‘Pizzagate in de polder’: complotdenkers houden Nederlands dorp in de ban rond satanistisch pedofielennetwerk

Proloog

Er is geen enkel bewijs dat ze kloppen. Niets, nada. En toch wist Joost K. met zijn verhalen het dorp waar hij opgroeide, op stelten te zetten. De Volkskrant  reconstrueerde met de burgemeester en zijn adviseurs de hectische maanden die erop volgden.

K. vertelde in filmpjes op internet dat hij aan het begin van de jaren tachtig in Bodegraven was gedrogeerd, verkracht en gehersenspoeld door een satanistisch pedofielennetwerk. Ook had hij met anderen moeten toekijken hoe er kinderen werden gedood. “Ze hebben haar nek gedraaid”, zegt hij in een filmpje. “Naar links.”

Volgens K. zijn de andere getuigen van de kindermoorden inmiddels allemaal onder verdachte omstandigheden overleden. De daders zouden prominente inwoners van Bodegraven zijn, die hij met naam en toenaam noemt. Ook beschuldigt hij RIVM-topman Jaap van Dissel, die nooit in het Zuid-Hollandse dorp heeft gewoond.

De herinneringen, zo stelt Joost K., kwamen eind 2019 bovendrijven. Sindsdien probeert hij aandacht voor de zaak te krijgen, met hulp van een aantal notoire complotdenkers. Duizenden mensen kijken naar hun internetuitzendingen. Velen van hen geloven inmiddels dat K. de waarheid spreekt.

Alleen: het is onzin. In de internetuitzendingen, die de Volkskrant ook heeft bekeken, wordt veel gesuggereerd, maar nooit iets bewezen. De hypothese dat er niets aan de hand is, komt nooit ter sprake. Voor de politie en het Openbaar Ministerie was de kwestie te dun. En de rechter oordeelde onlangs dat niet is gebleken “dat er daadwerkelijk sprake is van enig objectief onderbouwd bewijsmateriaal”.

En toch wisten de complotdenkers enkele honderden mensen te mobiliseren. In februari kwamen ze voor het eerst naar Bodegraven, om bloemen te leggen op de begraafplaats.

Hoe krijg je als gemeente de geest dan weer in de fles?

De begraafplaats

Ambtenaar 1: “Een bericht op Twitter. Of een mailtje. Daar begon het mee. Zo hoorden we bij de gemeente voor het eerst dat een groep mensen begraafplaats Vredehof in het vizier had. Ze beweerden dat daar slachtoffers liggen van een satanistisch pedofielennetwerk. In het weekend zouden ze bloemen komen leggen om hen te gedenken. En jawel hoor, ze kwamen. Dertig, veertig man. Het overviel ons volledig.”

Ambtenaar 2: “Het was een diverse groep mensen uit het hele land. Enerzijds mensen die, laat ik het voorzichtig zeggen, niet afkomstig zijn uit de bovenste lagen van de samenleving. Maar we zagen ook hoogopgeleide mensen in Volvo’s naar de begraafplaats komen. Ze legden bloemen op graven van vermeende slachtoffers van het netwerk. En pamfletten.’

Ambtenaar 1: “De beheerder van de begraafplaats wist niet goed wat hij ermee aan moest. Die bloemen lagen in het zicht, zei hij. Er stonden begrafenissen op het programma. Toen hebben we besloten de bloemen te verplaatsen naar de ingang van de begraafplaats. En uiteindelijk hebben we ze helemaal weggehaald. Dat leidde tot nieuwe berichten op internet. Hoe had de gemeente dit kunnen doen? Het verwijderen van bloemen was grafschennis! Ze zouden terugkomen.”

Ambtenaar 2: “En ze kwamen ook terug. Dagen achtereen, soms ook ’s nachts, vooral in het weekend. Sommige nabestaanden voelden zich genoodzaakt zich te verdedigen. Die moesten uitleggen dat hun omgekomen kind géén slachtoffer was van pedofilie of moord. Het was heel invasief.”

De burgemeester: “Ik wilde niet op de voorgrond treden, omdat de mensen die daar bloemen kwamen leggen, de overheid toch al als onderdeel van het complot zien. Daarom ben ik niet op de begraafplaats geweest. Maar ik heb wel veel mensen gesproken. Ik belde bijvoorbeeld een vader, die bij het graf van zijn jong overleden zoon in gesprek was gegaan met mensen die bloemen kwamen leggen. Hij probeerde ze ervan te overtuigen dat de verhalen niet klopten. Soms met succes. Dan dropen ze af. Maar hij vertelde me ook dat een echtpaar hem op hoge toon had gevraagd wie hij eigenlijk was, wat hij daar deed en of hij niet een stap opzij kon doen, zodat ze daar bloemen konden neerleggen. Ik zal de verbijstering in zijn stem toen hij me erover vertelde niet gauw vergeten. Toen deed ik hem een persoonlijke belofte: dit gaat stoppen.”

Het complot

De burgemeester: “De geruchten over een pedofielennetwerk zongen al rond in de zomer van 2020, maar in januari en februari begonnen de complotdenkers mensen op te roepen om naar de begraafplaats te komen. Op dat moment groeide ook ons ongemak, omdat steeds meer inwoners van Bodegraven bij naam genoemd werden – als dader of als slachtoffer. Zo zouden een schooldirecteur, een huisarts en een schoolarts bij grootschalig misbruik betrokken zijn geweest.”

Ambtenaar 1: “Omdat we wilden weten wanneer Bodegraven genoemd werd, ben ik met collega’s de berichten en de uitzendingen op internet gaan monitoren. Bezorgde bewoners lieten ons ondertussen weten wat zij gezien hadden op sociale media. We zagen dat het allemaal begonnen was bij Joost K., een oud-inwoner van Bodegraven, die nu in Spanje woont.”

De burgemeester: “Deze Joost K. heeft een lange geschiedenis van probleemgedrag en drugsgebruik. Het hele dorp kent hem. Zelf heb ik ook een aantal ervaringen met hem gehad. Daar zou ik normaal niet al te veel over uitweiden, maar hij zoekt zelf de publiciteit, dus voel ik me gelegitimeerd meer te zeggen dan ik normaal als burgemeester zou doen. Ik herinner me bijvoorbeeld dat K. een schuur in het buitengebied huurde, waarvan we het vermoeden hadden dat hij er wiet verkocht. Ik heb de eigenaar van de schuur verzocht het huurcontract met hem op te zeggen. Later opende hij een broodjeszaak in het centrum. Zes weken daarna heeft de politie er een inval gedaan. Achter een wand troffen ze een wiethandel aan.”

De advocaat: “Bij het verspreiden van zijn theorie kreeg Joost K. hulp van Micha K., een notoire complotdenker met een aantal veroordelingen achter zijn naam. Hij is tien jaar geleden geroyeerd als lid van de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Nu woont hij in Noord-Ierland. Ook Wouter R. deed mee, van wie bekend is dat hij managementtrainer was. Hij is fervent tegenstander van het coronabeleid. Vorig jaar deed hij nog aangifte tegen Hugo de Jonge en Jaap van Dissel. Met een document van vierhonderd pagina’s.”

Ambtenaar 2: “Ze maakten met z’n drieën vrijwel dagelijks een aflevering van het Red Pill Journal op internet. Daarin bliezen ze hun complotten steeds nieuw leven in.”

Ambtenaar 1: “Ik had er vaak na een paar minuten de buik van vol. Dan spraken ze over coronavaccins waar mensen onwel van waren geworden. Ze toonden filmpjes van complotbeweging QAnon. Of ze hadden het over de Ever Given – dat schip dat het Suezkanaal blokkeerde. Daar zouden duizenden kinderen op hebben gezeten, bestemd voor de elite. De uitzending daarop lieten ze dan een foto van de containerterminal in Alphen aan den Rijn zien, waar ook containers van Ever Given lagen.”

De burgemeester: “Het is zo ongeloofwaardig allemaal. Als ik een grapje mag maken: de enige waarheid die ik ze heb horen vertellen, is dat Leiden in de buurt van Bodegraven ligt.”

Ambtenaar 2: “En toch zag je op dat tellertje onder in beeld dat er soms een paar duizend mensen live meekeken.”

De gevolgen

Ambtenaar 2: “We hebben tijdens ons crisisoverleg gezegd: als er ook maar iets klopt van de verhalen over Bodegraven, dan moeten we een onderzoek beginnen. Maar er was geen enkel bewijs. Mensen in het dorp zeiden dat er niets van klopte – ook nabestaanden van de vermeende slachtoffers. De politie vond ook geen aanknopingspunten voor nader onderzoek.”

De burgemeester: “Ik ben de mensen die genoemd werden, gaan bellen. De vermeende daders vertelden me dat ze er niets mee te maken hadden. Sommigen waren nooit op de genoemde scholen geweest. Ik merkte dat de ongefundeerde verhalen levens overhoop gooiden. Mensen voelden zich bedreigd. Ze klonken radeloos en machteloos.”

De advocaat: “Wie zulke zware beschuldigingen uit, moet ook met bewijzen komen. Maar die ontbreken. Buiten de hervonden herinneringen van Joost K. is er niets. Het verhaal lijkt een kopie van een complottheorie uit de Verenigde Staten. Daar werden een paar jaar geleden via internet ongefundeerde verhalen verspreid over kindermisbruik en kindermoord door een satanistisch pedofielennetwerk. De gruwelen zouden zich hebben afgespeeld in de kelder van een pizzeria in Washington. Mensen gingen er met spandoeken en borden heen. En uiteindelijk liep er een man met een semiautomatisch geweer het restaurant binnen – om daar te ontdekken dat er helemaal geen kelder was. Gelukkig raakte niemand gewond. Het verhaal in Bodegraven lijkt daarop. Dit is Pizzagate in de polder.”

Ambtenaar 2: “Ook hier kan het uit de hand lopen. Er worden mensen ten onrechte als pedofiel neergezet. Dat heeft de angst gevoed. Ook omdat elders in het land incidenten met pedojagers waren. In Arnhem is daarbij vorig jaar zelfs een dode gevallen. Dit soort radicaliseringsprocessen kunnen een enkeling tot extreem gedrag aanzetten.”

De advocaat: “Joost K. heeft in een vlog over Jaap van Dissel gezegd: ‘Wie geeft hem zijn welverdiende nekschot? Dat is een held.’ En dan is er nog een filmpje van Wouter R. in zijn auto. Hij rijdt op anderhalve meter van Van Dissel en zegt: ‘Kijk, daar heb je de grootste kindermoordenaar aller tijden.’ Dat maakt wel duidelijk dat dit mensen zijn die niet alleen maar wat roepen.”

De escalatie

Ambtenaar 2: “Nadat we de eerste lading bloemen van de begraafplaats hadden verwijderd, begonnen de complotdenkers ons als tegenstander te zien. De toon verhardde. Zo ontving de burgemeester een brief dat hij het niet moest wagen de bloemen te laten verwijderen. In het Red Pill Journal deden de heren een oproep om de gemeente plat te bellen.”

Ambtenaar 1: “Veel volgers gaven daar gehoor aan. De telefoonsystemen raakten overbelast. Mensen wilden van onze telefonisten weten waarom de bloemen waren weggehaald. En ze eisten dat ze doorverbonden zouden worden met de burgemeester. Er waren dagen dat de medewerkers zeiden dat ze liever niet wilden werken.”

Ambtenaar 2: “Soms waren ze in tranen. Het was heel intimiderend. De bellers bleken ook opnames van de gesprekken te maken, om die vervolgens te gebruiken in hun uitzendingen op internet. En we hebben mensen aan de lijn gehad die zich voordeden als journalist. Zo hebben er zeker vijf verslaggevers van de Volkskrant gebeld. Dat maakte ons voorzichtig. We hebben voor de zekerheid zelfs journalisten gevraagd een kopie van hun perskaart te sturen.”

De burgemeester: “Ook in het dorp ontstond onrust. Mensen belden om te vragen of het graf van hun kind er straks ook bij betrokken zou worden. Die ene vader verzuchtte dat hij toch niet 24 uur per dag bij het graf kon gaan staan.”

Ambtenaar 2: “Er ontstond een tegenbeweging van mensen die het zat waren. Waarom doet de gemeente niets, vroegen ze zich af. Moeten we die mensen dan zelf van de begraafplaats schoppen? Toen wisten we: er moet iets gebeuren.”

De beveiliging

De advocaat: “Als advocaat heb ik heel wat gezien, maar zo bizar als deze zaak maakte ik niet eerder mee. Dat mensen in binnen- en buitenland zulke stellige verhalen vertellen, dat ze daar zo veel anderen mee in beweging krijgen én dat die mensen ook nog de openbare orde gaan verstoren in één dorp. Daar moet je wel even voor gaan zitten.”

De burgemeester: “Ik kan me een memo herinneren waarin Cees de opties op een rij had gezet. Zijn advies was overduidelijk. Het enige wat zou werken, was een noodverordening.”

De advocaat: “Daarmee konden we de actievoerders verbieden op de begraafplaats te komen, terwijl de plek toegankelijk bleef voor mensen die er wel iets te zoeken hebben.”

De burgemeester: “De noodverordening gaf rust. Ze hebben nog wel geprobeerd de acties te verplaatsen naar een park en naar het Raadhuisplein, maar die plekken bleken niet de magneten die de begraafplaats eerder wel was. Toch doofde het niet uit. Mensen deelden bijvoorbeeld papieren tasjes uit in het dorp, met bloemen en pamfletten die mensen dan konden verspreiden. En er verscheen een filmpje waarin iemand door mijn straat reed en zei: kijk, hier woont hij, we weten je te vinden, Van der Kamp!  Toen heb ik aangifte gedaan.”

Ambtenaar 2: “Inwoners bleven waakzaam. Ze belden als ze mensen op de begraafplaats zagen die er mogelijk niet hoorden. Soms was daar dan gewoon een uitvaart aan de gang. De politie moest dus heel alert zijn. Je wil er in zo’n geval niet met toeters en bellen op af.”

De advocaat: “Iedere week kwamen er nieuwe namen en locaties bij. O ja, die en die was er ook bij betrokken, zei Joost K. dan in een filmpje. En deze plek kan ik me ook herinneren. Daar kwamen mensen dan weer bloemen leggen, waar de bewoners last van ondervonden. En ondertussen werden de bedreigingen heftiger.”

De burgemeester: “Weet je wat ik raar vind? Als ik een bord in de tuin zet, waarop ik schrijf dat de buurman een pedo en een moordenaar is, dan komt de politie binnen een dag langs om dat bord te verwijderen. Maar als ik achter mijn computer ga zitten, dan kan ik rustig negen maanden lang ongefundeerde verhalen verspreiden. Zonder dat iemand er iets aan doet.”

De advocaat: “We beseften dat we het probleem bij de bron moesten aanpakken. Niet alleen dweilen, maar ook de kraan dichtdraaien. De vraag was: hoe?”

Het kort geding

De advocaat: “Bij fysieke verstoringen binnen de gemeentegrens kan de burgemeester teruggrijpen op de noodverordening. Maar bij verstoringen op internet kan dat niet. Er bestaat geen digitale noodverordening. Het bestuursrecht bood ons geen instrumenten om de drie heren een voet dwars te zetten. Toen bedachten we dat we het ook via het civiele recht konden spelen.”

Ambtenaar 2: “Het gaat dan over zowel onrechtmatige daden, als over strafbare feiten. Bij strafbare feiten is dan in eerste instantie het Openbaar Ministerie aan zet. Ten aanzien van de onrechtmatige daden wilden wij parallel daaraan ook zelf stappen zetten. Daarom besloten we een kort geding aan te spannen tegen de drie heren. Dat is uniek.”

De advocaat: “We eisten dat ze zouden stoppen met hun uitlatingen over pedo-satanistische misdrijven. En dat ze uitlatingen die ze al hadden gedaan, zouden verwijderen van het internet. We stuurden de heren dus een sommatie. Toen ze daar geen gehoor aan gaven, kregen ze een dagvaarding.”

De burgemeester: “Ik heb contact gehouden met de mensen die als daders en slachtoffers van het netwerk genoemd werden. Stonden ze achter onze aanpak de mannen te dagvaarden? Sommige hadden zorgen over wat dat allemaal zou losmaken. Maar ze steunden ons wel. Doe het, zeiden ze, maar hou ons erbuiten. Eén persoon sloot zich wel bij ons aan bij de civiele procedure, een strijdbare man wiens overleden broer werd genoemd als slachtoffer van het netwerk. Volgens Joost K. was die broer voor de trein gegooid.”

De advocaat: “In een van de gesprekken met hem kwamen we op een idee. Stel dat de dood van zijn broer in de rechtszaal ter sprake zou komen, en de gedaagden zouden opnieuw beweren dat hij onder verdachte omstandigheden was overleden, zou het dan niet goed zijn als we onweerlegbaar konden bewijzen dat dat onzin was, door de overlijdensakte te laten zien? Dat vond deze man een goed idee. Zo kon zijn broer toch nog een bijdrage leveren aan het leed dat veel mensen werd berokkend.”

De burgemeester: “Joost K. maakte er tijdens de zitting inderdaad een groot punt van. Dat hij leden van het voetbalteam van die broer had gesproken, en dat die zouden bevestigen dat het niet in de haak was. Toen heeft Cees die akte getoond, opgesteld door twee artsen. Daarin staat dat de broer op 42-jarige leeftijd in zijn slaap overleed aan een hersenbloeding.”

De advocaat: “Hoe diep kunnen we met elkaar zinken, dat dit soort bewijsstukken in de rechtszaal moeten worden opgevoerd?”

De uitspraak

De burgemeester: “Nee, euforisch was ik niet na de uitspraak. Natuurlijk, juridisch en bestuurlijk voelt het goed, maar het blijft triest dat mijn inwoners dit allemaal hebben moeten meemaken. En het is nog steeds niet voorbij.”

De advocaat: “Het bijzondere aan de uitspraak is dat de rechter zegt dat op internet geen andere normen gelden dan in de echte wereld. Wat op het marktplein strafbaar is, is op internet ook strafbaar. Daarnaast gaat de rechtbank mee in ons standpunt dat een gemeente bij ontoereikende bestuursrechtelijke mogelijkheden naar het civiele recht kan grijpen om de openbare orde te handhaven. Dat is bijzonder, omdat het betekent dat de burgemeester ook buiten zijn eigen gemeentegrenzen kan ingrijpen.”

De burgemeester: “De rechter heeft gezegd dat de mannen moeten stoppen met hun uitspraken. En dat ze oude filmpjes over de kwestie moeten verwijderen. Ik heb er vertrouwen in dat dat leidt tot het gewenste resultaat.”

De advocaat: “De dwangsommen zijn ook niet kinderachtig: 5.000 euro per dag tot een maximum van 200 duizend euro. En daarnaast – en dat gebeurt zelden – heeft de rechter lijfsdwang opgelegd. Stoppen de mannen niet, dan kunnen ze in hechtenis worden genomen.”

De burgemeester: “In het dorp proef ik opluchting na deze uitspraak. Gelukkig, het is helder: dit mag niet, dit kan niet. En als je het toch doet, dan heeft dat consequenties.”

De advocaat: “Toch zijn we er nog lang niet. De uitspraak van de rechter is een goede eerste stap, maar het zal niet eenvoudig zijn het vonnis te executeren, al is het alleen al omdat Joost K. in Spanje zit en Micha K. in Noord-Ierland. De uitzendingen van het Red Pill Journal gaan nog gewoon door. Lang niet al het materiaal is van internet verwijderd. We zijn nu bezig zelf de platforms te benaderen, want ook dat kan met deze uitspraak. Ondertussen hebben we beslag laten leggen op de bankrekeningen van de heren, zodat we de schade kunnen verhalen.”

Ambtenaar 2: “Het gaat alleen bij de gemeente al om een schade van meer dan 150.000 euro. Voor beveiliging, het schoonmaken van de begraafplaats en het verwijderen van graffiti. En dan heb ik het nog niet eens over de schade bij de mensen die aan dit complot gelieerd werden. Die is vele malen groter.”

De lessen

De burgemeester: “Onze maatschappij moet weerbaarder moeten worden tegen dit soort verhalen. Dat is voor mij de belangrijkste les. Ik heb me er bijvoorbeeld over verbaasd dat niemand ingrijpt als mensen anderen zomaar beschuldigen.”

De advocaat: “De Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens is er om de persoonlijke levenssfeer te beschermen. Het kan zijn dat ze hier binnen de bestaande wet- en regelgeving niets tegen kunnen doen. Maar dan zou je verwachten dat ze het op de agenda zetten, zodat de wet kan worden aangepast. Ik hoop dat dat nog gaat gebeuren, want ik heb niet de illusie dat de problemen met complotdenkers nu voorbij zijn. Het wordt tijd dat de waakhond zijn tanden laat zien.”

Ambtenaar 2: “De platforms moeten ook ingrijpen. Het viel me op dat de gruwelijke filmpjes na de aanslag op Peter R. de Vries snel van YouTube verdwenen, omdat ze indruisen tegen de huisregels. Maar in zo’n complotzaak nemen platforms als Facebook of YouTube nauwelijks verantwoordelijkheid. Hun beleid richt zich vooral op geweld en zeden. Een schietpartij of een blote borst wordt verwijderd, maar een complotverhaal mag blijven staan. Dat is zorgelijk. De onthoofdingen van Islamitische Staat laten ze niet zien, maar de propaganda die ertoe leidt, mag blijven staan. Daarmee faciliteren ze radicalisering.”

De burgemeester: “Ik ben overtuigd democraat en een groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van de pers, maar ik maak me grote zorgen over de rechteloosheid op internet en de gevolgen die dat heeft voor privacy en de openbare orde. Als we het leuk willen houden, moet er meer wetgeving komen.”

De advocaat: “Dat de Nederlandse minister Grapperhaus van Justitie deze week met een wet kwam om doxing strafbaar te stellen (het ongevraagd publiceren van privégegevens, met als doel mensen te intimideren, red.) lijkt me niet verkeerd. En waarschijnlijk is er in de toekomst nog meer nodig.”