Direct naar artikelinhoud
ReportageZwijndrecht

Inwoners Zwijndrecht uiten bezorgdheid na hoge PFOS-waarde in bloed: ‘Onze gezondheid is belangrijker dan de industrie’

Inwoners Zwijndrecht uiten bezorgdheid na hoge PFOS-waarde in bloed: ‘Onze gezondheid is belangrijker dan de industrie’
Beeld DM

Een onderzoek waaruit blijkt dat tien omwonenden van de Zwijndrechtse fabriek 3M uitzonderlijk hoge PFOS-waarden in hun bloed hebben, zet kwaad bloed bij lokale bewoners. Terwijl politici verder onderzoek afwachten, eisen burgers duidelijkheid: ‘Onze gezondheid is belangrijker dan de industrie.’

“We proberen niet in angst te leven, maar de constante stroom aan verontrustende berichten maakt dat behoorlijk moeilijk.” In de Zwijndrechtse winkelstraat reageert Tina Aelbrecht emotioneel op de onderzoeksresultaten van de Nederlandse milieuchemicus en toxicoloog Jacob De Boer die deze krant woensdag bekendmaakte. Op vraag van burgerbeweging Grondrecht controleerde De Boer de PFOS-waarden in het bloed van tien mensen die in de buurt van de fabriek van chemiebedrijf 3M wonen. Die stof werd tot 2002 in Zwijndrecht geproduceerd, maar is omstreden omdat ze de risico’s op vruchtbaarheidsproblemen, een verstoorde hormoonbalans en bepaalde kankers vergroot. Tijdens de voorbereidende werken voor de Oosterweelverbinding werd duidelijk dat de bodem met PFOS vervuild raakte en De Boer toont nu aan dat ook mensen niet gespaard bleven. De PFOS-waarden in het bloed van de tien burgers lagen 3 tot 168 keer hoger dan de norm van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA).

De 3M-site in Zwijndrecht.Beeld BELGA

De mensen die getest werden, woonden in de directe omgeving van de fabriek en aten vaak groenten uit eigen tuin. De PFOS-waarde in hun bloed kan daarom hoger liggen dan bij andere inwoners van Zwijndrecht, maar in het centrum van de gemeente uitten woensdag velen de vrees dat de vervuiling verregaande en langdurige gevolgen zal hebben. Het duurt immers 30 jaar voor de stof volledig uit het lichaam verdwenen is. “Ik maak me zorgen om de gezondheid van mijn twee kinderen, zij moeten hier nog opgroeien. Daarnaast vrees ik dat de waarde van ons pas gekochte huis kan kelderen als de situatie ernstiger blijkt te zijn dan gedacht”, vertelt Tom Van Heurck terwijl hij met zijn gezin door de Statiestraat wandelt. Toxicoloog Nicolas Van Larebeke (UGent/VUB) vindt eveneens dat er reden tot bezorgdheid is: “Niet alle mensen met een hoge PFOS-waarde in hun bloed zullen ziek worden, maar het kan nuttig zijn om ze in de komende jaren medisch op te volgen.” 

Ook via de lucht

Pas midden oktober krijgen de inwoners van de gemeente een breder zicht op de menselijke schade die de PFOS-vervuiling aanrichtte. De Vlaamse regering publiceert dan de resultaten van een bloedonderzoek bij 800 inwoners. Ondertussen eist Zwijndrechts schepen van Leefmilieu Steven Vervaet (Groen) dat 3M duidelijkheid schept over de manier waarop de vervuiling in het verleden plaatsvond. “Het bedrijf loosde vervuild water in de Schelde, maar PFOS kan ook via de lucht verspreid en ingeademd worden. We weten alleen niet op welke schaal dat gebeurde. Daarom moet iedereen die dat wil straks ook de kans krijgen om zijn bloedwaarden gratis na te laten kijken. Enkel zo kunnen mensen straks weer gerust slapen.” Antwerps schepen van Gezondheid Els Van Doesburg (N-VA) sluit zich bij die oproep aan: ze wil dat Antwerpenaren die binnen een straal van 3 kilometer van 3M wonen zich kunnen laten testen.

De afgelopen maanden kregen het gemeentebestuur en de verschillende Vlaamse milieu-instanties snoeiharde kritiek van de bevolking omdat ze niet eerder optraden tegen de praktijken van 3M. De PFOS-vervuiling en de gezondheidsrisico’s die ermee gepaard gaan, waren namelijk al jaren bekend. Toch gingen de alarmsignalen pas echt af in juni. “De Belgische overheden vinden onze gezondheid duidelijk minder belangrijk dan de economie of de industrie”, zegt Peter Verheyen (59), die al verschillende decennia in Zwijndrecht woont. Hij hekelt de moeizame communicatie tussen de verschillende diensten die ervoor zorgde dat cruciale informatie uit het PFOS-dossier laattijdig of niet doorgegeven werd. 

In de komende maanden buigt een onderzoekscommissie zich over de vraag wie er wanneer op de hoogte was van de PFOS-vervuiling en waarom die informatie niet sneller gedeeld werd. Hannes Anaf (Vooruit), die als voorzitter van de  commissie optreedt, noemt de beperkte resultaten van De Boer alvast ‘zorgwekkend’ en laat weten dat hij ze bij de verantwoordelijken van 3M zal aankaarten wanneer ze in september voor de commissie verschijnen. Karl Vrancken, die door de Vlaamse regering aangesteld werd als opdrachthouder van de PFOS-problematiek, wil het hoofd koel houden. “De bloedwaarden van de tien burgers zijn zeer verontrustend, maar we hoeven de huidige sanitaire maatregelen in de gemeente niet plots bij te sturen. Er is geen acuut gevaar, maar er is nood aan een oplossing op lange termijn.”

Tina Aelbrecht: ‘We proberen niet in angst te leven, maar de constante stroom aan verontrustende berichten maakt dat behoorlijk moeilijk.'Beeld Thomas Sweertvaegher

Het kabinet van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) werkt ondertussen aan een plan om de vervuilde grond te saneren. “Het is logisch dat 3M, de vervuiler, die kosten op zich zal nemen”, zegt haar woordvoerder Andy Pieters. “In een ideaal scenario betalen ze die rekening vrijwillig, maar we beraden ons over stappen om het juridisch af te dwingen.”

3M was aan het begin van de eeuw een van de grootste PFOS-vervuilers, maar de stof werd jarenlang door talloze bedrijven gebruikt en belandde vaak op een onveilige manier in de natuur en in het bloed van burgers. Toch is het volgens Pieters niet nodig om een specifieke studie naar de sanitaire gevolgen van de PFOS-vervuiling in de verschillende Vlaamse provincies op te starten. “Er loopt al een humaan biomonitoringsonderzoek in Vlaanderen. Daarbij gaan we na hoe mensen PFOS en andere schadelijke stoffen binnenkrijgen. In september start dat onderzoek ook in Zwijndrecht. Voorlopig ligt daar de prioriteit.”