Europa stelt met "FitFor55" nieuwe klimaatplannen voor: waarover gaat het, en wat betekent het voor jou?

Het gaat hard met de klimaatverstoring en tegelijk dreigt de omschakeling naar een groenere samenleving te traag te verlopen. Daarom besliste de Europese Unie, wereldwijd een van de voortrekkers in de strijd tegen de klimaatopwarming, om de Europese klimaatdoelen in het kader van de Green Deal te verhogen. 

Het streefdoel is niet langer 40 maar wel 55 procent minder uitstoot van broeikasgassen tegen 2030, vergeleken met het niveau van 1990. Het moet vooruitgaan omdat Europa tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn, en dus een netto-nuluitstoot wil hebben. 

Zonder extra maatregelen halen we dat niet en we moeten dus een flink tandje bijsteken - momenteel zitten we aan een reductie van naar schatting 25 procent. 

De vernieuwde ambitie kreeg de naam FitFor55. Europees Commissaris Frans Timmermans, die zich bezighoudt met de vergroening van Europa, heeft vandaag een reeks wetsvoorstellen voorgesteld. 

De nieuwe wetgeving zal een impact hebben op heel wat sectoren. "Ik heb het nog nooit op zo'n grote schaal gezien", zegt Manon Dufour van de onafhankelijke denktank voor klimaatverandering E3G daarover. "We hebben nog nooit zo'n grote transformatie voor onze economie voorgesteld, en nog nooit in zo'n strak tijdsschema." Het gaat om 12 voorstellen die voornamelijk gaan over energie, transport, industrie en gebouwen:

• omdat de uitstoot door de transportsector en de verwarming van gebouwen de zwakke schakel blijkt in de Europese klimaatprestaties, worden deze mee in het bad genomen. Brandstof- en energieproducenten zullen een CO₂-belasting moeten betalen op fossiele brandstoffen zoals diesel, stookolie, benzine of gas. Voor hen komt er een apart ETS-systeem, een Europese koolstofmarkt waarbij zij emissierechten moeten kopen op veilingen. De prijs daarvan is nog niet bekend. 
• ook de scheepvaart wordt meegenomen in het ETS-systeem - de luchtvaart zit daar nu al voor een deel in. Schepen zullen op groenere brandstoffen moeten varen, maar die omschakeling wordt niet eenvoudig. Zij krijgen dan ook tijd. Voor de luchtvaart komt er een minimumtaks op kerosine voor vluchten binnen Europa. Ook vliegtuigen moeten groenere brandstoffen gebruiken. Tegen 2030 moet 5 procent van de brandstoffen die ze verbruiken groen zijn. Het wegverkeer en de scheep- en luchtvaart zijn samen verantwoordelijk voor 29 procent van de totale Europese uitstoot.  
• zware industrie en elektriciteitscentrales zullen jaarlijks nog minder mogen uitstoten omdat er minder ETS-rechten voor de uitstoot van broeikasgassen geveild zullen worden. 
• er komt een zogenoemd correctiemechanisme (in vele gevallen een extra grensbelasting) voor producten met een grote koolstof-voetafdruk die van buiten Europa worden ingevoerd, ook wel bekend als het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Het gaat bijvoorbeeld om staal, cement of kunstmest. Het idee erachter is dat Europese bedrijven voor hun CO₂-uitstoot moeten betalen (via het ETS-systeem), en ze oneerlijke concurrentie zouden ondervinden als er import is van bedrijven uit landen waar die koolstoftaks niet geldt. Europa wil zo ook vermijden dat bedrijven naar buiten de EU zouden verhuizen. Ook dat worden nog ingewikkelde gesprekken, vooral op het internationale toneel. Tegelijk zal de EU subsidies die ze nu geeft aan bedrijven binnen het ETS-systeem moeten afbouwen, anders zouden er klachten kunnen komen en zou bijvoorbeeld de Wereldhandelsorganisatie (WTO)  bezwaar kunnen maken. 
• landen zullen energie-efficiënter moeten worden en ook de doelen voor hernieuwbare energie worden scherper gesteld. Zo moet het aandeel hernieuwbare energie in de energiemix tegen 2030 40 procent bedragen.
• alles zal gefaseerd worden ingevoerd zodat de betrokken sectoren de tijd hebben om zich aan te passen en te vergroenen. 

We zullen misschien sneller dan we denken elektrisch gaan rijden, en fossiele brandstoffen zoals benzine, diesel, stookolie en gas zullen duurder worden omdat ze meer belast worden. Voor de verwarming van onze huizen zullen we steeds meer weg van fossiele brandstoffen evolueren en bv. richting warmtepompen gaan. 

Hoe zit dat precies? Als brandstof- en energieproducenten uitstootrechten moeten kopen op veilingen, dan bestaat de kans dat ze die extra kosten gaan doorrekenen aan de klanten. 

Concreet: brandstof aan de pomp of de gasrekening voor uw woning kan (nog) duurder worden - maandag bleek al dat energie sowieso duurder wordt door de aantrekkende economie. Anderzijds worden elektrisch rijden en verwarmen dan relatief gezien goedkoper. En omdat er een belasting op kerosine komt, zal vliegen duurder worden. 

Voor auto's zullen de uitstootnormen nog strenger worden. Europa wil daarmee de omschakeling naar emissievrije auto's zoals volledig elektrische wagens verder een duwtje in de rug geven, zodat elektrische voertuigen sneller betaalbaar(der) worden. Tegen 2035 moeten alle nieuwe auto's emissievrij zijn en wordt in heel Europa een grote inspanning gedaan om laadinfrastructuur te creëren. 

De Europese consumentenorganisatie (BEUC) schreef eerder dat het uitbreiden van het ETS-systeem naar wegverkeer en gebouwen de brandstofprijzen "gevoelig" omhoog zou kunnen jagen net als de kosten om je huis te verwarmen of af te koelen - maar dat valt af te wachten. 

"De BEUC ging uit van een prijs van 80 tot 90 euro per ton CO₂ op de ETS-veilingmarkt, maar dat zal nooit gebeuren", zegt Williams Todts van van het Europese Transport & Environment Agency (Agentschap voor Transport en Milieu). "Europa gaat voor een minimalistisch ETS-systeem voor brandstof en energie en gaat hoge prijzen vermijden." Todts denkt dat de prijs voor een ton CO₂ rond 20 euro zal draaien en dan zou een liter benzine tegen 2030 4 à 5 eurocent duurder kunnen worden, en niet 20 cent zoals de BEUC vreesde. 

Over de gasprijzen bestaat nog geen duidelijkheid. De BEUC had het over een mogelijke stijging met 30 procent tegen 2030, maar dat getal is nog voorbarig.

De Europese plannen krijgen kritiek op verschillende punten. Enerzijds vrezen sommigen dat veel mensen niet voldoende verdienen om mee de omschakeling te maken: niet iedereen kan zomaar zonnepanelen betalen, zijn huis (grondig) energiezuiniger maken of een elektrische auto kopen. Zij waarschuwen voor een nieuwe golf van burgerprotest zoals met de gele hesjes in Frankrijk. 

Om zij die het moeilijk hebben tegemoet te komen, wil de EU geld uit het ETS-fonds gebruiken om de overgang financieel te verzachten. Een deel van die extra opbrengst zal gaan naar een Europees klimaattransitiefonds. Lidstaten zullen dan individueel plannen rond klimaatarmoede moeten opstellen om zo een deel van de pot te claimen. 

Sommige politici zoals Bas Eickhout van GroenLinks in Nederland vinden dat de EU zich op glad ijs begeeft wanneer burgers op kosten kunnen worden gejaagd. Wegtransport en verwarming zijn de zwakke schakels in de Europese klimaatprestaties, geeft hij toe, maar hij denkt dat er andere opties zijn zoals een versnelde uitfasering van de verbrandingsmotor. 

De doelstelling voor 2050 is een "netto-nuluitstoot". In de praktijk mogen er dus nog altijd broeikasgassen zoals CO₂ worden uitgestoten, zolang die emissies worden gecompenseerd door bijvoorbeeld het aanplanten van bomen of andere ingrepen waarbij actief CO₂ uit de lucht wordt gehaald. 

De EU neemt in haar berekeningen de opname van CO₂ in de natuur mee, maar dat is gevaarlijk, vindt Greenpeace. Hoe efficiënt zal de natuur dat kunnen in de toekomst, en wat als bij grote bosbranden de door bomen opgeslagen koolstof massaal vrijkomt? 

Voor anderen is het gewoon allemaal nog te weinig: om de planeet te redden, zouden we minstens naar 60 procent reductie moeten gaan tegen 2030, luidt het. Voor nog anderen gaat het nu allemaal te snel met de scherpere ambities. De industrie zal nooit op tijd de omslag kunnen maken om de nieuwe doelen te halen, en dat kan jobs kosten, zeggen zij.

"Er zal altijd wel kritiek zijn", zegt Europees parlementslid Kathleen Van Brempt van Vooruit over de plannen die Frans Timmermans (uit dezelfde politieke familie) voorstelt. "Maar wat Frans Timmermans vooral heel knap gedaan heeft, en dat is voor de eerste keer, is dat dat we al die maatregelen bijeen hebben gebracht en daar een balans in hebben gemaakt." 

Ook België zal met nationale doelstellingen mee de (moeilijke) oefening moeten maken om de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. Momenteel moet ons land streven naar 35 procent reductie. 

Onder de nieuwe, aangescherpte doelen wordt dat voor België  -47 procent  omdat elke lidstaat in principe (minstens) 11 procent meer zal moeten halen. En dan moet nog worden uitgemaakt tussen de verschillende gewesten wie welke inspanning zal leveren. Uit het verleden weten we dat dit voor verhitte discussies kan zorgen.

Wat Frans Timmermans vandaag aankondigt, zijn wetsvoorstellen. Dit enorme pakket wetgeving komt nu terecht bij de lidstaten en het Europees Parlement, die er de komende maanden een akkoord over moeten bereiken. "Dat wordt nog heikele klus, met veel discussies", weet onze Europa-kenner Rob Heirbaut. 

"Er zijn heel wat uitdagingen aan", zegt ook Europees parlementslid Michael Bloss van de groene fractie (zie video onder). "Ten eerste moeten we de samenhang bewaren. Tegelijk gaan we over 12 wetsvoorstellen onderhandelen met één doel: onze nieuwe klimaatdoelen halen. Maar als de ene wet afgezwakt wordt, moet er meer ambitie komen in een andere. En hoe gaan de politieke meerderheden er in de toekomst uitzien?"