Energieminister Tinne Van der Straeten (Groen): ‘Die gascentrales moeten zo weinig mogelijk draaien’

Al meer dan tien zomers vertrekt minister van Energie Tinne Van der Straeten voor minstens drie weken, soms wel vier, naar Ambleteuse, aan de Noord-Franse Opaalkust. Ook de schoonouders, haar broer en vrienden zijn telkens in de buurt op vakantie. “Mijn twee dochters hebben er leren stappen, leren fietsen en zijn nu helemaal in de ban van skaten en rolschaatsen.” 

Veel doet ze er niet, buiten een beetje wandelen, veel zwemmen en lezen. “Ik kan hard werken”, zegt ze. “Maar ik moet ook kunnen deconnecteren.” Afschakelen zit er als minister niet echt meer in. Amper was ze vertrokken of ze moest al even terug naar Brussel, toen bleek dat de gascentrale in Vilvoorde van de provincie Vlaams-Brabant geen vergunning kreeg. De kernuitstap, een groen speerpunt uit het regeerakkoord, komt zo op de helling te staan.

Komt het nog goed?

Tinne Van der Straeten: “Ik heb er het volste vertrouwen in dat de energietransitie er komt. We moeten naar 100 procent hernieuwbare energie tegen 2050. Er is geen weg rond. De kernuitstap is op dat vlak geen doel op zich, maar een middel om daar te geraken. Nu is het bijvoorbeeld nog altijd zo dat er windmolens moeten worden afgeschakeld als de kerncentrales draaien. Iemand uit de windmolensector vertelde me recent dat het nu veel eenvoudiger is om een lening aan te gaan. Simpelweg omdat er een duidelijk vooruitzicht is dat de kerncentrales ertussenuit gaan. Zijn molens kunnen straks altijd blijven draaien, waardoor zijn inkomsten ook verzekerd zijn.”

Duidelijkheid is uw stokpaardje. Toch heerst er alweer grote onzekerheid in Vilvoorde.

“Het regeerakkoord schenkt klare wijn. We bevestigen de wet op de kernuitstap en we zetten een systeem op dat die capaciteit aan stroom moet vervangen. Ik heb het parlement én de sector steeds over elke stap ingelicht. Europa zal nu ook het licht voor de veiling van overheidssteun dit najaar op groen zetten.”

Heel wat projecten voor die vervangcapaciteit blijven steken. Niet enkel de gascentrale in Vilvoorde, maar ook die in Dilsen-Stokkem kreeg geen vergunning. Ook chemiereus BASF stopte een project in de koelkost. 

“Ik ben er gerust in dat er genoeg projecten zijn. Het is niet meer dan logisch dat er onderweg afvallen. Sommige investeerders hebben intussen andere plannen, zoals BASF, dat windmolens voor de Nederlandse kust plaatst. Dilsen-Stokkem kreeg geen vergunning, de centrale lag vlak bij een natuurgebied. Andere projecten hebben een volledig positief advies gekregen, zoals dat van Vilvoorde.”

En daar heeft N-VA een stokje voor gestoken. U noemde het een politieke beslissing van de provincie.

“Ik ben geconfronteerd geweest met een Vlaams energieminister (Zuhal Demir, N-VA, RW) die bij het begin van haar legislatuur letterlijk zei: ‘Ik ga geen vergunningen geven.’ Toch weiger ik te geloven dat de Vlaamse regering lichtzinnig met investeringen van ondernemers zou omgaan, als ze straks het dossier op haar bord zou krijgen. Integendeel: ze heeft in haar regeerakkoord geschreven dat investeringszekerheid net heel belangrijk is. 

“Demir verwijst nu naar de regels rond stikstof. Er is daarvoor een tijdelijk afwegingskader opgesteld, waar nieuwe projecten aan moeten voldoen. Wel, volgens het advies van de provinciale omgevingscommissie, de experten dus, beantwoordt de gascentrale aan dat kader.”

Heeft N-VA geen punt als ze waarschuwt voor de CO2-uitstoot van de nieuwe gascentrales? Volgens studiebureau Energyville loopt die op met 45 ton.

“Mochten er twee reactoren twintig jaar langer openblijven. Maar dat scenario ligt niet op tafel. Als er er een verlenging zou komen, is dat er een van tien jaar. Kijk, de kernuitstap komt er sowieso. Vijf van de zeven reactoren gaan onherroepelijk dicht, dat zegt ook N-VA. Ze zijn te oud, versleten, er zitten scheurtjes in. Hou je die twee laatste toch open, dan heb je ook gas nodig als vervanging.”

Maar ook dat scenario zou nog beter zijn voor het klimaat.

“Met wat nu op tafel ligt, komen er maximaal twee à drie gascentrales, in plaats van de acht waar ooit sprake van was. Voor de extra capaciteit gebruiken we ook alternatieven, zoals batterijopslag of waterstof. Tegelijk hebben we strikte voorwaarden opgelegd aan wie vandaag een gascentrale bouwt. Tegen 2050 mogen ook zij geen CO2 meer uitstoten. Maar vooral: volgens het Planbureau valt de grootste winst in CO2-reductie te boeken door de verdere uitbouw van hernieuwbare energie. Die moeten we de vrije baan geven door de kerncentrales te sluiten, en meer flexibele gascentrales in de plaats te zetten als back-up. Die gascentrales moeten zo weinig mogelijk draaien. Dat wil zeggen dat we toekomen met de groene alternatieven.”  

Is het dan zo’n ramp om twee van de zeven kerncentrales langer open te houden?

“Wat gaan we dan binnen tien jaar zeggen? ‘We doen nog even verder, en dan zien we wel.’ Zo gaat het al twintig jaar. Iedereen vergeet in het debat dat nucleaire energie kernafval oplevert. We hebben na veertig jaar zeven olympische zwembaden vol, waar tot op vandaag geen oplossing voor is.”

Is dat geen ideologische afweging? De bedreiging door CO2-uitstoot is momenteel veel acuter.

“Neen. Op Europees niveau stijgt de CO2-uitstoot niet, want die wordt geregeld door het systeem van emissierechten, ETS. In België gaan we naar een tijdelijke stijging van de CO2 in 2026, maar die hebben we tegen 2030 voor twee derde ingelopen. Met kernafval zitten we wel 200.000 à 300.000 jaar. Dat of een beperkte CO2-stijging? Voor mij is dat een no-brainer.”

Is het bij Groen verboden aan de kernuitstap te twijfelen?

(lacht) “Bij mij is niets verboden, tenzij onbeleefd zijn en schelden.”

Er dook een filmpje op waarin oud-Europarlementslid Bart Staes (Groen) waarschuwde dat het ecomodernisme Jong Groen niet mocht besmetten. Hij had het over ‘dwaze ideeën’ over kernenergie.

“Ik moet toegeven dat ik niet op dat filmpje geklikt heb. Ik denk dat het ook helemaal niet zo recent was, maar online werd gegooid om te polariseren.”

Maar krijgt het debat ruimte binnen de partij?

“Ik wil er nog even op wijzen dat we in het regeerakkoord hebben afgesproken dat de kerncentrales dichtgaan. En dat is nu de lijn waarop we ons zetten. Ik ga hier niet mijn eigen regeerakkoord onderuithalen.”

Intussen heeft ook Electrabel de knop omgedraaid. In zijn toekomstplannen is voor kerncentrales na 2025 geen plaats meer.

“Electrabel toont dat het een partner van de regering wil zijn. Het beste bewijs: Electrabel heeft nu ook een aantal projecten om te voorzien in de vervangcapaciteit, zoals de gascentrale in Vilvoorde, maar ook waterstofprojecten of de pompcentrale aan de watervallen van Coo, die als opslag van groene stroom fungeert.”

Electrabel vraagt in een scherpe brief aan de provincie om haar beslissing over Vilvoorde te herzien. Net als u zegt het bedrijf dat aan alle voorwaarden is voldaan.

“Ik heb altijd gezegd dat je als investeerder de zekerheid moet hebben dat de regels consequent worden toegepast. Voorts ga ik hier geen uitspraken over doen. Het is nu een zaak tussen Electrabel en de Vlaamse minister van Energie.” 

U heeft een goede band met heel wat energiebedrijven. Is dat een troef?

“Ik heb een grote liefde voor de sector. Ik heb een enorme bewondering voor ondernemers die een project uitwerken, dat moeten aanpassen wegens nieuwe regelgeving of andere obstakels en toch doorgaan. Zo’n investering van 500 miljoen euro zoals in Vilvoorde heeft een gigantisch traject afgelegd.”

Goede maatjes zijn met de energiesector: binnen de groene beweging is zoiets verdacht.

“En dan? Toen ik in 2010 niet herverkozen was, ben ik gestart als energieadvocate. Ik heb zo de sector op een totaal andere manier leren kennen. Het was een eyeopener. Een belangrijke les van toen is dat je nooit sneller kan zijn dan de markt. Toen in 2012 Johan Vande Lanotte (toen sp.a) besliste om de verbrekingsvergoeding te schrappen, vond ik dat zelf een uitstekende maatregel. Van leverancier overstappen werd veel eenvoudiger. Maar wat deed de sector? Klanten kregen pas korting als ze een jaar klant waren. De facto bleef een overstap geld kosten. Je moet de sector meehebben.”

Of de kernuitstap lukt, gaat uw ministerschap maken of kraken. 

(ontwijkend) “Ik beschouw mijn ministerschap als geslaagd als ik die energietransitie heb kunnen realiseren.” 

Ook voor uw partij is het een cruciaal dossier. Vicepremier Petra De Sutter heeft gezegd dat Groen de geschiedenis in zal gaan als de partij die de kernuitstap heeft gerealiseerd.

“Ik herhaal: het is voor mij geen doel, wel een middel.”

U gaat niet zover als zij.

“Ik denk dat Petra vooral bedoelde dat ik dat wel in orde zou brengen. Ik zie het als een blijk van vertrouwen. Ik ga mij niet laten afleiden van wat ik zelf mee in het regeerakkoord onderhandeld en uitgeschreven heb. Daar staat dat we in november de evaluatie maken. Mocht er een onverwacht probleem voor de bevoorradingszekerheid opduiken, dan bekijken we alle alternatieven. Inclusief nucleaire energie.”

Heeft u uw bocht ingezet, zoals Demir zegt?

“Hoezo bocht? Het regeerakkoord dateert van 1 oktober en sindsdien verdedig ik consequent wat daar staat.”

Intussen neemt de druk op u toe. Hoe gaat u daarmee om?

“De job als minister is soms erg eenzaam. Ik ben begonnen met zwemmen en ga weer lopen. Sport is een goede manier om het hoofd even leeg te maken. Ik heb ook een aantal heel goede klankborden. Onder meer Kristof Calvo, ja. Hij is altijd iemand geweest die ik kan vertrouwen en dat zal zo blijven.”

Wat maakt het ministerschap zo lastig? 

“De polarisering rond mijn persoon. Dat weegt het zwaarst.”

Is dat het grote verschil met tien jaar geleden, toen sociale media nog lang niet zo prominent waren?

“Ik heb intussen al lang Twitter van mijn telefoon gegooid. Wat ik daar te lezen krijg, raakt me. Voor alle duidelijkheid: alle vragen mogen en moeten gesteld worden, maar voer debat op basis van feiten. Als ik mensen face to face spreek, verloopt zo’n gesprek heel anders. Mensen zeggen dan soms dat ze het totaal niet met me eens zijn. Dat is oké, maar ze beginnen niet te roepen dat ik een lelijke koe ben die er niets van kent.”

Het belooft een moeilijk politiek najaar te worden voor Vivaldi, met de kernuitstap, maar ook met de begroting en pensioenhervorming. Bent u er zeker van dat we tegen het eind van dit jaar nog een regering hebben?

“O, jawel. Er is solidariteit binnen de ploeg. Ze hangt goed aan elkaar.”

De crisis rond de sans-papiers deed iets anders uitschijnen.

“Het zal nog stevig kletteren, maar we geraken er telkens wel uit. We hebben een relanceplan opgesteld, een goed loonakkoord bereikt. De ambities zijn hoog, omdat we de blik op 2030 hebben gericht. Tegen dan moeten we een duurzaam en welvarend land zijn. Dat impliceert dat we moeilijke beslissingen moeten nemen.”

Waar zit Groen? Uw partij blijft nogal onzichtbaar.

“Er ging 300 miljoen euro in het relanceplan naar groene energie, bijvoorbeeld. We hebben het sociaal tarief op de energiefactuur tijdelijk uitgebreid. We hebben een interconnectie tussen stroomnetwerken tussen België en Denemarken opgestart.”

Wint u daar kiezers mee? 

(valt even stil) “Je kan kiezers overtuigen met een hoopvol beleid, zonder geroep en getier. De peilingen kunnen beter, dat klopt. Ik laat me daarbij graag inspireren door de Duitse groenen, die een heel duidelijke visie hebben, maar tegelijk met breed gesteunde beleidsvoorstellen komen. Ze verbinden een groene en sociale agenda en zoeken telkens naar een breed draagvlak.”

Welke lessen trekt u uit Nederland? GroenLinks van Jesse Klaver kreeg er bij de vorige verkiezingen van langs.

(lachend) “Dat moeten we aan Kristof Calvo vragen (die ook bij de Nederlandse groenen werkt, RW). Ik zeg hem vaak: Kristof, een beetje minder Nederland, een beetje meer Duitsland. Soms kunnen ze in Nederland erg radicaal en activistisch uit de hoek komen.”

U studeerde afrikanistiek, stond als vrijwilliger in de wereldwinkel. Later werd u energieadvocate. Incarneert u tegelijk de geitenwollensok en de groene zakelijkheid? 

“Zo kan je het misschien stellen. Iedereen gaat in zijn leven door fases. Ik sta nog steeds groen in het leven. Ik heb zonnepanelen op mijn dak, heb een Cambio-abonnement voor autodelen. Ik ga ’s morgens met de metro naar het werk. Het zijn amper vijf haltes. Maar eerst zet ik de kinderen aan school af en daarna drink ik nog snel een koffie met enkele ouders van school. Die ochtenden, terwijl mijn collega’s nog in de file staan, zijn heilig voor mij én voor mijn dochters.”