Waren de lockdowns schadelijker dan Covid-19 zelf? Wetenschappers zijn tot een conclusie gekomen

Meer slapeloosheid, overgewicht, depressieve gevoelens: er is al vastgesteld dat de pandemie nefaste effecten kan hebben. Maar dat lockdowns onze gezondheid meer beschadigden dan Covid-19, zoals soms is gesuggereerd, klopt niet. Dat melden wetenschappers die uitzochten of er een verband is tussen lockdowns en sterfte, mentale gezondheid en toegang tot de zorg.

Uit de World Mortality Dataset blijkt dat lockdowns niet dodelijker zijn dan Covid-19. Zo voerden Australië en Nieuw-Zeeland strenge maatregelen in, maar was daar in 2020 geen oversterfte. Landen die snel en agressief optraden, telden vaak minder doden dan in vorige jaren, door minder griep- en verkeersdoden.

Mochten lockdowns tot meer doden leiden, dan zou je volgens de onderzoekers ook aanzienlijke oversterfte verwachten in regio’s waar deze maatregel ook gold wanneer er weinig besmettingen waren. Maar dat zien ze nergens.

Daartegenover staan landen die weinig maatregelen namen en die met hoge oversterfte zitten, zoals Rusland, Brazilië, de VS en Zweden.

Wel waren er ook landen, zoals Groot-Brittannië, die ondanks strenge maatregelen veel oversterfte kenden. “Ook onze covidsterfte is met 25.000 aanzienlijk, ondanks lockdowns”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (KU Leuven/UHasselt). “Die kunnen oversterfte inderdaad niet vermijden. Maar zonder waren er ook hier nog veel meer doden geweest.”

Valse tegenstelling

Nog een veelgehoorde claim is dat lockdowns mensen weghouden van de zorg, wat gezondheidsschade geeft.

Maar een oorzakelijk verband ziet deze meta-analyse niet. Studies onthullen namelijk allerlei redenen waarom (potentieel) zieke mensen minder verzorgd werden, zoals schrik voor infectie bij de dokter of in het ziekenhuis, en gezondheidsdiensten die niet beschikbaar waren wegens overstelpt door Covid-19.

Ook het verband met mentale aandoeningen is niet bewezen. Tijdens de lockdowns zijn de zelfdodingscijfers niet gestegen en de analyse dat ‘de maatschappij opsluiten depressief maakt’ blijkt te simplistisch.

Zo tonen de beschikbare studies dat depressieve gevoelens of angst soms een direct gevolg zijn van de pandemie, niet van lockdowns. “Niet naar school kunnen heeft impact op de mentale gezondheid van kinderen, maar een naaste verliezen aan Covid-19 ook. Het verband tussen het grote dodental en de rouw en angst die dat veroorzaakt wordt vaak vergeten als oorzaak van mentale problemen”, stellen de wetenschappers.

Ze voegen eraan toe dat de vraag of lockdowns niet schadelijker zijn dan de pandemie stoelt op een valse tegenstelling. “De pandemie is er al. Hoewel lockdowns negatieve effecten kunnen hebben, is er geen bewijs dat die erger zijn dan mochten we in de pandemie geen lockdowns hebben ingevoerd. Het tegendeel is veel waarschijnlijker.”

Molenberghs beaamt. “Het is populair om gevolgen van de maatregelen, zoals leerachterstand, te vergelijken met de situatie voor de pandemie. Natuurlijk zie je neveneffecten als je vergelijkt met het leven in 2018 en 2019. Maar dat is niet de correcte vergelijking om gevolgen van maatregelen na te gaan. Deze studie vergelijkt wel met wat de situatie zou zijn mochten er geen maatregelen zijn genomen tijdens de pandemie.”

Wie met vragen zit over zelfdoding kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op zelfmoord1813.be.