Olympische Spelen in Tokio: in het spoor van een grote pandemie, net zoals Antwerpen 1920?

Net als in 1964 is Tokio nu het olympische centrum van de wereld. Minder dan 20 jaar na de oorlog toonde het democratische en alsmaar meer succesvolle Japan in 1964 een nieuw gelaat aan de wereld. Dit keer is Japan een gevestigde mogendheid, maar alles wat olympisch is, heeft natuurlijk wel een groot prestige. Dat de Spelen vorig jaar niet konden doorgaan door corona, was dan ook een klap voor het imago van Tokio en van Japan. Daarom is dit jaar alles op alles gezet, desnoods zonder publiek in de stadions.

Als de Zomerspelen in Tokio iets symboliseren, dan is het wel dat grote evenementen toch kunnen doorgaan, ondanks de pandemie die hopelijk (maar nog niet zeker) op de laatste benen loopt. De Copa America en het EK voetbal beten onlangs wel als massa-sportevenement eerst de spits af. 

Dat was ook zo, 101 jaar geleden. Toen organiseerde België de Olympische Zomerspelen van Antwerpen, ook toen in de schaduw van een pandemie, die van de "Spaanse griep" (die niet uit Spanje kwam). Die ziekte was in 1918 voor het eerst opgedoken in de Amerikaanse staat Kansas en zou via Amerikaanse militairen naar Europa zijn gebracht. In totaal woedden er wereldwijd vier golven van epidemie, de laatste tot april 1920.

Net als nu bestond de vrees dat het virus zich via de massa toeschouwers zou verspreiden, maar de ziekte was dus al verdwenen voor de opening van de Spelen in het stadion van Beerschot op het Kiel in Antwerpen in augustus 1920. Dat is nu anders: het coronavirus woedt nog altijd, ook in Tokio en tot voor kort was er zelfs twijfel of de sportpret kon plaatsvinden. Veel Japanners vrezen voor besmetting door buitenlandse atleten, begeleiders en journalisten, zeker nu er in Japan weinig mensen gevaccineerd zijn (minder dan 20 procent).

Dat de Spelen van 1920 in België gehouden werden, was uiteraard vooral politiek bepaald. Het symboliseerde de geallieerde overwinning in de Eerste Wereldoorlog: het door de Duitse bezetter zo beschadigde België ("the rape of Belgium") verrees als een feniks uit zijn as en werd het sportieve centrum van de wereld.

De realiteit was anders: de wederopbouw van het land na de oorlog (en de epidemie) was nauwelijks gestart en er was geen geld, zo schrijft Keith Rathbone, professor Sportgeschiedenis aan de Australische Macquarie Universiteit in Sydney, in een artikel voor het persbureau IPS onder de titel "Sardientjes als ontbijt, gered van onderkoeling" over de Spelen van Antwerpen in 1920.

Daarin beschrijft Rathbone hoe België - dat nog leefde van buitenlandse voedselhulp - de atleten in slechte omstandigheden moest onderbrengen met slecht onderdak, nauwelijks voedsel en gebrekkige infrastructuur. Zwemmers moesten in een kanaal duiken en een aantal van hen moesten onderkoeld en bewusteloos uit het water worden gehaald. 

Er waren ook weinig toeschouwers, er werd toen weinig gereisd en de meeste Belgen waren meer bezig met voedsel op de plank en de wederopbouw. Weinig betalende toeschouwers betekende weinig inkomsten (sponsoring en merchandising stonden in 1920 nog in de kinderschoenen) en het Belgisch Olympisch Comité zat nadien financieel met een kater. In Tokio zal ook weinig volk in het stadion zitten, maar dan wegens het coronavirus.

Voor het Internationaal Olympisch Comité kwam het er vooral op aan om de geest van de Olympische Spelen na de verwoestende Eerste Wereldoorlog te doen verrijzen. Helemaal lukte dat in Antwerpen niet: er werden vredesduiven losgelaten, maar atleten uit Duitsland, Oostenrijk en Turkije - de voormalige vijanden - waren niet welkom. 

BEKIJK: Prachtige beelden van de Olympische Spelen 1920 in Antwerpen.

Dat zal natuurlijk nu helemaal anders zijn: iedereen is welkom (mits getest of gevaccineerd) en de atleten zullen een stuk comfortabeler onder dak zitten. Het rijke Japan zal er alles aan doen om het de gasten naar hun zin te maken: verse sushi in plaats van sardientjes uit blik. Aan infrastructuur zal het ook niet ontbreken: Japan wil geen gezichtsverlies lijden.

Anders dan een eeuw geleden hebben we nu geen verwoestende wereldoorlog achter de rug, maar dus wel een verwoestende pandemie die zo goed als alle landen getroffen heeft. Tussen 1918 en 1920 zouden wereldwijd 50 miljoen mensen zijn gestorven aan de "Spaanse" griep, nu zijn er iets meer dan 4 miljoen slachtoffers van het coronavirus. 

Toen waren er geen vaccins, nu wel en zelfs erg snel en massaal (3,4 miljard doses zijn al toegediend, cijfers van de Johns Hopkins Universiteit in de VS). Met 14.900 doden is Japan in feite nog vrij goed gespaard gebleven van de corona-ellende. Wellicht verklaart dat waarom er zo weinig gevaccineerd is en dat kan Tokio nu alsnog zuur opbreken. (Lees verder onder de foto).

Zelfs in normale omstandigheden zou een vergelijking tussen Antwerpen 1920 en Tokio 2021 niet helemaal opgaan. Het aantal olympische sporten, atleten, begeleiding en staf en vooral de omvang van de meutes journalisten en toeschouwers die vierjaarlijks naar de Spelen trekken, is vooral de voorbije decennia gigantisch toegenomen, nog meer exponentieel dan het coronavirus zelf. 

De budgetten ook en daar leek ook voor de epidemie al een plafond bereikt: steeds minder steden willen nog zo veel investeren, behalve dan in autoritaire regimes waar absolute voorrang aan prestige ten koste van alles kan worden gegeven.