in Leuven had ik een lief uit Bree die heel erg met politiek bezig was. Hij zat ook bij Jong Vld zat. Terwijl hij zich met serieuze zaken bezighield, ging ik liever fuiven. Het stond toen in de sterren geschreven dat hij ooit in het parlement zou belanden en zelfs minister van Staat zou worden. Maar de zaken zijn anders gelopen en het fuifbeest van toen is nu minister.” Dat feesten zat er al in Demirs kindertijd in. “In de cité deed ik vaak mee aan playbackshows. Ik trad jarenlang op als Madonna (lacht hard). Madonna was en is nog altijd mijn idool. Naast Kim Clijsters natuurlijk. Mijn hele leven al ben ik geïmponeerd door haar spontaniteit, authenticiteit, doorzettingsvermogen en sportieve prestaties. Ooit hoop ik haar eens te ontmoeten.”