Meer duidelijkheid over Belgische evacuatiemissie in Afghanistan: 580 mensen op de lijst

Minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès (MR) sprak eerder deze week van een honderdtal mensen die zich gemeld hadden bij de ambassade met de vraag om terug te keren naar België. Het ging dan vooral om mensen met de dubbele nationaliteit. Op een informele briefing werd vanmiddag een update gegeven: maar liefst 580 mensen staan op dit moment op de Belgische evacuatielijst. Onder hen bevinden zich 344 Belgen en 222 Afghanen. Vaak zijn die Afghanen familieleden van de Belgen op de lijst, of mensen die een beschermingsstatuut verdienen. Tot slot zouden er ook enkele Luxemburgers en Nederlanders op de lijst staan, eveneens familieleden van de Belgen.

Bij de Afghanen die een beschermingsstatuut verdienen horen onder andere tolken en fixers die ooit voor het Belgische of een ander Europees leger werkten. Zij kunnen een humanitair visum aanvragen. Eerder werd gezegd dat het om een 40-tal mensen ging.

Eerder had de regering ook al aangekondigd dat ze ook vrouwenrechtenactivisten wilden evacueren uit het land. Dat tweette minister van Ontwikkelings­samenwerking Meryame Kitir (Vooruit). Haar partijgenoot minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke sprak in "De ochtend" op Radio 1 over "mensenrechtenactivisten, activisten voor vrouwenrechten en mensen die hebben samengewerkt met ngo's en met de Verenigde Naties". 

Ook staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) zei op Twitter al dat het zijn expliciete vraag is om vrouwenrechtenactivisten mee te evacueren. "Geen doelgroep die de impact van de taliban meer zal voelen dan vrouwen."

Volgens het kabinet van Mahdi wordt daarbij vooral gekeken naar organisaties die een band hebben met ons land. CD&V-Kamerlid Els Van Hoof heeft het bijvoorbeeld over Afghaanse vrouwelijke artsen en leraren van het Belgische vrouwenhuis in Istalif, een plaatsje op zowat 30 kilometer ten noordwesten van de hoofdstad Kaboel.

Over hoeveel mensen het in totaal gaat, is nog niet duidelijk.

Het toekennen van humanitaire visa aan mensen in nood is overigens een hele procedure. In de huidige omstandigheden zullen uitzonderingen moeten worden gemaakt, luidt het. "Het is duidelijk dat je terechtkomt in een behoorlijk chaotische toestand, waarbij je niet allerlei formaliteiten kan laten vervullen door mensen. Laat staan dat ze ingewikkelde procedures moeten doorlopen", zei minister Vandenbroucke daarover.

Een eerste toestel van Defensie - een Falcon 7X - is dinsdag vertrokken richting Islamabad, in Pakistan. Na een tussenstop in Abu Dhabi is het toestel daar woensdagochtend aangekomen. In Islamabad is de Belgische ambassade gevestigd die bevoegd is voor Afghanistan. Aan boord van het toestel zaten een consulair team en een voorbereidingsteam. 

Woensdag zijn nog eens één A-400M- en twee C-130-transportvliegtuigen vertrokken. De twee C-130's zullen worden ingezet bij de eigenlijke evacuatiemissie uit Afghanistan, samen met een detachement van ongeveer 15 militairen.

Het is de bedoeling om vrijdag vanuit Islamabad vier retourvluchten uit te voeren naar Kaboel, afhankelijk van het aantal mensen dat geëvacueerd wordt. Daarna zullen alle geëvacueerden naar België worden overgebracht. Vrijdagavond zal de A-400M-airbus al met geëvacueerden naar Brussel vliegen. Maar niet alle 580 mensen die op de lijst staan kunnen dan al naar België worden gebracht. Voor de mensen die nog even in Islamabad zullen moeten blijven, werd een gecharterd vliegtuig besteld. 

Dat de evacuatiemissie laat op gang komt, heeft volgens minister van Buitenlandse Zaken Wilmès een aantal oorzaken. Zo was Buitenlandse Zaken pas afgelopen weekend op de hoogte dat er meer landgenoten wilden worden geëvacueerd dan de 45 waarover het vorige week nog ging. Wilmès zegt ook dat reizen naar Afghanistan sowieso al afgeraden waren wegens te gevaarlijk. Bovendien zijn Belgen die toch afreizen niet verplicht om zich vooraf kenbaar te maken bij Buitenlandse Zaken. Voeg daarbij de razendsnelle opeenvolging van gebeurtenissen van de afgelopen dagen en je hebt een ideaal recept voor de chaos van vandaag. 

Woensdag zijn 7 landgenoten al uit Kaboel weggeraakt met een Nederlandse vlucht. De dag daarvoor kon ook al één landgenoot mee met een Franse vlucht.

De militaire luchthaven van Kaboel wordt beveiligd door het Amerikaanse leger. Het gevaarlijkste deel van de missie lijkt dan ook niet het landen in Kaboel, maar ervoor zorgen dat de mensen die je wil evacueren, veilig meekunnen op die vlucht. 

Want zomaar naar de luchthaven gaan, is verre van evident. De taliban hebben ondertussen een nachtklok ingevoerd en verschillende checkpoints opgericht. Jennie Vanlerberghe, die met de organisatie Moeders voor Vrede al jarenlang actief is in Afghanistan, vertelde al aan onze redactie dat een van haar Afghaanse medewerksters al vruchteloos probeerde om er te geraken. "Ze hoorde onderweg schoten en haar wagen werd tegengehouden. Ze is moeten terugkeren. Het is één grote warboel."

Zullen er dan extractiemissies in talibangebied uitgevoerd worden om mensen weg te halen? "Voorlopig heeft Defensie de opdracht gekregen om te evacueren vanop de luchthaven", zegt zegt VRT NWS-journalist Jan Balliauw. "Extractiemissies zijn een heel ander verhaal. Dan moet je opereren vanuit vijandig gebied." In een informele briefing werd vanmiddag bevestigd dat een uitbreiding van die opdracht niet aan de orde is.

De komende uren zullen alle mensen die op de evacuatielijst staan gecontacteerd worden. Er wordt gevraagd om te wachten met vertrekken tot de ambassade contact opgenomen heeft. VRT NWS-journalist Jan Balliauw is sceptisch: "Gaan de taliban de toegangswegen naar de luchthaven blijven blokkeren zoals ze vandaag hebben gedaan? Gaan ze mensen die geëvacueerd willen worden actief opsporen en straffen? Of willen ze dat de evacuatieoperatie zo snel mogelijk voorbij is zodat alle westerse soldaten weg zullen zijn en ze Afghanistan in volle vrijheid naar hun hand kunnen zetten?"

Minister Wilmès geeft aan dat er contacten met de taliban nodig zijn om te vermijden dat strijders aan de controleposten bij de luchthaven onterecht landgenoten en/of hun verwanten zouden tegenhouden. Voor een goed begrip: tot nu toe zijn er géén contacten met de taliban. 

Belgen in Afghanistan geven in elk geval aan dat ze erg bang zijn om naar de luchthaven te komen, net omdat daar controleposten van de taliban zijn. Ze willen er naar eigen zeggen alles aan doen om aan te tonen dat ze net géén banden met een westers land hebben.

Hoe controleert ons land wie er mee mag/kan op een evacuatievlucht van Kaboel naar Islamabad? Daarvoor stuurt Buitenlandse Zaken een zogenoemd "Foreign Affairs Crisis Team" (FACT) mee naar Kaboel. Dat is een consulair team dat de identiteit van mensen moet controleren en met andere Europese lidstaten moet overleggen om te bekijken of sommige mensen eventueel op andere vluchten mee kunnen. 

Minister van Defensie Ludivine Dedonder liet intussen duidelijk verstaan dat wie op een evacuatievlucht wil geraken een Belgisch identiteitsbewijs zal moeten voorleggen, of een geldig document dat een band met België kan aantonen. Op die manier wil ze vermijden dat er mensen op de evacuatievlucht kunnen stappen die geen enkele band met ons land hebben, zoals dat gebeurde bij de Nederlandse evacuatievlucht van gisterenavond.

In het persbericht van Defensie stond eerder ook al te lezen: "Een deel van het NEO-detachement staat klaar om een evacuatie vanaf de luchthaven van Kaboel te ondersteunen". NEO staat voor "non-combatant evacuation operation", het evacueren van burgers dus. Het is één van de kerntaken van het leger, waarvoor een groep getrainde militairen zich altijd moet klaarhouden. Dat ze die training in de praktijk moeten omzetten, gebeurt zeer zelden.

De Belgische operatie NEO-operatie is "red kite" gedoopt. "Kite" staat voor "vlieger", een symbool in Afghanistan. Vliegeren was trouwens verboden onder het vorige talibanregime.

Op de luchthaven van Islamabad, in Pakistan, staat een tweede team klaar om de mensen van de evacuatievluchten uit Kaboel op te vangen. Die ploeg kan indien nodig medische hulp bieden, maar regelt vooral de verdere reis tussen Islamabad en België.