In het Limburgse Neerharen moesten gezinnen met een bootje uit hun huis gered worden. — © Tom Palmaers
Bijna half miljoen Vlamingen lopen overstromingsgevaar, tegen 2100 is het hek helemaal van de dam
Het slechte nieuws: zo’n half miljoen Vlamingen wonen vandaag in gebied met overstromingsgevaar, en tegen 2100 zullen dat er zeker twee miljoen zijn. Het iets betere nieuws: met nieuwe risicokaarten zou elke Vlaming nog dit jaar duidelijkheid moeten krijgen over zijn woonplaats, en de mogelijke herkomst van waterellende. Professor hydrologie Patrick Willems ziet in het initiatief van minister Zuhal Demir winst, al waarschuwt hij er wel voor dat de nieuwe kaarten niet helemaal waterdicht zijn.
“Er is in het verleden te veel gebouwd in watergevoelige gebieden”, erkent Vlaams minister voor Omgeving Zuhal Demir (N-VA). Dat verleden duurde grosso modo tot de jaren negentig, toen van nature kronkelende en soms overlopende rivieren op grote schaal rechtgetrokken en ingedijkt werden, wat voor een snellere stroming zorgde, en anderzijds voor een vals gevoel van veiligheid. De klimaatverandering zorgt bovendien voor een grotere kans op overstromingen, door rivieren én door hevige regenval, zoals onlangs in het Demerbekken. Een prognose van professor hydrologie Patrick Willems (KU Leuven) leert dat er tegen 2100 liefst 77 procent meer Vlaams overstroombaar gebied zal zijn. Nu al bevindt één op de vier gebouwen – dus ook industrie – in dichtbevolkt Vlaanderen zich in gebied dat kan overstromen. Over hoeveel privéwoningen het precies gaat, weet niemand met zekerheid, maar Willems acht de schatting van het kabinet-Demir realistisch: zo’n 211.000 bestaande woningen, en daarenboven nog eens 29.000 bouwpercelen in overstromingsgevoelig gebied. Omgerekend naar het gemiddeld aantal Vlamingen per huishouden (2,3) betekent dat zo’n 485.000 Vlamingen die in overstroombaar gebied wonen, al dan niet bewust.
LEES OOK: Het vergeten stuk snelweg waar nu het puin van de overstromingen wordt gestort
“We zien vandaag nog mensen die een grond of een woning kopen of huren in overstromingsgevoelige gebieden, zonder dat echt zeker te weten, en zo pas achteraf tot de vaststelling komen dat ze niet mogen (ver)bouwen of dat het overstroomt”, klinkt het bij Demir.
Informatieplicht
Wie vandaag wil uitvissen of er overstromingsgevaar dreigt op z’n perceel, kan dat middels wat speurwerk op een website van de Vlaamse overheid: waterinfo.be/watertoets. Je voert een adres in, zoomt in op een kaart, en krijgt een verdict: ‘mogelijk’ of ‘effectief’ overstromingsgevoelig, in het beste geval geen van beide. Te verwarrende aanduidingen, al zeker voor iemand die een woning wil kopen of huren, vindt minister Demir. Een meldingsplicht voor panden in mogelijk overstromingsgebied bestaat al sinds 2013, maar met nieuwe risicokaarten gaat Demir nog een juridische stap verder. Als de bevoegde adviesorganen zoals de privacycommissie en Raad van State haar voorontwerp zoals verwacht goedkeuren, moet elke Vlaming dit jaar nog duidelijkheid krijgen over een pand, en hebben lokale overheden er meteen een belangrijk instrument bij om bouwvergunningen (niet) uit te reiken.
De nieuwe kaarten verschillen vooral van de bestaande door meer zin voor detail. Zo zal niet alleen duidelijk worden of een perceel vatbaar is voor overstroming, maar ook of de gebouwen op het perceel dat zijn. Een fragment van zo’n nieuwe kaart (zie tekening) maakt duidelijk dat een overstroming wel een stuk tuin onder water kan zetten, maar daarom het huis nog niet. Bovendien is er ook een opsplitsing qua herkomst van het water: pluviaal gevaar betekent overstromingsrisico door regen en overlopende rioleringen, fluviaal gevaar wijst op de impact van nabije waterlopen.
Voorbeeld van een gedetailleerde kaart, waarop te zien is of alleen je perceel of ook je huis kan overstromen.
Monnikenwerk
Hoe zulke gedetailleerde kaarten nu plots mogelijk zijn? Niet zo plots, zo blijkt. “Sinds enkele jaren berekent een soort supercomputer die tien jaar geleden nog niet bestond voor elke vierkante meter van Vlaanderen overstromingsmodellen”, klinkt het bij de Vlaamse Milieumaatschappij. “Daarbij wordt onder meer de hellingsgraad van percelen in rekening gebracht, de ondergrond en bodembedekking, en ook de aanwezigheid van rioleringen, dijken of pompstations.”
Uitgerekend in die prognoses voor neerslag en overlopende rioleringen zit de zwakte van de aangekondigde kaarten, weet professor Willems. “Die fluviale modellen zijn redelijk realistisch, maar die pluviale voorspellingen neem je toch best met een korrel zout. Die kunnen onvoldoende rekening houden met àlle lokale karakteristieken in heel Vlaanderen, met pakweg alle nieuw uitgevoerde rioleringswerken, dat zou meer dan monnikenwerk zijn. Het initiatief van de minister is lovenswaardig – ook voor mensen die nog niet weten dat ze in risicogebied wonen –, maar ik zou toch voldoende ruimte laten voor opmerkingen van huiseigenaars, vastgoedmakelaars of lokale overheden om die nieuwe kaarten van nog preciezere aanvullingen te voorzien.”
