Bloedonderzoek in Zwijndrecht van start: bij 800 inwoners speuren naar 10 PFAS-stoffen

“Waarom ik hieraan meedoe? Omdat ik me serieus zorgen maak”, zegt de 62-jarige Zwijndrechtenaar Erik Van Hove. Hij is een van de tachtig inwoners die zich donderdag komen aanmelden in de Zwijndrechtse sporthal om de concentraties PFOS en andere PFAS-chemicaliën in hun bloed te laten opmeten. Van Hove woont al vijftig jaar op minder dan anderhalve kilometer van de 3M-site, waar tot begin deze eeuw PFAS geproduceerd werd. “Al die tijd eet ik groenten, fruit en eieren uit eigen tuin. Daar ben ik nu mee gestopt. Ik hoop dat de resultaten gunstig zijn, zodat ik weer zorgeloos ervan kan eten.” 

Donderdag is het Agentschap Zorg en Gezondheid, samen met het Provinciaal Instituut voor Hygiëne en kenniscentrum VITO, een onderzoek gestart naar PFAS-vervuiling in het bloed van inwoners in de buurt van de 3M-site in Zwijndrecht. Tussen nu en eind augustus mogen er in totaal 800 Zwijndrechtenaren die in een straal van 3 kilometer rond de 3M-site wonen, langskomen om te zien in welke mate PFAS-stoffen zich opgestapeld hebben in hun bloed. 

“Sinds het nieuws kwam dat hier hoge PFOS-concentraties in de bodem geworden zijn, word ik overspoeld met vragen”, zegt de André Van de Vyver (Groen). “Mensen vragen wat ze nog mogen eten, of hun kleinkinderen nog in de tuin mogen spelen. Ik snap dat iedereen bezorgd is, want ik ben zelf bezorgd. Ik woon met mijn neus tegen de 3M-fabriek, dus vrees dat mijn eigen tuin ook sterk vervuild is.” 

De bloedafnames moeten samen met bodem- en grondwater-, en groenteonderzoeken een compleet beeld geven van de PFAS-vervuiling in Zwijndrecht. Van de 800 deelnemers – goed voor 7 procent van de omwonenden – worden er vierhonderd gekozen die binnen een straal van 1,5 kilometer wonen, de perimeter waarvoor het Agentschap Zorg en Gezondheid aanraadde om zelfgeteelde groenten te minderen, geen drinkwater te drinken noch compost te gebruiken. De overige vierhonderd deelnemers komen uit een straal van 3 kilometer rond de site. “Bedoeling is de perimeter die we voorgeschreven hebben, te evalueren”, zegt Joris Moonens, woordvoerder van het Agentschap Zorg en Gezondheid. “Als blijkt dat bij de groep in een straal van 3 kilometer dezelfde concentraties in het bloed vastgesteld worden, dan gaan we die perimeter moeten uitbreiden.” 

Geen routineonderzoek

De inwoners van Zwijndrecht zullen wel nog even geduld moeten opbrengen. De resultaten worden pas midden oktober bekendgemaakt. Er komt dan ook heel wat bij kijken. Met een centrifuge wordt eerst bloedserum afgescheiden. Dan worden alle overige bestanddelen, zoals eiwitten en andere chemicaliën eruit gefilterd. Vervolgens worden de verschillende PFAS-stoffen individueel geteld. “De grootste uitdaging is om ervoor te zorgen dat we geen valspositieven hebben door contact met andere PFAS-stoffen”, zegt Stefaan Voorspoels, teamleader van het VITO-laboratorium. “Daarvoor moeten we al onze labomaterialen geregeld op PFAS testen. Het zijn vooral die controles die het een tijdrovend proces maken. Toch kunnen we zo’n 200 monsters per week meten, wat vrij uniek is in ons vakgebied.”

In totaal sporen de onderzoekers tien PFAS-chemicaliën op, waarvan zes die in het verleden door 3M werden geproduceerd en drie die 3M vandaag nog maakt. Die worden dan vergeleken met waardes die bij biomonitoring in de algemene Vlaamse bevolking werden vastgesteld, al is de vergelijking niet ideaal. “Die biomonitoring dateert van 2017 en we weten dat de concentraties perfluorverbindingen hier al jaren in dalende lijn zijn. In een volgende fase van het onderzoek willen we daarom een nieuwe steekproef doen”, zegt Elly Den Hond van het Provinciaal Instituut voor Hygiëne. 

Een ander probleem is dat er slechts voor vier PFAS-chemicaliën, namelijk PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS, risicodrempels zijn vastgesteld. Over de andere stoffen, zeker de nieuwe generatie PFAS, is simpelweg nog niet genoeg bekend. Vandaar dat wetenschappers bezorgd zijn of we vandaag niet dezelfde fout maken als in het verleden, door chemische bedrijven stoffen te laten produceren waarvan we de gezondheidseffecten moeilijk kunnen inschatten. Ook Den Hond kijkt er met argusogen naar. “Het zou een goede zaak zijn als er wetgeving komt die voorschrijft dat bedrijven moeten bewijzen dat stoffen niet schadelijk zijn, voor ze ze op de markt brengen. Daarnaast zie je dat in Europa steeds meer stemmen opgaan om niet-essentieel gebruik van PFAS te bannen. Dat moet zeker bekeken worden, al denk ik dat Vlaanderen zich daar vandaag wel bewust van is.” 

Vervolgonderzoek in najaar

Het onderzoek is slechts een voorproefje voor een uitgebreide biomonitoring in het najaar. Daarbij wordt ook specifiek onderzocht op welke manier inwoners blootgesteld worden aan PFAS, en of die blootstelling enige impact heeft op het immuunsysteem, de schildklier en de geslachtshormonen van de proefpersonen. “We hopen uiteraard dat alle waardes beneden de risicodrempels liggen. Maar als de concentraties hoog zijn, dan hoop ik dat het onderzoek goed gebruikt zal worden om toekomstige problemen te vermijden", zegt Den Hond.