Een tienling in Zuid-Afrika: het nepnieuws ging de wereld over, maar lokale media trapten er niet in

Spectaculair nieuws: in Zuid-Afrika heeft een vrouw in één klap tien kinderen op de wereld gezet. De 37-jarige moeder, uit een township in de omgeving van Johannesburg, maakt het goed. Ze verbreekt het wereld­record van een vrouw uit Mali, die negen kinderen had gebaard.

Dit was de strekking van een bericht dat begin juni vanuit Zuid-Afrika aan een vliegensvlugge wereldreis begon. De BBC bijvoorbeeld, sloeg er op aan, net als enkele krantensites in België en Nederland. Korte tijd later kreeg het verhaal over de tien baby’s een vrij voorspelbare wending: het bleek hartstikke nep.

Barsten in het verhaal

Het zogenaamde nieuws was de wereld in geholpen door de hoofdredacteur van een krant in Pretoria, de stad waar de tien niet-bestaande baby’s waren ‘geboren’. Toen er barsten in zijn verhaal verschenen, probeerde de redacteur eerst nog de schuld in de schoenen te schuiven van de 37-jarige vrouw. Zij zou moedwillig verkeerde informatie hebben verstrekt. Maar waarom had de redacteur niet gewoon met eigen ogen het bestaan van de baby’s gecheckt? En had hij anders niet voor een foto kunnen zorgen?

De redacteur zei vervolgens dat hij het slachtoffer was geworden van een niet nader omschreven ‘complot’. Toen ook dat verweer niet bleek te werken, bood hij, op halfslachtige wijze, zijn ‘excuses’ aan.

Voor veel journalisten in Zuid-Afrika vormde het nepgehalte van het baby-bericht helemaal geen verrassing. Zij roken meteen al onraad.

Rebecca Davis, commentator van de website Daily Maverick, maakte in typisch Zuid-Afrikaanse bewoordingen korte metten met het ‘nieuws’: ze had het over een flinke lading kak.

Onbewezen claims

Haar argwaan was mede gewekt door de naam van de auteur: Piet Rampedi, een journalist die bepaald niet voor het eerst een ongeverifieerd bericht de wereld in slingerde, zoals ook het verbond van Zuid-Afrikaanse hoofdredacteuren vorige maand opmerkte. Rampedi was in Zuid-Afrika reeds bekend door een reeks onbewezen claims over de belastingdienst. Zo runde de fiscus volgens hem een bordeel.

Inmiddels scharen de verzamelde hoofdredacteuren ook Rampedi’s nepnieuws over de tien baby’s tot “de dieptepunten in de geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse journalistiek”.

De krant waaraan Rampedi leiding geeft, Pretoria News, is onderdeel van een van de grootste mediahuizen in Zuid-Afrika. ­Independent Media bezit behalve talloze krantentitels ook de populaire website Independent Online, het kanaal waarlangs vorige maand het bericht over de wonderbaarlijke geboorten zich al snel een weg tot buiten Zuid-Afrika baande. Maar ondanks zijn naam, staat Independent Media bij lang niet iedereen bekend als ‘onafhankelijk’.

Ophemelen Zuma

Zo beschrijft Ed Herbst, een ervaren journalist, hoe titels van Independent Media zijn gebruikt voor het ophemelen van Jacob Zuma, de door corruptieschandalen omgeven ex-president die nog altijd probeert invloed uit te oefenen binnen de Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC. Zuma’s opvolger en tegenstrever,

Cyril Ramaphosa, krijgt juist vaak de volle laag van Independent Media, dat in meerderheid eigendom is van een zakenman uit het Zuma-kamp, zo legt Herbst uit in een artikel op de nieuwssite BizNews.

Een van de journalisten die namens Independent Media betrokken zijn geweest bij pogingen om Ramaphosa te ‘ondermijnen’, is Piet Rampedi. Zijn bericht over de tien baby’s is daarbij vergeleken misschien nog tamelijk onschuldig.