Na Orwell haalt ook Hannah Arendt de bestsellerlijstjes dankzij Trump

Meer dan 65 jaar na het verschijnen, wordt "The origins of totalitarism" (1951) op een Amerikaanse blog aangeprezen als "extremely metal". Een tip die niet onopgemerkt is gebleven: bij online boekenwinkel Amazon zou de hele voorraad intussen uitverkocht zijn.

Hannah Arendt had er wellicht nooit van durven te dromen, want bij haar overlijden in 1975 had haar populariteit een dieptepunt bereikt. De intellectuelen van de jaren 70 waren links en anti-Amerikaans: de onorthodoxe denkster Arendt, die zich bovendien eerder positief uitliet over de Verenigde Staten, lag niet zo goed meer in de markt. "Maar elk decennium na haar dood bleek haar werk meer aan te slaan", zegt Peter Venmans in "Bonus" op Radio 1. "Het leende zich uitstekend tot een analyse van de tijd waarin we leven."

Arendt, een joods-Duitse filosofe, schreef "The origins of totalitarism" in 1941, kort na haar vlucht naar de Verenigde Staten. In het boek had ze het in eerste instantie over de nazi's, maar tijdens het schrijven, doemde er met het stalinisme in de Sovjet-Unie een nieuwe totalitaire dreiging op.

"In zekere zin is haar werk gedateerd. Wat ze vertelt, kun je niet zomaar toepassen op onze tijd", nuanceert Peter Venmans meteen. "Maar natuurlijk zijn er wel een aantal parallellen". Een van de meest opvallende, is voor Venmans het gevoel van machteloosheid van grote groepen mensen, die zich niet meer vertegenwoordigd voelen door politieke partijen of de traditionele structuren. "Ze vormen een vrij instabiele massa die gemakkelijk kan worden gebruikt door bijvoorbeeld populisten, tot wie ze hun toevlucht zoeken."

De manipulatie gebeurt onder meer via propaganda, een mechanisme dat Arendt uitgebreid aantoont. Ze beschrijft hoe machthebbers via leugens, halve waarheden en alternatieve feiten de taal proberen te gebruiken voor propagandadoeleinden. "Het ideale object van het totalitaire bewind is niet de overtuigde nazi of de toegewijde communist", zo klinkt het in haar boek, "maar de mensen voor wie het onderscheid tussen feiten en fictie, waar en niet waar, niet langer bestaat."

Klinkt inderdaad vertrouwd, al beklemtoont Venmans dat het boek van Hannah Arendt weliswaar een leidraad kan zijn om de huidige politieke toestand onder de loep te nemen, maar "dat je toch vooral je eigen tijd moet analyseren".

Arendt roept daar zelf ook toe op in haar boek. "Ze roept burgers op om waakzaam te blijven en te proberen te begrijpen wat er gaande is door een analyse te maken", zegt Venmans. Tegelijk is ze ook optimistisch, hoopgevend. "Ze roept burgers ook op om op zoek te gaan naar een alternatieve macht, zoals zij dat noemt, een macht die voortkomt uit gewone burgers die zich verenigen. Dat is voor haar de échte macht."