Zo kunnen we de volgende zondvloed tegenhouden

Geef rivieren de ruimte die ze nodig hebben

Eerst de meest evidente oplossing. Het was ook het eerste waar zowat elke waterdeskundige vorige week naar verwees: we moeten onze rivieren meer ruimte geven. We hebben ze in een knellend korset gestoken en het wordt tijd dat we ze daaruit verlossen. Want hoe meer een waterloop ruimte krijgt om uit te deinen indien nodig, hoe minder hoog het water in de straten en de huizen zal komen. En hoe minder slachtoffers er zullen vallen.

Maar hoe geef je rivieren die ruimte? Meer wachtbekkens en overstromingsgebieden voorzien, is een begin. Dat is ook grosso modo wat Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) wil gaan doen met haar Blue Deal. Daarin staat onder andere dat er grote waterbuffers aangelegd zullen worden, dat bedrijven die subsidies aanvragen een waterscan of -audit moeten laten uitvoeren en dat gemeenten vanaf 2024 een hemelwater- en droogteplan moeten opstellen.

Maar wachtbekkens en waterbuffers zullen nooit voldoende zijn, stelde de Leuvense geograaf Gert Verstraeten onlangs in deze krant. Want dan zou je in elke Ardense vallei zowat een groot stuwmeer moeten aanleggen dat het merendeel van de tijd leegstaat. Want er zijn nog altijd meer droge periodes dan erg natte dagen.

Wat we volgens hem nodig hebben, zijn robuuste valleigebieden. Gebieden dus die over grotere afstanden kunnen overstromen en zo hopen water kunnen opvangen. Dat houdt wel in dat er moet worden onteigend en dat landbouwers van wie de grond regelmatig overstroomt vergoed moeten worden. Het zijn oplossingen die politiek gevoelig liggen. 

Pas je ruimtelijke ordening aan

Valleigebieden maken, vraagt een forse ingreep in de ruimtelijke ordening. Van die ruimtelijke ordening is al langer bekend dat ze een rommeltje is. We wonen te ver uit elkaar waardoor het schier onmogelijk is om een performant openbaarvervoerssysteem uit te bouwen. En het kost ons fortuinen om iedereen van riolering, gas en elektriciteit te voorzien.

Er is ook te veel verharding, waardoor regenwater nauwelijks de grond kan insijpelen. Dat zorgt bij droge periodes voor een te lage grondwaterstand. En in natte periodes voor overstromingen. Want water dat niet kan insijpelen, wordt heel snel naar de rioleringen of rivieren afgevoerd, die verzadigd raken en overlopen. Door onze brokkelige ruimtelijke ordening zijn we dus gedoemd om bij extreme weersomstandigheden in de problemen te komen. 

Het komt er dus op aan om ingrepen te doen waarmee je regenwater kunt vasthouden en in de bodem laten doordringen, zodat riolen en rivieren minder snel overlopen. Daarmee vang je twee vliegen in één klap: minder overstromingen en meer wateropslag om droge periodes door te komen.

Waterexperts pleiten al langer voor zulke ingrepen. Minder bebouwing en dus verharding, en meer plekken voorzien waar water de grond kan insijpelen of die onder water kunnen worden gezet. Hydroloog Patrick Willems pleitte er eerder al voor om in dichtbewoonde gebieden wadi’s aan te leggen: lagergelegen plekken in een dorp of stad die een soort bufferput zijn voor overtollig water. Ook die zaken liggen politiek gevoelig. Want gronden die nu bijvoorbeeld als bouw- of industriegrond ingekleurd staan, moeten daarvoor van bestemming veranderen.

Minister Demir heeft alvast het plan om de zogenoemde ‘natte natuur’ in ere te herstellen. De afgelopen halve eeuw verloor Vlaanderen ongeveer 75 procent van zijn moerassen, plassen en natte graslanden. Die werden drooggelegd voor landbouw, bebouwing of industrie. Maar net die natte natuur kan potentieel de grootste hoeveelheid water vasthouden. 

Maak de steden en gemeenten klimaatbestendig

Ook op lokaal niveau is veel mogelijk. Maak van je stad een sponsstad: het is een concept dat in China heel populair geworden is. Een spons slaat water op, houdt het vast waarna het weer kan worden hergebruikt. Dus in plaats van water zo snel mogelijk via de riolering af te voeren, probeer je het zoveel mogelijk op te slaan en bijvoorbeeld te gebruiken voor de irrigatie van tuinen of om toiletten door te spoelen.

Groendaken, daktuinen en de aanleg van regenputten stimuleren helpt ook. In Frankrijk bestaat zelfs een wet ter bevordering van groendaken. Ook in veel steden in ons land worden die gepromoot. 

Maar het mag ook best wat innovatiever. Aan de Technische Universiteit van het Nederlandse Delft zoeken ze met The Green Village, een project dat steden en gemeenten klimaatadaptief probeert te maken, al jaren naar heel praktische en vooral toepasbare technieken. Die worden dan getest in de Regenstraat, een omgeving waar gigantische doucheknoppen water spuwen op de grond en zo intense regen kunnen simuleren.

De catalogus op hun site oogt ondertussen indrukwekkend. Van een wegdek met piepkleine gaatjes waar het water door kan sijpelen, een muur van kratten die als ze zich vullen met water net versterkt wordt tot een dijkmuur, tot klimaatbestendige bushokjes die het waterbewustzijn vergroten. Regenwater dat van het dak via de glazen gevel wordt geleid, brengt allerlei figuren in beweging en trekt zo de aandacht. Het water komt uiteindelijk bij de planten terecht. 

En dan is er nog de Drainline, een tegel gemaakt van gerecycleerd plastic dat met een speciaal bindmiddel samengehouden wordt. “De tegel laat alleen water door, terwijl bladeren en ander vuil achterblijft”, staat in hun catalogus te lezen. “Wat je nu vaak ziet, is dat buffers zo vol vuil zitten dat er na verloop van tijd geen plaats meer is voor water, waardoor die overloopt. Op deze manier kan dat eenvoudig vermeden worden.”

De TU Delft lanceerde ook Operatie Perforatie: een campagne waarmee ze proberen duidelijk maken dat de versteende ondergrond lek gestoken moet worden. Ze promoten daarbij het flowsand, een soort straatzand dat gebruikt kan worden bij de aanleg van wegen, maar dat het water veel sneller opneemt om daarna langzaam weer af te geven aan de ondergrond.

Volgens de TU Delft komen nu al politici en CEO’s uit binnen- en buitenland naar hun technieken kijken. Het gaat voor alle duidelijkheid grotendeels nog maar om testen en proefprojecten. Het is nog even wachten tot die producten ook daadwerkelijk op de markt komen.

Laat desnoods het water binnen

We moeten goed beseffen dat al deze inspanningen veel miserie kunnen voorkomen, maar nooit alle ellende de wereld uit zullen helpen. Als de hemelsluizen allemaal tegelijk opengezet worden, zoals vorige week gebeurde, dan helpt daar geen lievemoederen aan. Ook al hebben we afscheid genomen van versteende straten, asfalt en stoeptegels, dan nog zal er wateroverlast zijn.

En dus moeten we er ook aan durven te denken om onze huizen waterbestendig te maken. Dat kan met kleine ingrepen, zoals de stopcontacten verhogen of een iets hogere dorpel bouwen. Maar op gevoelige plaatsen kunnen we ook amfibiewoningen zetten, wat nu op sommige plaatsen in Nederland, zoals in enkele Maasgemeenten, al gebeurt. Amfibiewoningen zijn woningen die deels op palen staan en die bij extreem hoog water kunnen meebewegen met het stijgende water. Toen Nederland de eerste amfibiewoning bouwde, kopte de Britse krant The Independent dat deze ‘ark van Noach’ de wereld zou redden.

Het toont de weg die we moeten inslaan, zei Fransje Hooimeijer van de TU Delft onlangs in de Nederlandse krant Trouw. Niet meer vechten tegen het water, maar ermee leren leven. En de waterexpert gaat zelfs nog een stap verder. Klimaatadaptief wonen, kan volgens haar ook betekenen: het water gewoon binnenlaten als dat moet. “Nieuwe woningen bij de boulevard van Vlissingen worden daarop voorbereid”, zegt ze. “In het bouwbesluit voor de boulevard ligt vast dat ze hun onderste etage, op termijn, mogelijk moeten afstaan als onderdeel voor de kustversterking.” Het gaat er volgens haar om dat we klaar zijn om water de ruimte te bieden als dat nodig is, zonder dat het tot rampen leidt.