‘Cultuur van straffeloosheid’ leidde tot moord op Maltese onderzoeksjournalist

“De staat moet zijn verantwoordelijkheid opnemen voor de moord”, schrijven de drie Maltese (ex-)rechters die de afgelopen twee jaar uitgebreide gesprekken voerden met politici, agenten, collega-journalisten van Caruana Galizia en familieleden. In hun 437-pagina’s tellende rapport , dat donderdag werd gepubliceerd, staat onder meer dat de Maltese overheid de ernstige bedreigingen aan het adres van de beroemdste journalist van het eiland niet serieus heeft genomen en geen poging deed haar te beschermen, zelfs niet toen haar honden bij haar thuis werden vergiftigd of datzelfde huis in brand werd gestoken.

Caruana Galizia schreef als een van de weinige journalisten op het eiland over de veelal corrupte afspraken van overheidsfunctionarissen met bedrijven, of over de soms schimmige Maltese paspoorthandel; stuk voor stuk scoops waardoor ze in veel politieke kringen de meest gehate journalist van Malta was. Uiteindelijk brachten huurmoordenaars Caruana Galizia in 2017 met een autobom om het leven. Ze stond toen net op het punt een reeks artikelen te publiceren over de politieke corruptie op het eiland. Volgens de drie rechters is het duidelijk dat die moord gelieerd was aan haar onderzoekswerk.

De onderzoekscommissie bevestigt bovendien het inktzwarte beeld dat Caruana Galizia in haar stukken schetste van de Maltese rechtsstaat. Vooral de toenmalig premier Joseph Muscat en zijn socialistische regering krijgen ervan langs. Bij zijn aantreden in 2013 wilde de regering-Muscat een “ondernemersvriendelijk klimaat” scheppen, aldus het rapport, wat uiteindelijk leidde tot grootschalige politieke corruptie samen met een wijdverspreid gevoel van straffeloosheid onder iedereen die bij die corruptie betrokken was.

“De tentakels van die straffeloosheid hebben zich vervolgens naar de politie en andere overheidsinstanties verspreid waardoor de rechtsstaat in elkaar is gestort”, zegt het rapport. De onderzoekers roepen daarom op de nauwe banden tussen politici en grote bedrijven zo snel mogelijk te beteugelen en te reguleren.

De komst van dit onderzoek was niet vanzelfsprekend. Vooral premier Muscat verzette zich er lange tijd tegen. Pas na langdurig aandringen van onder meer de Nederlandse parlementariër Pieter Omtzigt (CDA), die namens de Raad van Europa onderzoek deed naar de moord op Caruana Galizia, kon het onderzoek in 2019 van start gaan.

Ook het moordonderzoek naar Caruana Galizia had tot die tijd vrijwel stilgelegen. Vrij snel na de aanslag werden weliswaar drie mensen opgepakt, maar de zoektocht naar hun opdrachtgever bleef vervolgens uit. Pas toen in 2019 de naam een Maltese zakenman die nauwe banden onderhield met meerdere ministers en topambtenaren in verband werd gebracht met de moord, en er maandenlange protesten uitbraken in hoofdstad Valletta, besloot Muscat af te treden.

Overigens leidde dat niet direct tot een cultuuromslag. Zijn opvolger, de huidige premier Robert Abela, behoort tot dezelfde partij als Muscat, uit vrijwel nooit kritiek op zijn voorganger en repte tijdens zijn campagne met vrijwel geen woord over de moord op Caruana Galizia. Donderdag twitterde hij over het rapport: “We moeten hier lessen uit trekken en met nog meer vastberadenheid hervormen.”