Europa stelt uitgebreid klimaatpakket voor: benzine- en dieselauto's verdwijnen binnen vijftien jaar uit de Europese showrooms

Von der Leyen, vicevoorzitter Frans Timmermans en de bevoegde eurocommissarissen presenteerden vandaag een dozijn wetgevende voorstellen die de Europese klimaatwet moeten realiseren. De doelstelling: tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen met minstens 55 procent verminderen ten opzichte van het referentiejaar 1990, en vanaf 2050 netto geen broeikasgassen meer uitstoten. De uitvoering van die strategie zal grote gevolgen hebben voor de economie en het dagelijkse leven van mensen én zal voor existentiële politieke discussies zorgen, maar volgens de Commissie is er geen alternatief. 

 “De vuurzeeën en orkanen van de voorbije jaren zijn slechts een voorsmaakje van wat de toekomst zou kunnen brengen. Als we nu optreden, kunnen we de zaken nog anders aanpakken en kiezen voor een gezondere en welvarende planeet voor ons en de volgende generaties”, betoogde Von der Leyen. 

Ook Timmermans riep het beeld van de hittegolven in Canada en Alaska op. Hij sprak van een ‘make or break’-decennium. “De tijd is ontwricht, de mensheid leeft niet langer binnen de grenzen van de planeet. Haalt Europa de doelstellingen voor 2030 en 2050, dan heeft de mensheid nog een kans om te vechten.”

De opmaak van deze batterij maatregelen heeft binnen de Commissie voor heel wat discussie gezorgd. Nu is het aan de lidstaten en het Europees Parlement om akkoorden te sluiten over deze voorstellen. Het gaat onder meer over een de facto verbod op de verkoop van voertuigen met een verbrandingsmotor vanaf 2035, de uitrol van een netwerk van elektrische laadpalen en de invoering van CO2-uitstootrechten voor transport en gebouwen. 

Ook de uitbreiding van het bestaande systeem voor de handel in uitstootrechten naar de scheepvaart en een belasting op kerosine staan op het programma. Om de Europese industrie te beschermen tegen concurrentie uit werelddelen waar minder strenge klimaatregels gelden, wil de Commissie een soort CO2-grensheffing invoeren. 

Met deze ‘wegenkaart’ naar een klimaatneutraal Europa wil de Commissie niet enkel de strijd tegen klimaatverandering naar een hoger niveau tillen. Ze gelooft ook dat de transitie voor nieuwe groei en jobs zal zorgen. Om de vrees voor de sociale kostprijs van de maatregelen weg te nemen, stelt de Commissie voor om een sociaal klimaatfonds in het leven te roepen. In die kas zou meer dan 144 miljard euro beschikbaar moeten zijn. 

De federale regering zal zich “constructief” engageren in de discussies die in België en in Europa van start zullen gaan na de publicatie van de voorstellen waarmee de Europese Commissie de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55 procent wil verminderen. Dat heeft federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) gezegd.

Khattabi heeft “met belangstelling” kennis genomen van de maatregelen. “We stellen tevreden vast dat de Commissie tegemoet komt aan de Belgische vraag om van uitstootvrije voertuigen de norm te maken, en zo bij te dragen tot het beschermen van het klimaat en de luchtkwaliteit”, reageerde de minister in een mededeling. 

Khattabi ziet ook “enkele interessante nieuwe elementen”, zoals de regelgeving voor de scheepvaart en de luchtvaart, de invoering van een “grenstaks” - de Commissie heeft het over een “grenscorrectiemechanisme” - die Europese bedrijven en jobs moet beschermen tegen oneerlijke concurrentie, en de steun voor gezinnen via een sociaal klimaatfonds.    

Ook Khattabi wijst op het belang van een “goede perceptie” van deze hervormingen bij het grote publiek. “De noodzakelijke transformatie van onze samenleving die deze voorstellen impliceren, zal er enkel komen indien ze als legitiem en eerlijk wordt aanzien, in de inspanningen die ze van iedereen vraagt en de gevolgen die ze met zich meebrengt”, aldus de minister.   

Khattabi merkt tenslotte op dat het pakket nog “verfijnd” moet worden. Het is nu aan de lidstaten en het Europees Parlement om onderhandelingen over deze voorstellen aan te vatten en een consensus te vinden. Ook op Belgisch niveau moet naar compromissen worden gezocht met de deelstaten, waar uiteenlopende politieke gevoeligheden bestaan. “De federale regering zal zich op constructieve manier engageren in deze discussies in België en Europa”, besluit Khattabi.

Het Europees Parlement zal na het zomerreces de handen vol hebben met de behandeling van de nieuwe klimaatvoorstellen van de Europese Commissie. De betaalbaarheid en de sociale gevolgen wordt ongetwijfeld één van de belangrijkste strijdpunten, zo blijkt uit de eerste Belgische reacties.

“We moeten in elke sector onze klimaatinspanningen fors opschroeven, maar sommige voorstellen roepen op dit moment nog heel wat vraagtekens op. Vooral over de haalbaarheid en het financiële plaatje maak ik me zorgen”, zegt Hilde Vautmans (Open Vld). Volgens haar is het “onvermijdelijk” dat de belasting op CO2-uitstoot van brandstoffen voor het transport en de verwarming van gebouwen zal doorgerekend worden aan consumenten. “De Commissie wil dit compenseren met een sociaal klimaatfonds, maar ik betwijfel of dit voldoende zal zijn. Dit is geen onuitputtelijk potje.” 

Sara Matthieu (Groen) betwijfelt eveneens of het fonds zal volstaan om de impact voor kwetsbare gezinnen te verzachten. “De grote vervuilers moeten hun eerlijk deel bijdragen, wat vandaag nog steeds niet het geval is. Het risico bestaat dat de burger betaalt terwijl de grootste vervuilers buiten spel blijven staan.” Ze vindt bijvoorbeeld dat de afbouw van gratis uitstootrechten voor grote vervuilers te traag verloopt. Ook mag het verbod op nieuwe benzine- en dieselauto’s er reeds in 2030 in plaats van 2035 komen. Het hele pakket is “een goede eerste stap, maar we zijn er nog lang niet”. 

Ook Johan Van Overtveldt (N-VA) is “sceptisch” over het nieuwe fonds. “We hebben al een fonds voor eerlijke transitie en andere herverdelingsmechanismen zoals het cohesiefonds. Een nieuw fonds dreigt vooral een nieuwe grabbelton te worden”, waarschuwt hij. De voorzitter van de begrotingscommissie in het Europees Parlement wijst ook op de onzekere financiering. Er wordt gerekend op inkomsten uit uitstootrechten voor transport en gebouwen, maar dat systeem is “nog lang niet verworven”. Van Overtveldt voelt ook niets voor om de eventuele opbrengsten aan de EU af te staan. “De lid- en deelstaten zijn het best geplaatst om sociale correcties door te voeren.”

Kathleen Van Brempt (Vooruit) ziet wel heil in het sociale klimaatfonds. “Wie het moeilijk heeft om zijn huis te verwarmen of niet de mogelijkheid heeft om te investeren in een duurzame wagen of een betere verwarmingsketel, zal daarvoor kunnen rekenen op bijkomende ondersteuning vanuit dat fonds.” Maar een groot deel van de verantwoordelijkheid ligt volgens haar ook bij de lidstaten en regio’s zelf. Zo moet Vlaanderen massaal investeren in de renovatie van woningen en scholen, in het openbaar vervoer en beleidsinstrumenten om de sociale impact van klimaatbeleid op te vangen. “In andere lidstaten van de Europese Unie wordt volop getimmerd aan die weg. Ik stel alleen maar vast dat Vlaanderen dat vandaag niet doet en de verantwoordelijkheid daarvoor onterecht afschuift op Europa”, aldus Van Brempt. 

Tom Vandenkendelaere (CD&V) focust op de gevolgen voor landbouwers, die “als eersten de klimaatverandering in de praktijk voelen”. “Mij is het erom te doen dat we in de komende tijd zien hoe we samen mét de landbouwers die ambities kunnen waarmaken, niet tegen hen”, klinkt het. Vandenkendelaere wijst erop dat de sector al inspanningen heeft gedaan om de uitstoot terug te dringen en bijvoorbeeld de uitstoot van methaan bij de veestapel verder kan indijken, maar er dienen zich ook nieuwe mogelijkheden aan. “Landbouw is één van de weinige sectoren die CO2 uit de lucht kan halen om vast te leggen in de bodem. Dit moet echter gekoppeld worden aan een duurzaam verdienmodel en nieuwe marktopportuniteiten voor onze landbouwers.”

Volgens Greenpeace is het pakket niet voldoende. “Het is als een hoogspringer die een medaille opeist omdat hij onder de lat binnenkomt. Je kan de regels van het spel niet omzeilen, net zoals je de klimaatwetenschap niet kan negeren”, zegt Jorgo Riss van Greenpeace EU. “Dit hele pakket is gebaseerd op een doelstelling die te laag is. De vernietiging van de levensondersteunende systemen van onze planeet zal hierdoor niet stoppen.” 

Riss wijst er nog op dat veel beleidsmaatregelen pas binnen tien jaar of nog later een effect zullen hebben, zoals de geleidelijke afschaffing van vervuilende auto’s. Andere maatregelen zullen dan weer een negatief effect hebben op het klimaat, zoals het verbranden van bomen labelen als hernieuwbare energie. 

Het de facto verbod op voertuigen met verbrandingsmotoren vanaf 2035 “is geen rationele beslissing”. Zo reageert Acea, de Europese koepel van autoconstructeurs.

“Autoconstructeurs hebben zich geëngageerd om de uitstoot tot nul te brengen”, reageert de Europese autosector. “Alle leden van ACEA steunen de doelstelling van klimaatneutraliteit tegen 2050 en investeren miljarden in innovatie en duurzame technologieën. Eén bepaalde technologie verbieden is echter geen rationale stap voorwaarts in dit stadium - in het bijzonder wanneer Europa nog worstelt om de juiste omstandigheden te creëren voor voertuigen met alternatieve aandrijving.”

Volgens topman Oliver Zipse, de CEO van BMW, heeft de Commissie duidelijk gemaakt dat de transitie enkel kan slagen met verplichte doelstellingen om de oplaadinfrastructuur in alle lidstaten uit te bouwen. “Dit zal essentieel zijn om de miljoenen elektrische voertuigen op te laden die de Europese autoconstructeurs de komende jaren op de markt zullen brengen, alsook voor de ongeziene CO2-reductie in de transportsector.”

Het voorstel van de Europese Commissie om het gebruik van kerosine stelselmatig te belasten voor vluchten binnen de Europese Unie, vindt geen genade bij de internationale luchtvaartkoepel IATA. Een belasting is niet het juiste antwoord voor duurzame luchtvaart, klinkt het.

Voor de koepel van luchtvaartmaatschappijen werkt een kerosinetaks net “contraproductief” om de emissiedoelstellingen te behalen. Het beleid moet voor de sector eerder met incentives komen voor duurzame brandstof en de modernisering van de luchtverkeersleiding.

“De luchtvaart heeft zich geëngageerd voor de ‘decarbonisering’ van de sector. We hebben geen overtuigende of strafmaatregelen nodig zoals een belasting nodig voor deze verandering.” Een belasting komt voor de sector neer op geld dat niet besteed kan worden aan investeringen in emissiereductie, bijvoorbeeld door de vloot te vernieuwen of via nieuwe technologie. 

De Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM stelt het in een reactie scherper:  “De kerosinetaks zal mogelijk leiden tot een averechts effect van omvliegen en extra uitstoot.” KLM pleit voor het gebruik van duurzame brandstof en een eengemaakt luchtruim als maatregelen om de uitstoot naar beneden te halen en de  luchtvaartsector verder te verduurzamen.

 Airlines for Europe (A4E), dat verschillende grote Europese luchtvaartmaatschappijen verenigt, voegt eraan toe dat het nieuwe klimaatbeleid toekomstige investeringen voor het reduceren van de CO2-uitstoot moet ondersteunen. Daarbij is een gelijk speelveld van belang.

ACI Europe, de belangengroep van de luchthavens, benadrukt tot slot dat een nauwere samenwerking nodig is tussen beleidsmakers, regulatoren en de luchtvaartsector.

Het ‘carbon border adjustment mechanism’ (CBAM), de grenstaks die de Europese Commissie aangekondigd heeft, zal slechts een beperkte impact hebben in de strijd tegen de opwarming van de Aarde. Daarvoor waarschuwt UNCTAD, de Conferentie voor Handel en Ontwikkeling van de Verenigde Naties (VN).

 De Commissie wil met de grenstaks vermijden dat Europese bedrijven die aan het nieuwe emissiehandelssysteem (ETS) gebonden zijn, oneerlijke concurrentie ervaren van bedrijven uit derde landen die veel minder rekening moeten houden met hun uitstoot, wat tot zogenaamde ‘carbon leakage’ kan leiden.

Volgens UNCTAD kan de grenstaks helpen om die ‘carbon leakage’ tegen te gaan. Maar de impact op de klimaatverandering zou volgens de VN-organisatie “beperkt zijn, met slechts een daling van 0,1 procent van de globale CO2-uitstoot”. En daarbij zouden de ontwikkelingslanden geconfronteerd worden met hogere handelskosten. De EU moet daarom ook de impact op de handel in overweging nemen, zeker de impact op de ontwikkelingslanden.