Deze Antwerpse kunstwerkjes liggen letterlijk aan uw voeten

Een smartphone, een koptelefoon en een uurtje tijd. Meer heb je niet nodig om de grote en kleine verhalen te ontdekken achter de voetschraper-miniaturen waarmee Elke Lemmens het voorbije jaar menig hart wist te veroveren. De kunstenares haalde niet toevallig de wereldpers met de ontroerende kunstwerkjes. Ze bleken een schot in de roos toen wandelen noodgedwongen tot nationale hobby verheven werd: in heel Antwerpen gingen mensen op zoek naar de gevels waarvan zij de voetschraper onder handen had genomen. Vanaf nu kan je ze ook ontdekken via de meeslepende audiowandelingen die radiomaker Anke Van Meer creëerde.

Lemmens kreeg het idee toen ze enkele jaren geleden haar eigen gevel schoonmaakte. Daarin zat één van de vele in onbruik geraakte voetschrapers die onze steden rijk zijn. Nog geen honderd jaar geleden werden de ijzeren beugels gebruikt om de modder en paardenmest die op straat lagen van je schoenen te schrapen. “Toen ik onze voetschraper goud verfde, bedacht ik me dat hij veel weg had van het kadertje van een schilderij,” vertelt Lemmens. “Daarom bouwde ik er samen met mijn gezin een boerderij-tafereeltje in. Het was zodanig leuk om te zien hoe de kinderen uit de buurt er op hun buik naar lagen te kijken dat ik bij de stad een dossier heb ingediend om dit bij meerdere huizen te doen.”

Met succes. In volle coronacrisis kon Lemmens aan de slag en ging ze aanbellen aan voordeuren, zette ze oproepen in Facebook-groepen en stak ze briefjes in brievenbussen met de vraag of eigenaars van voetschrapers wilden meewerken aan haar project. “Ik vroeg hen om mij het verhaal te vertellen dat bij hun gezin past zodat ik op basis daarvan een miniatuurtje kon bedenken.”

De rest is geschiedenis. Intussen kan je in Antwerpen zo’n 45 voetschraper-kijkdozen bewonderen. Vaak zitten er kleine poppetjes in die de bewoners zelf voorstellen in hun omgeving. Zo is er een voetschraper te zien met een gezin van vier dat aan het luieren is in hun buitenhuisje, een familie imkers in Marokko of een woonkamer van een architecte met haar kinderen die ook ontwerper zijn geworden.

Elk huisje een kruisje

Tot voor kort moest je de verhalen van de bewoners zelf bij die taferelen bedenken, maar daar brengt de podcast van Anke Van Meer nu dus verandering in. Dat kan ad hoc via de QR-code die naast de schraper hangt, maar nog mooier zijn de vier wandelingen die Van Meer minutieus samenstelde en je van voetschraper naar voetschraper leiden. In je koptelefoon hoor je een vrouw vertellen dat ze haar gehoor verloor na een operatie. Haar voetschraper beeldt de reis af die ze maakte met haar gezin binnen het kader van het verwerkingsproces. Op een andere plek zie je een klein meisje op een galopperend paard terwijl je een moeder hoort vertellen dat dit haar dochtertje is. Het meisje had een ernstige beperking en stierf jong, maar verrijkte het leven van de vrouw. Aan een voordeur op het Kiel hoor je dan weer een man over de verhuis die hij als kind maakte vanuit Ghana naar België.

Lemmens vertelt dat ze versteld staat van de diversiteit aan verhalen die ze in een mum van tijd bij elkaar wist te sprokkelen. “Nochtans heb ik nooit geselecteerd op basis van wat iemand te vertellen had. Elk verhaal heeft zijn bestaansrecht, hoe klein ook. Maar het cliché dat elk huisje zijn kruisje heeft, klopt wel.” Ze is opgetogen over het feit dat iedereen daar nu deelgenoot van kan worden via de audiowandelingen. “Dat Anke dat wist te vatten in een podcast, maakt het echt af. Ze heeft iedereen op een heel fijnzinnige en juiste manier geportretteerd.” Intussen is er een wachtlijst van mensen die hun voetschraper door Lemmens aan willen laten pakken.

Wandelkaarten

Hoewel de wandelingen gratis zijn en in se enorm toegankelijk, hoopt Lemmens in de toekomst nog enkele extra drempels weg te werken. Zo is het parcours niet evident voor mensen die zich niet diep kunnen bukken en zijn ook QR-codes niet voor iedereen even vanzelfsprekend. “Daarnaast zijn de podcasts enkel in het Nederlands beschikbaar”, geeft ze aan. “Binnenkort verdelen we overal fysieke wandelkaarten, dus dat is al een stap in de goede richting. Mogelijk kunnen geleide wandelingen in de toekomst een oplossing bieden, maar voorlopig is daar geen budget voor.”

Het mag dan ook haast een wonder heten dat Lemmens zoveel op poten wist te zetten met kleine subsidiesommen. “Ach ja, wellicht hoort dat nu eenmaal bij dit soort projecten”, lacht ze. “Voor mij is het de passie die telt. Bovendien voel ik me enorm gesteund, ook via de budgetten die we wel degelijk gekregen hebben. Er is heel veel lof voor dit werk. Al moet ik toegeven dat ik vooraf enigszins onderschat heb hoeveel uren ik erin zou investeren. (lacht) Maar als je ziet wat het in beweging zet, is het dat allemaal meer dan waard.”

Tot en met 5 september in Antwerpen, www.hausgemacht.be en www.zva.be.