Waar een haast onzichtbare vrouw voor moet boeten, daar komt een machtige partijvoorzitter mee weg

Mocht de paniek bij een virale uitbraak het voorbije anderhalf jaar ook maar een béétje te vergelijken zijn geweest met de paniek die door het land gutst als er op hoog niveau een hoofddoek valt waar te nemen, dan was er van covid allang geen sprake meer. Hoe politiek en media de laatste week zijn omgesprongen met Ihsane Haouach, was beneden alle peil en zou het voorwerp moeten worden van een stevig debat. Op sociale media is die discussie al in volle gang, maar ook de reguliere media hebben wat bezinningswerk voor de boeg – laat deze analyse een eerste, voorzichtige aanzet daartoe zijn. De stelling die hier zal worden verdedigd, luidt: waar een haast onzichtbare vrouw met hoofddoek voor moet boeten en buigen, daar komt een machtige partijvoorzitter vlot mee weg.

Een eerste amusante, maar merkwaardige vaststelling leidt ons naar een laboratorium aan de KU Leuven, waar twee experts, Marc Van Ranst en Emmanuel André, niet alleen het coronavirus bestrijden, maar zich ook openlijk uitspreken tegen de manier waarop sommigen het publieke debat vergiftigen. Van Marc Van Ranst wisten we dat allang: de man blijft niet bij zijn virologische leest en buigt niet voor intimidatie. Emmanuel André blijkt uit hetzelfde hout gesneden, weten we nu ook. Toen MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez de aanval opende op Haouach, die door regeringspartij Ecolo was afgevaardigd als regeringscommissaris bij het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, nam André het onmiddellijk voor haar op. Op Twitter ging hij met de voeten vooruit om het vermoeden van onschuld van Haouach te verdedigen, en om zich te verzetten tegen wat een publieke lynchpartij werd. Bouchez vuurde meteen terug door André weg te zetten als “député Ecolo”. Nu we weten dat Haouach ten onrechte is zwartgemaakt – als zou ze banden hebben met de moslimbroeders – heeft André laten weten dat hij ervan uitgaat dat “bepaalde personen de elegantie zullen hebben om zich te verontschuldigen en ontslag te nemen” – zonder iemand bij naam te noemen.

Andere demografie

Het begon natuurlijk allemaal met die hoofddoek. Al voor er sprake was van een rapport van de Staatsveiligheid dat “mogelijk” een verband zag met de moslimbroeders, hadden Bouchez en andere verdedigers van het neutraliteitsprincipe hun verzet geopend. Het is uiteraard volmaakt legitiem om de neutraliteit van de overheid hoog in het vaandel te voeren: wie dat doet, is tegen zichtbare tekens van levensbeschouwelijke aard voor alle functionarissen die namens de overheid met de burger in contact komen – aan een loket, bijvoorbeeld. Een andere vraag is of diezelfde regel moet gelden voor iemand die achter de schermen de regering vertegenwoordigt. Maar goed, men kan dat vinden.

In Vlaanderen wordt die neutraliteit consequent verdedigd door de N-VA. In het midden en aan de linkerkant heerst soms wat interne onenigheid bij politieke partijen – vandaag is Vooruit níét tegen een hoofddoek achter het loket, maar in 2006 was het wel socialist Patrick Janssens die als burgemeester van Antwerpen de doos van Pandora opende door als eerste de ‘dresscode’ voor loketbedienden uit te vaardigen. Politieke partijen in het zuiden des lands – van links tot rechts – waren tot voor kort nogal gericht op Frankrijk, dat een grondwettelijk verankerde lekenstaat is, en plachten allemaal op de lijn te zitten waar Bouchez vandaag nog altijd zit. Alleen is Ecolo geëvolueerd, en de PS ondertussen twijfelend, verdeeld. Het spreekt vanzelf dat die evolutie te maken heeft met electorale motieven: vooral in Brussel willen Ecolo en PS islamitische kiezers werven, een normaal en begrijpelijk verschijnsel in een representatieve democratie.

Dat was vermoedelijk ook de insteek van Ihsane Haouach toen ze op zaterdag 3 juli in Le Soir zei dat de discussie niet is of we de scheiding van kerk en staat ter discussie stellen, maar hoe we dat principe ‘verbuigen’ of ‘aanpassen’ – ‘décliner’ – gelet op de veranderde samenstelling van de bevolking. Die uitspraak was koren op de molen van Bouchez en de Vlaamse rechterzijde: niet alleen droeg mevrouw Haouach een hoofddoek, nu begon ze verdorie ook nog onze grondwet en waardenstelsel te ondergraven! Terwijl ze alleen maar hardop uitsprak wat huidig Vlaams minister Bart Somers als liberaal in Mechelen praktiseerde toen hij er burgemeester was: gelet op de samenstelling van de bevolking van zijn stad – jawel: de veranderde demografie – vond hij een hoofddoek achter het loket geen enkel probleem. Somers paste zich aan – il se déclinait. Terecht. Mechelen is qua interculturele samenleving een voorbeeld voor Vlaanderen.

Om maar te zeggen: de interpretatie die de woorden van Haouach in Le Soir kregen, ook in vele media, was kwaadwillig – of, om in de sfeer te blijven: zeker niet neutraal.

Slim islamisme

Vóór de nota van de Staatsveiligheid ter sprake komt, misschien toch dit intermezzo: het is niet verkeerd om voorzichtig te zijn met manifestaties van de politieke islam. Naïviteit is ongepast: zo is een deel van de linkerzijde schrijver Benno Barnard nog altijd excuses verschuldigd voor de lacherige manier waarop hij werd bejegend toen Sharia4Belgium een lezing van hem had verstoord – een van de amokmakers werd later het hoofd van de zedenpolitie van IS in Raqqa, waar hij onder meer homo’s van het dak liet gooien. Ook de niet gewelddadige tak van de politieke islam verdient alertheid: in Radical vertelt Maajid Nawaz, spijtoptant van het islamisme, hoe gemakkelijk het jarenlang was om aan Britse universiteiten de boodschap te verspreiden: in progressieve kringen legde men jongeren met een migratieachtergrond niet graag iets in de weg – men zág niet wat er gebeurde. Op Knack.be heeft opiniemaker Dyab Abou Jahjah het over woke islamisme, een huwelijk van islamisme en ‘extreem progressivisme’, dat kan leiden tot “een fragmentatie van de samenleving langs identiteitslijnen”, die Abou Jahjah onwenselijk vindt.

Alertheid is dus aangewezen. Maar dat was hier niet de kwestie. In het beste geval kan men nog zeggen dat de Staatsveiligheid alert was, door een onderzoek in te stellen. Maar wat vervolgens gebeurde, was een regelrechte karaktermoord, een zoveelste dieptepunt in de manier waarop mensen met een migratieachtergrond hier soms vermalen worden in de muil van de vermeende publieke opinie, die spreekt via media en politiek. De lijst is ondertussen lang: Youssef Kobo die wegens een onnozel grapje op de frontpagina van Het Nieuwsblad werd beschuldigd van doodsbedreigingen, Dyab Abou Jahjah die bij De Standaard aan de deur werd gezet wegens een scherpe tweet, Rachida Lamrabet die bij Unia werd ontslagen omdat ze in haar hoedanigheid van kunstenares een project over de boerka had gemaakt, en dan ontbreken er allicht nog een paar namen – allemaal slachtoffers van de morele paniek die losbreekt als iemand met een migratieachtergrond een tikje buiten de lijntjes lijkt te kleuren. Die nare trend mag stilaan stoppen.

Er is Haouach, blijkens het rapport van de Staatsveiligheid, niets ten laste te leggen qua banden met de moslimbroeders. Dat media de indruk wekten van wel, is erg jammer en kan misschien voortaan worden voorkomen met dit voorstel: als politici willen spinnen, dan moeten ze dat maar on the record doen, tussen aanhalingstekens, in plaats van loze geruchten in gulzige journalistenoren te blazen. En voor wie dacht dat Haouach onze grondwet onderuithaalde, kan het geen kwaad erop te wijzen dat de Belgische grondwet geen expliciete scheiding van kerk en staat kent, en ook geen neutraliteitsprincipe. Dit land is geen lekenstaat. De minister van Justitie betaalt mijnheer pastoor, en in onze scholen mogen we kiezen: of we stellen onze kinderen in het vrije onderwijs bloot aan katholieke godsdienst, of we sturen ze naar het gemeenschapsonderwijs waar ze dan worden gesegregeerd volgens de levensbeschouwing van hun ouders. Dat stipuleert de grondwet. Wat de grondwet voorts vooral doet, is godsdienst en eredienst beschermen tegen de staat. Dat evenwicht willen de voorstanders van die scheiding weleens vergeten: ze werkt in twee richtingen.

Geweld op straat

Ook het maatschappelijk debat heeft dringend meer evenwicht nodig. Terwijl Haouach dagenlang het nieuws beheerste, ging een ander interview, met daarin een véél gekkere uitspraak, relatief onopgemerkt voorbij. In De Krant van West-Vlaanderen werd N-VA-voorzitter Bart De Wever vorig weekend geïnterviewd over de toekomst van dit land. Hij is, vertelde hij naar goede gewoonte, een conservatief en geen revolutionair – en wil het confederalisme een eerlijke kans geven. Alleen, en leest u nu vooral mee, hij gelooft niet meer dat het nog kan op een ‘legalistische manier’. Terwijl Haouach een vrij onschuldige uitspraak deed die geen enkel expliciet grondwettelijk principe onderuit haalde, veegde De Wever de grondwet gewoon van tafel: “De grondwet mag niet in de weg staan van noodzakelijke veranderingen.” We hebben “een nieuwe coup” nodig, verwees hij naar de regering die vlak na WO I in Loppem buiten de grondwet tot stand kwam.

De Wever voegde daar nog dit aan toe: “Als we na 2024 opnieuw een onherkenbare bestuursbrij krijgen zoals Vivaldi, dan voorspel ik een implosie van het systeem. De traditionele partijen kunnen helemaal instorten. Ik sluit zelfs burgerlijke onlusten niet uit. Dat mensen elkaar te lijf gaan op straat.” Bij een neutrale lezing is dat een soort voorspelling, en zou je kunnen zeggen dat De Wever zijn hart nu al vasthoudt, omdat hij het ergste vreest. Maar wie al zijn citaten leest met de neutraliteit en welwillendheid die Ihsane Haouach te beurt viel, zal meteen geneigd zijn om dit te zien als een dreigement. Mocht een moslim of iemand met een migratieachtergrond vergelijkbare uitspraken doen, dan stonden kar, pek en veren meteen gereed. Dat is toch een diep ontnuchterend besef in de superdiverse samenleving waarin wij – naar nog een ándere beroemde uitspraak, maar dan van Bart Somers – eigenlijk allemaal nieuwkomers zijn. Het druist ook in tegen de vuistregels van de kritische houding: hoe meer macht iemand heeft, hoe meer recht hij of zij heeft op argwaan en kritiek. Al te vaak is het juist andersom.

Ook een extra vraagje in een interview kan af en toe geen kwaad. Zo had de interviewer aan Ihsane Haouach kunnen vragen wat ze héél precies bedoelde, wat de rel had kunnen vermijden. En aan Bart De Wever had de interviewer kunnen vragen hoe hij verklaart dat die “bestuursbrij van Vivaldi” méér vertrouwen van de Vlaamse kiezers geniet dan zijn eigen deelstaatregering onder leiding van zijn partijgenoot Jan Jambon, die in zowat alle rapporten die de pers de voorbije weken publiceerde onder de vijf op tien bleef.

Een andere vraag is hoe geloofwaardig De Wever is als hij blijft beweren dat hij in 2024 geen coalitie zal vormen met Vlaams Belang. Als N-VA en VB een stevige, comfortabele meerderheid hebben – wat zou hen dan tegenhouden om die regering te vormen? De Chinese Muur die tussen die partijen staat? Het grote en zo vaak beklemtoonde verschil tussen exclusief en inclusief nationalisme?

Misschien. Maar dan kan de cirkel van dit betoog rondgemaakt worden met een simpele, pertinente vraag waarop we hopelijk ooit een duidelijk antwoord krijgen – iemand moet ze maar eens stellen aan De Wever: is het voor N-VA denkbaar dat er ooit een moslima met hoofddoek op een lijst staat? En zo nee, waarom niet? Als het in principe onmogelijk is, dan mag men zich afvragen in hoeverre dat zogenaamde neutraliteitsargument wel het échte argument is om vrouwen met een hoofddoek niet achter een loket te willen. Islamisten kunnen je om de tuin leiden. Anderen kunnen dat ook.