En toen was de zuurstof op in India. Het verhaal van een tragische avond in Delhi

Om 21.45 uur begonnen de alarm­sirenes op de afdeling intensieve zorg van het Jaipur Golden Hospital in New Delhi te loeien. Een 25-tal patiënten aan de beademing kreeg geen lucht. Sommigen zwaaiden met hun armen en schopten met hun benen. Anderen riepen om hulp, terwijl ze geluiden voortbrachten als werden ze gewurgd.

Onderhouds­technici spurtten naar de controle­ruimte om te zien wat er aan de hand was. Verpleegkundigen grepen naar kleine plastic pompjes om handmatig de longen van zwaar zieke patiënten te vullen.

Het mocht niet baten. Jaipur Golden, een gerenommeerd ziekenhuis in Delhi, was op 23 april zonder medische zuurstof gevallen. In de daaropvolgende zeven uur stierven 21 covid­patiënten. “Niemand zal die nacht ooit vergeten”, zegt Shaista Nigar, hoofd­verpleeg­kundige van het ziekenhuis. “Het liep totaal in het honderd.”

In India was een tweede, verwoestende Covid-19-golf uitgebroken. Ziekenhuizen hadden te weinig bedden en medisch materiaal. De tol van covid was zo al verschrikkelijk, maar op die manier kwamen er nog eens duizenden onnodige sterfgevallen bij. Volgens een bepaalde telling leidde zuurstof­tekort alleen tot 600 sterfgevallen in de voorbije twee maanden.

De Indiase leiders wisten dat het land kwetsbaar was. Toch slaagden de regering van eerste minister Narendra Modi en plaatselijke autoriteiten er niet in zich voor te bereiden op de tweede golf. Dat blijkt uit gesprekken en inzage van overheidsdocumenten door The New York Times.

India is een grote producent van samen­geperste zuurstof. Maar de Indiase overheid was te laat met het verdelen van de voorraden. Staats­overheden maakten ruzie over zuurstof en namen partijen in beslag, met flessen­halzen en veel oponthoud tot gevolg.

Stadsverantwoordelijken in Delhi zetten geen systemen op om zuurstof te produceren en op te slaan en vonden geen antwoord op het slinken van de voorraden. Toen de zuurstof in Jaipur Golden opraakte vanwege de beperkte voorraden en fouten van de overheid, werden families naar eigen zeggen niet gewaarschuwd door het ziekenhuis.

De regering-Modi had geen alomvattend corona­virus­plan en liet het aan de staten, steden, ziekenhuizen en zelfs individuele mensen om gepast te reageren op de crisis. Het zuurstof­tekort bewees pijnlijk de tekortkomingen van die doe-­het-­zelf­aanpak.

En het gaat wellicht opnieuw gebeuren. De besmettingen nemen af in India, maar door een tekort aan vaccins loert een derde golf om de hoek. Als nu geen kordate voorbereidingen worden getroffen, kunnen de drama’s van de tweede golf zich herhalen. “Met een effectief crisis­plan kon dat gevaar afgewend worden”, zegt Robert Matiru, een directeur bij Unitaid, een gezond­heids­instelling die samenwerkt met de Wereld­gezond­heids­organisatie.

Sterven in de auto

Anuradha Bansal had 39 graden koorts toen ze op 13 april werd opgenomen in Jaipur Golden. De leerkracht had positief getest op Covid-19, net zoals haar man Atul en hun twee dochters.

Jaipur Golden had een goede reputatie. Het is een vier verdiepingen hoog privaat ziekenhuis dat zich specialiseert in orthopedie en kinder­gastro-­enterologie. Maar Bansal keek geschokt naar de massa’s die toestroomden aan Jaipur Golden en andere ziekenhuizen in Delhi. Zieke mensen troepten samen in de receptieruimte. Op de covid­afdeling waar zij lag, zegt ze, waren extra bedden bij elkaar gepropt.

Haar man Atul, een advocaat, lag op zijn rug op de IC-afdeling verder in de gang, met een plastic zuurstofmasker op zijn mond. Hij was 54 jaar, had altijd een goede gezondheid gehad, was een fervent zwemmer die minutenlang zijn adem kon inhouden, en hij at gezond, met een dieet bestaande uit bonen, volkorenmeel en yoghurt.

In heel India namen de voorraden medische zuurstof af naarmate de Covid-19-besmettingen stegen. In één maand steeg het aantal dagelijkse gevallen in Delhi van 419 naar 13.468. De 650 ziekenhuizen en verpleeginstellingen in de stad konden de toestroom van patiënten niet aan en sloten hun deuren. Mensen stierven op de stoep en in hun auto.

Op andere plekken, zoals Egypte, was eerder gebleken wat er gebeurt als je zonder zuurstof valt. Toch was India niet voorbereid. Elke dag wordt in het land 7.100 ton vloeibare zuurstof geproduceerd, veelal voor industrieel gebruik. Op het hoogtepunt van de pandemie steeg de binnenlandse vraag tot 9.500 ton.

Erger was dat de zuurstof zich op de verkeerde plaats bevond. De grootste voorraden werden geproduceerd in de nabijheid van staal­fabrieken in het oosten van het land, honderden kilometers van hot­spots zoals Delhi vandaan.

In november drong een parlementscommissie er bij de leiders op aan een zuurstof­inventaris op te maken. Er werd een plan bekendgemaakt om mettertijd meer dan 160 installaties te bouwen die zuurstof uit de lucht zouden halen en ter beschikking zouden stellen van ziekenhuizen. Ziekenhuizen op hun beurt breidden hun opslagcapaciteit voor zuurstof met een derde uit, volgens overheidscijfers.

Maar naarmate de tweede golf zich verspreidde, bleek dat die inspanningen niet volstonden. Slechts een vijfde van de zuurstof­installaties was gebouwd. De extra opslagruimte was goed voor slechts een kwart van de urgentienoden in India. De zuurstofvoorraden zaten nog altijd geconcentreerd in bepaalde gebieden.

Op 15 april nationaliseerde de regering-Modi zowat de controle over medische zuurstof, en ging ze elke staat hoeveelheden toewijzen. Vliegtuigen van de luchtmacht brachten lege tankcontainers naar plekken zoals de fabriek van Tata Steel in de deelstaat Odisha, waar ze gevuld werden met vloeibare zuurstof en op speciale treinstellen werden gezet, die ze 1.600 kilometer verder in Delhi afleverden.

Toch bleven de deelstaten de grootste last dragen. Op een vergadering op 17 april drong gezondheidsminister dr. Harsh Vardhan er bij elf staats­gezondheids­ministers op aan “op voorhand te plannen” en de medische infrastructuur uit te breiden, waaronder bedden met zuurstofvoorziening, “om een verdere toename van gevallen aan te kunnen”.

Verantwoordelijken in Delhi waarschuwden dat de centrale overheid hen te weinig ter beschikking stelde. De regering-Modi wees zowat 350 ton zuurstof per dag toe aan de hoofdstad. Delhi had twee keer zoveel nodig, en voerde aan dat de centrale regering zich voor de berekening van de toelage baseerde op noden van voor de pandemie. De centrale overheid verdedigde zich door te verwijzen naar dramatische tekorten op andere plekken.

Ondertussen groeiden de mensendrommen aan de poorten van Jaipur Golden en andere ziekenhuizen aan. Tegen 20 april aan was Jaipur Golden overbezet en onderbevoorraad. “Mijn vader kookte van woede binnenin”, zegt Rohit Gupta, een sales­manager in Delhi wiens vader, Satish Kumar Gupta, begin april was opgenomen op de afdeling intensieve zorg. Hij zegt dat zijn vader in bed plaste omdat niemand hem hielp naar het toilet te gaan. Volgens Gupta riep zijn vader: “Haal me hier weg.” Het ziekenhuis wilde geen commentaar geven.

De nationale overheid leverde slechts beperkte hoeveelheden zuurstof, en verantwoordelijken in Delhi werden alsmaar ongeruster. De ziekenhuizen daar hadden slechts één kleine zuurstof­productie­fabriek gebouwd, omdat dat voorheen ruimschoots volstond, zegt Manish Sisodia, vice­minister in de regering van Delhi. En Delhi kon in plaatselijke ziekenhuizen en in een stedelijke tank in volle pandemie­tijden slechts zuurstof voor één dag opslaan.

“De plaatselijke bevoorrading liep lange tijd vlot”, zegt Sisodia. “De problemen ontstonden toen de installaties die Delhi op regelmatige basis bevoorraadden gevraagd werd ook aan andere staten te leveren.”

Hij richtte zich via Twitter tot de centrale regering, met de boodschap dat de grote ziekenhuizen nog maar voor een paar uur zuurstof hadden.

Terwijl de voorraden opraakten, werd de zuurstof van Delhi alsmaar meer in beslag genomen door andere staten. Op 21 april onderschepten officials in de deelstaat Hayana een zuurstoftankcontainer die op weg was naar Delhi. Hetzelfde gebeurde in Pradesh. In Rajasthan werden kortstondig enkele tankcontainers in beslag genomen.

De reden was simpel: ook in andere staten stierven mensen vanwege een gebrek aan zuurstof. “Als er nog zuurstof overblijft”, zei Anil Vij, de gezondheidsminister van Haryana, tegen lokale media, “dan zullen we die geven.”

Delhi stuurde politie­agenten naar de grens met Haryana, en de tankcontainer mocht verder reizen. Die dag kreeg Delhi slechts 178 ton vloeibare zuurstof – de helft van wat de centrale overheid had toegewezen en ongeveer een vierde van wat de stad nodig had.

Een rechtbank in Delhi droeg de centrale regering op andere staten te verhinderen in te grijpen bij de zuurstofbevoorrading. Om zeker te zijn stuurde Delhi politie-escortes met de zuurstoftankcontainers mee.

Om de gaten te dichten werden snel snel tankcontainers uit andere landen ingevoerd, maar sommige waren niet compatibel met de Indiase zuurstoftanks. Sisodia vertelt dat zijn noodteam wanhopig van 4 uur ’s ochtends tot 8 uur ’s avonds zat te googelen om toch maar oplossingen te vinden.

Op 21 april belde Sisodia met V.K. Bidhuri, een manager in het zuurstof­verdelings­centrum van Delhi. “Meneer”, vroeg Bidhuri hem, “zullen we de mensen vannacht kunnen redden?”

Aan de beademing

Op 23 april bezorgde de centrale overheid Delhi 308 ton zuurstof, minder dan de helft van wat het nodig had. In Jaipur Golden waren alle 250 bedden bezet. Buiten aan de spoed­afdeling ploften mensen neer in rolstoelen, wachtend om opgenomen te worden.

Seema Awasthi, een schoolhoofd uit het noorden van Delhi, lag op een bed op de intensieve zorg aan de beademing. Om 8.45 uur ’s ochtends stuurde ze een tekstbericht naar haar gezin: “Ik zou snel beter moeten zijn. Probeer me sterk te houden.”

Dezelfde ochtend vergaderde premier Modi met de voornaamste ministers van de hardst getroffen staten in India. “We vrezen voor een enorme tragedie door zuurstoftekorten”, zei Arvind Kejriwal, premier in Delhi, hem via een video­gesprek. “We gaan dat onszelf nooit kunnen vergeven.”

Delhi had een dag eerder de zuurstofverdeling in de stad overgenomen, waardoor tankcontainers afhankelijk van de noden uitgestuurd ­werden.

Spread­sheets gaven aan welke voorraad elk ziekenhuis nog beschikbaar had.

Op momenten van grote nood kon de stad twee trucks inzetten voor dringende leveringen. Ze baseerde zich daarvoor op Twitter-berichten, oproepen van artsen, familie van patiënten. Uiteindelijk werd het systeem gecomputeriseerd, maar aanvankelijk was Bidhuri, de verantwoordelijke voor de zuurstofbedeling, aangewezen op een schriftje waarin hij alles bijhield.

Jaipur Golden kreeg zijn zuurstof elke dag rond 17 uur geleverd, zegt medisch directeur dr. D.K. Baluja. Maar die dag daagde geen truck op. Bij Inox, een zuurstofleveringsfirma, nam niemand de telefoon op. Daarover bevraagd door The New York Times meldt Inox dat het zuurstof leverde “volgens instructies van de regering van Delhi”. Functionarissen in Delhi beloofden dat ze gegevens over 23 april zouden bezorgen, maar deden dat uiteindelijk niet.

Om 19 uur belde dr. Baluja met het zuurstof­controle­centrum van Delhi. Hij kreeg te horen dat geen zuurstof voorradig was.

In Jaipur Golden was de zuurstof zowat op. Personeel en families zeggen dat hen dat nooit verteld werd. Sommige families zeggen dat, als ze het geweten hadden, ze wel op zoek waren gegaan naar zuurstofflessen in de straten van Delhi.

Rond 19 uur werd Bansal naar de afdeling intensieve zorg geroepen. Haar man Atul had een hart­aanval gehad. De zuurstoftoevoer van zijn ventilator ging op en neer. Hij kronkelde in zijn bed, snakkend naar adem.

“Ik kon het niet aanzien”, zegt ze. Ze ging weer weg.

Om 21.45 uur gingen de ventilator­alarmen af op de afdeling intensieve zorg. De zuurstof was op.

Dr. Baluja zou later zeggen dat Jaipur Golden beschikte over een noodvoorraad van 50 zuurstofflessen. Ook die waren leeg, zei hij.

Om 22.28 uur belde Ruchika Gupta vanuit Amsterdam om te horen hoe het met haar vader, Satish Kumar Gupta, ging. Onmiddellijk nadat de telefoon werd beantwoord, werd hij neergelegd. “Hallo? Hallo”, vroeg Gupta. Geen antwoord.

In de achtergrond hoorde ze het geluid van ventilator­alarmen. Iemand mompelde “Hari Om, Hari Om, Hari Om”, een smeekbede aan God.

“Mijn vader was op dat moment waarschijnlijk aan het sterven”, zegt ze.

Rohit Gupta, haar broer, kwam rond 23.30 uur aan in Jaipur Golden. Er heerste totale chaos, zegt hij. Mensen kwamen toegelopen met zuurstofflessen. Wanhopige familieleden uitten doodsbedreigingen tegen artsen. Een man liep rond, roepend: “Ik doe die artsen iets aan als mijn moeder iets overkomt.”

Onderzoekscommissie

Tegen middernacht aan arriveerden twee tankcontainers: een grote van Inox, zeven uur te laat, en een kleinere van de regering van Delhi. Voor 21 patiënten – Atul Bansal, Satish Kumar Gupta, Seema Awasthi, Atul Kapoor, Raj Kumar Gupta, Gurinder Singh, Parvinder Singh, Delphin Massey, Manohar Lal en twaalf anderen – was dat te laat.

De volgende ochtend verscheen Baluja wenend op de televisie. “Het waren mijn patiënten”, zei hij. “Ze waren mijn verantwoordelijkheid. Ze hadden vertrouwen in dr. Baluja van het Jaipur Golden Hospital. En waarop vertrouwde ik? De Indiase regering. De regering van Delhi.”

Een week later verwees een commissie van de regering van Delhi die was opgericht om de overlijdens te onderzoeken naar “de natuurlijke besmettelijke verspreiding van de ziekte”, en besloot ze dat “het tekort aan zuurstof als doods­oorzaak niet bewezen kon worden”.

Sisodia geeft toe: “We hadden beter en meer kunnen doen.” Toch zegt hij dat zijn team duizenden levens gered heeft. Jaipur Golden, dat door verscheidene families voor het gerecht is gedaagd, wilde geen commentaar geven.

Veel families geven nationale, lokale en ziekenhuis­overheden de schuld voor de overlijdens. Verscheidene vragen een strafrechtelijk onderzoek.

Bansal heeft een portret van haar man naast haar bed staan. Elke dag brandt ze een reuk­stokje voor hem. “Ik mis hem op elk moment”, zegt ze. “Ze hebben hem gedood.”

© The New York Times