Montenegro liet een prachtige weg bouwen, maar dreigt nu alles kwijt te raken
In Montenegro ligt een van de duurste snelwegen ter wereld, maar hij leidt voorlopig nergens heen. Nu is het geld op en tot overmaat van ramp kan het land de lening van een miljard euro aan China niet terugbetalen. In Montenegro regent het beschuldigingen van corruptie.
Het is een adembenemend gezicht, vlak buiten de hoofdstad Podgorica: een kolossaal viaduct dat een vallei overspant, met op een van de pijlers een gigantische vlag van Montenegro. Het werk aan de tunnelbuizen erachter, waarin de snelweg verdwijnt, is nog in volle gang.
Zes jaar geleden begon een Chinees bedrijf met de bouw van de eerste 40 kilometer snelweg van Montenegro. Wanneer de eerste auto’s eroverheen kunnen razen, is nog niet bekend, maar wel is duidelijk dat er geen plan maar ook geen geld is voor de 120 resterende kilometers. Die zijn nodig voor een snelle verbinding van de havenstad Bar, via de hoofdstad Podgorica, naar de grens met Servië, waar de snelweg doorgetrokken zou worden naar Belgrado. Dus eindigt de weg vooralsnog in de middle of nowhere, bij het dorp Matesevo.
Ook indrukwekkend zijn de schulden waarin het kleine land met iets meer dan 600.000 inwoners zich stak om de weg te financieren. Europese landen en de EU-investeringsbank zagen het project niet zitten: de weg zou nooit rendabel worden, zelfs niet met tolheffing. Het tolgeld zou naar verwachting niet eens genoeg opleveren om het onderhoud te betalen. Het Internationaal Monetair Fonds adviseerde tegen de aanleg.
Lening van 1 miljard
Maar China hapte wel toe. Peking kwam over de brug met een lening van bijna 1 miljard euro, met als een van de voorwaarden dat het project zou worden uitgevoerd door een Chinees bedrijf. De lening beslaat bijna een vijfde van de totale schuld van Montenegro, het land dat zo graag lid wil worden van de Europese Unie.
De aflossing van de schuld had dit jaar moeten beginnen, maar nog voor er één auto over de weg heeft gereden, komt Montenegro al in de problemen. Het geld ontbreekt, mede vanwege corona: de economie kromp afgelopen jaar meer dan 15 procent, vooral doordat toeristen wegbleven. In paniek klopte Podgorica aan bij de EU: wilde Brussel de lening niet overnemen? Een voorspelbare koude douche was het gevolg. De EU neemt geen leningen over, helemaal niet van kandidaat-leden, en zeker niet als een lening in een eerder stadium is afgewezen. Naar verluidt onderhandelt de regering, die geen commentaar wil geven, nog met private banken.
Chinees zwaard
Peking wil best uitstel geven, maar volgens het contract mag China bij wanbetaling uiteindelijk stukken infrastructuur opeisen. De haven van Bar aan de Adriatische Zee, die nu nog via een spoorlijn verbonden is met de rest van Europa, is niet te versmaden.
“Er hangt ons permanent een Chinees zwaard boven het hoofd”, zegt onderzoeksdirecteur Dejan Milovac van Mans, een organisatie in Podgorica die de aanleg van de snelweg kritisch volgt. “China kan de lening ook besluiten door te verkopen aan een commerciële partij. Dan worden we als land dus afhankelijk van de grillen van een bedrijf.” Voor de EU is het niet erg aanlokkelijk om Montenegro onder die voorwaarden op termijn op te nemen als lid. Het land maakt sinds 2017 al deel uit van de NAVO, waar ze er niet op zitten te wachten dat China straks belangrijke infrastructuur beheert.
Intussen is er ook bij de daadwerkelijke aanleg volgens Milovac veel mis. Veel werk wordt gedaan door Chinezen, maar de onderaannemers zouden allemaal vriendjes zijn van president Milo Djukanovic. 400 miljoen euro uit de lening gaat naar hen. “Maar bewijzen is lastig, want bijna alle contracten zijn aangemerkt als staatsgeheim”, zegt Milovac. Vorig jaar trad een nieuwe regering aan, van politieke tegenstanders van Djukanovic. Die beloofde de documentatie openbaar te maken, maar dat is nog steeds niet gebeurd.