Unieke inkijk in leven 17.000 jaar oude mammoet: "Legde afstand af van 2x rond de aarde"
Een wolharige mammoet die 17.000 jaar geleden door de regio van Alaska zwierf, legde tijdens zijn leven zoveel afstand af dat hij bijna twee keer rond de aarde had kunnen stappen. Dat besluiten wetenschappers na een detailanalyse van een slagtand van het dier. Ze slaagden er ook in zijn leven te reconstrueren: "Hij groeide op in een kudde maar stierf eenzaam. Hij werd maar 28 jaar."
Wolharige mammoeten waren ongeveer even groot als de Afrikaanse olifant die we nu kennen. Ze waren heel goed aangepast aan de koude omstandigheden tijdens de laatste ijstijd. De nieuwste bevindingen geven wetenschappers weer een beter inzicht in hoe ze precies leefden.
"Het is een van de eerste keren dat we zo'n gedetailleerd inzicht krijgen in het leven van een wolharige mammoet in het arctisch gebied", zegt Matthew Wooller van de Universiteit van Alaska in Fairbanks (UAF), een van de hoofdauteurs van de studie. Die bewijst voor het eerst dat mammoeten inderdaad heel grote afstanden konden afleggen, zoals werd aangenomen.
De jeugd was nog oké
De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het tijdschrift Science. De mammoet, die de naam 'Kik' meekreeg naar de rivier waar zijn overblijfselen zijn ontdekt, leefde tijdens zijn jeugd in een kudde, maar stierf in eenzaamheid door een gebrek aan voedsel. Het mannetje zou maar 28 jaar zijn geworden, terwijl sommige mammoeten tot 60 jaar werden.
Hoe gingen onderzoekers te werk?
Het leven van de mammoet werd gereconstrueerd aan de hand van massaspectrometrie en de analyse van isotopen (atomen van een zelfde chemisch element met een verschillend aantal neutronen, red.) van strontium en zuurstof in een van zijn goed bewaarde slagtanden.
Die resultaten werden naast isotopische kaarten van de streek gelegd, waardoor onderzoekers konden achterhalen wanneer de mammoet waar was geweest. De onderzoekers werkten op basis van ruim 400.000 data. De isotopenkaart werd samengesteld op basis van grootschalig onderzoek op tanden van knaagdieren uit het 'University of Alaska Museum of the North' in Fairbanks. Die verplaatsten zich nauwelijks, en lieten dus een afdruk achter van een bepaald isotopengebied.
Moeder natuur verschaft ons zelden zo'n gebruiksvriendelijke levensdata
Wetenschappers sneden de 1,80 meter lange slagtand open en bestudeerden de verschillende lagen die tijdens het leven van de mammoet waren aangegroeid (zie foto onder). "Het is een beetje zoals hoorntjes van een ijsje die in elkaar passen", vergelijkt Wooller. "Van het moment van de geboorte tot de dag dat ze sterven, houden ze via hun slagtand een dagboek bij", vult paleontoloog Pat Druckenmiller aan. "Moeder natuur verschaft ons normaal gezien niet zo'n gebruiksvriendelijke en levenslange data over het leven."
Het was heel speciaal om al de data uit de spectrometer te zien rollen, bijna in real time, legt Wooller uit. "Het was meteen duidelijk dat de mammoet zich heel veel had verplaatst. We zagen hoe zijn leven zich als het ware voor onze ogen ontrolde, zoals in een tv-serie."
Er viel nog iets op tijdens het binnenlopen van de data: "We werden verrast door een sterke toename van stikstofisotopen tijdens de laatste winterse omstandigheden van zijn leven. Die wijzen heel sterk op een chronisch voedseltekort en de hongerdood. Tijdens zijn laatste jaar heeft hij zich ook veel minder verplaatst."
Het leven van de mammoet ontrolde zich als het ware voor onze ogen
Vanaf 15 à 16 jaar veranderde het
In het tijdperk waarin Kik leefde, strekten de gletsjers zich nog veel dieper naar het zuiden uit dan nu. Maar een deel van het huidige Alaska was gletsjervrij. Wellicht was het gebied waar Kik ronddoolde een soort grasachtige steppe, ideaal voor grazers zoals de wolharige mammoet.
Het dier was daar wellicht samen met de kudde, met zijn moeder en andere leden van de kudde. Maar rond zijn 15 à 16 jaar begon Kik plots veel grotere afstanden af te leggen. Af en toe ging hij een heel eind noordwaarts, en ook naar hoger gelegen gebied. "Wellicht heeft hij op dat moment de kudde verlaten", zegt Wooller. Het gedragspatroon bestaat ook nu nog bij olifanten. "Mannetjes werden vaak 'aangemoedigd' om er alleen op uit te trekken", schetst Wooller, verwijzend naar hoe sommige dieren verstoten worden.
Later deed de mammoet routes aan die ook kariboes aandeden. Beide hadden migratieroutes die voor een deel gelijkliepen. Uiteindelijk kwam hij aan zijn einde in de buurt van de huidige Lower Yukon River-regio in Alaska, waar zijn resten in 2010 werden teruggevonden. "Er zijn twee slagtanden gevonden en een deel van een schedel, dus we zijn vrij zeker dat hij daar is gestorven", vertelt Wooller.
Wooller zegt dat het onderzoek ons niet enkel iets leert over uitgestorven dieren uit de ijstijd. De onderzochte mammoet was een van de laatsten van zijn soort op Alaska. "Het doet ons ook nadenken over huidige soorten zoals de ijsbeer en de kariboe die nu in het arctisch gebied leven." Ook zij passen hun bewegingsgedrag aan het veranderende klimaat.
