De zomer van het vuur: waar branden de bossen, hoe komt dat, en wat kunnen we eraan doen?
Deze zomer lijkt de hele wereld wel in brand te staan. Onder meer in het zuiden van Europa en het noorden van Amerika vechten brandweerlui tegen immense bosbranden. Een overzicht.
Het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, waarschuwde er gisteren nog voor: de klimaatverandering is een feit, en laat zich overal ter wereld voelen. In sommige regio’s betekent dat drogere en warmere zomers. En die scheppen de ideale omstandigheden voor bosbranden.
De meeste bosbranden zijn aangestoken, zegt professor Frieke Van Coillie, klimaatwetenschapper aan de Universiteit Gent. “Soms is dat door een menselijke fout: kampeerders die een sigaret achterlaten, of een stukje glas dat een vlam veroorzaakt. Ook bliksem is een belangrijke oorzaak.” Door de klimaatverandering kan zo’n brandje in een uitgedroogd bos vaker dan vroeger uitgroeien tot een enorme bosbrand. Als het ook nog eens stevig waait, kan het vuur zich bovendien erg snel verspreiden.
Dat het snel kan gaan, ondervindt het zuiden van Europa nu aan den lijve. Het Europese monitoringssysteem Copernicus, dat het brandgevaar opvolgt, kleurt rood en paars in grote delen van het zuiden. Daar is het brandgevaar erg hoog tot extreem.
In Griekenland brandt het nu al twee weken. Het vuur bereikte buitenwijken van de hoofdstad Athene, en bedreigde onder meer de werelderfgoedsite van Olympia, de bakermat van de Spelen. Op het eiland Evia werden duizend inwoners geëvacueerd en brandden tientallen dorpjes af.
Onze reporter Stijn Vercruysse stelde op het eiland Evia vast dat de situatie dramatisch is:
Ook Italië beleeft de extreemste bosbranden uit zijn geschiedenis. Het brandt vooral in het zuiden van het land, waar Sicilië en Sardinië het sterkst getroffen zijn. Maar ook in de noordelijker gelegen regio’s Umbrië en Toscane heeft het al gebrand. De vakvereniging voor landbouwers, Coldiretti, schat dat het vijftien jaar zal duren voor de vegetatie zich er hersteld heeft. Spanje bleef in vergelijking met de andere Zuid-Europese landen relatief gespaard, al waren er ook bosbranden in Andalusië en Catalonië.
In Turkije lijkt het ergste voorlopig achter de rug. De afgelopen weken zijn tienduizenden hectaren bos in het zuiden van het land in vlammen opgegaan. Acht mensen kwamen om het leven, duizenden mensen moesten vluchten voor het vuur. Vooral de streken rond Marmaris en Bodrum en Antalya zijn erg getroffen. Vele dorpen blijven volledig uitgebrand achter en dieren op boerderijen overleefden de ramp vaak niet. Ook heel wat toeristen moesten uit hotels en vakantieverblijven geëvacueerd worden.
Siberië, in het noorden van Rusland, staat de laatste jaren steeds vaker in brand. Het seizoen van de bosbranden is er dit jaar alweer iets vroeger begonnen, en de branden strekten zich ook zuidelijker uit dan voordien. De regio rond Jakoetsk, nochtans de koudste streek van Rusland, heeft de hoogste temperaturen sinds een eeuw opgetekend.
Bosbranden in Siberië en Noord-Amerika zijn samen verantwoordelijk voor meer dan de helft van alle koolstofuitstoot door bosbranden. De Verenigde Staten krijgen al sinds het begin van deze zomer af te rekenen met extreme hittegolven, die bosbranden nog waarschijnlijker maken. De zogenaamde Dixie Fire-bosbrand, de op één na grootste in de geschiedenis van de staat Californië, legde het historische stadje Greenville in de as.
Ook in Canada brandde een stadje tot op de grond af. In de provincie British Columbia tekende Lytton een recordtemperatuur op van 49,6°C. De volgende dag, op 30 juni, legde een bosbrand het in de as.
Niet elke brand is een bosbrand
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA spiedt vanuit de ruimte onophoudelijk naar mogelijke vuurhaarden. Op de beelden die die satellieten maken, vol rode vlekken, lijkt het wel alsof de hele aardbol in brand staat.
Ruwweg gaat het om twee soorten branden, legt professor Frieke Van Coillie uit. Ze is klimaatwetenschapper aan de Universiteit Gent en gespecialiseerd in het verzamelen van informatie via satellieten. Op het noordelijk halfrond, in Noord-Amerika, Europa en Siberië, zien we bosbranden woeden. In Zuid-Amerika, Afrika en Zuid-Oost-Azië zijn het dan weer landbouwers die de kaart rood doen kleuren. Zij branden stukken bos af om er landbouwgrond van te maken. De grote rode vlekken daar zijn het resultaat van ontelbare kleine brandjes.
“Als dat gecontroleerd en kleinschalig is, hoeft dat niet negatief te zijn voor de bossen”, weet Tim Soens, milieuhistoricus aan de Universiteit van Antwerpen. De mens doet al eeuwen aan die zogenaamde “brandbouw”. In Afrika gaat het vooral om lokale, kleinschalige brandjes, maar in Zuid-Amerika is er meer aan de hand. Daar worden immense stukken van het Amazonewoud platgebrand. “Het is zo grootschalig dat het lijkt op natuurlijke bosbranden”, zegt Soens. “Maar het is wel degelijk met een doel.”
Wat kunnen we leren uit de geschiedenis van bosbranden? Professor milieugeschiedenis Tim Soens legt het uit:
"Net zoals een rivier moet overstromen, moet een bos soms ook branden"
Overigens zijn niet alle rode vlekken op de beelden branden. Omdat de satellieten op zoek gaan naar extreme temperatuurverschillen, kleuren ook actieve vulkanen en gasvlammen van de industrie de kaart op sommige plekken rood.
Hoe erg zijn die bosbranden nu?
Bij Copernicus, het monitoringsprogramma van de EU dat de atmosfeer opvolgt, was dit de extreemste julimaand sinds het begin van de metingen in 2003. De branden veroorzaakten maar liefst 343 megaton aan koolstofuitstoot. Milieuhistoricus Soens noemt de situatie “absoluut angstaanjagend” en “ongeëvenaard qua frequentie, intensiteit en globale samenhang. Dat is niet te verklaren zonder de klimaatverandering.”
Zouden bosbranden op hun beurt verdere klimaatverandering in de hand kunnen werken? In zekere zin wel, legt Valerie Trouet uit, klimaatwetenschapper en professor aan de Universiteit van Arizona. “Bomen slaan CO₂ op in hun hout. Als zulke destructieve bosbranden niet alleen struiken en de onderlaag van bossen afbranden, maar ook de oude bomen, dan kunnen die hun rol in de koolstofcyclus niet meer spelen. De CO₂ die ze hebben opgeslagen, gaat dan bovendien weer de lucht in.”
Wat kunnen we eraan doen?
Efficiënt bosbeheer is cruciaal om het risico op uitslaande bosbranden zo veel mogelijk te beperken. De inwoners van het afgebrande stadje Lytton wijzen er bijvoorbeeld op dat veel kennis verloren gegaan is toen de Canadese overheid de oorspronkelijke bewoners verplichtte om zich aan te passen aan de westerse cultuur. Zo lieten vorige generaties vaak stukken grond rond het stadje gecontroleerd afbranden, zodat er geen sprokkelhout achterbleef dat een bosbrand tot aan de huizen zou kunnen brengen. De laatste decennia gebeurde dat minder, met het bekende gevolg.
Dat we niet meer goed weten hoe om te gaan met onze bossen, zie je ook in de rest van de wereld, vertelt Tim Soens. Hij verwijst naar het hoge aantal bosbranden dat een menselijke oorzaak heeft. “Mensen zijn niet meer vertrouwd met bosbeheer, dan gebeuren er ongelukken.” Doordat we te dicht bij de bossen zijn gaan bouwen, heeft zo'n ongeluk ook meteen grotere gevolgen voor de mens dan vroeger. “We hebben te weinig ruimte aan de natuur gelaten.”
We hebben te weinig ruimte aan de natuur gelaten
Maar zelfs met beter bosbeheer blijft het dweilen met de kraan open zolang de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer blijft toenemen, en de aarde dus verder opwarmt. De enige echte oplossing om het gevaar op bosbranden in te perken, is onze wereldwijde koolstofuitstoot zo snel mogelijk afbouwen. Wat ons weer bij het IPCC-klimaatrapport brengt.