Wat betekent de strenge sharia voor de vrouwen in Afghanistan?

1. De extremistische taliban betoonden zich deze week ineens opmerkelijk gematigd. Hoezo?

De taliban hebben altijd gezegd dat ze Afghanistan gaan regeren volgens de strikte regels van de sharia, tot zorg van mensenrechten- en vrouwenorganisaties. Maar tijdens hun eerste persconferentie dinsdag in Kaboel zei woordvoerder Zahibullah Mujahid tot verbazing van velen dat de taliban respect hebben voor vrouwen en meisjes, en dat zij in het nieuwe emiraat gewoon mogen studeren en werken en maatschappelijk actief zijn, “binnen het kader van het islamitische recht”. Mujahid liet zich niet uit over de vraag of vrouwen ook overal mogen werken, of alleen in deugdzame sectoren als onderwijs of gezondheidszorg, en wat kledingvoorschriften in dat geval zouden zijn. Veel Afghaanse vrouwen en westerse waarnemers reageren dan ook sceptisch.

2. Wat houden de shariaregels precies in?

De sharia is het islamitische rechtssysteem, deels gebaseerd op teksten uit de Koran en de Hadith, deels op uitspraken van rechtsgeleerden (de fatwa’s). Het beperkt gecodificeerde geheel is een soort handleiding voor een leven als vrome moslim, inclusief voorschriften voor bidden, vasten en charitas. De focus ligt echter op de rechten en plichten van mannen en vrouwen en op familie- en huwelijksrecht, met zaken zoals echtscheiding en erfenis. De sharia kenmerkt zich verder door strenge straffen voor vergrijpen als echtbreuk, diefstal, moord en blasfemie. Er zijn talloze varianten die teruggaan op vijf shariascholen (vier soennitische en één sjiitische).

De invoering van de sharia door de taliban is voor Afghanistan geen totale revolutie. De sharia is al opgenomen in de bestaande grondwet, opgesteld onder ex-president Hamid Karzai, die vastlegt dat het land een islamitische republiek is waarin geen wet in strijd mag zijn met de sharia. Zo probeerde Karzai in 2009 een sjiitische wet in te voeren waarin vrouwen als ‘secundaire’ personen werden omschreven die hun man geen seks mogen weigeren, waarmee verkrachting binnen het huwelijk feitelijk zou worden gesanctioneerd. Overigens kennen bijna alle islamitische landen meer of minder vrouwonvriendelijke familiewetten die op de sharia zijn gebaseerd.

3. Hoe gingen de taliban eerder met de sharia om?

Tijdens de vorige periode dat de taliban de macht hadden in Afghanistan, tussen 1996 en 2001, stond hun hele bestuur in het teken van een extreme interpretatie van de sharia. Dat betekende onder meer het afhakken van handen bij diefstal, en de doodstraf voor moord, beroving, verkrachting en blasfemie. Echtbrekers konden rekenen op openbare steniging. Vrouwen mochten niet werken (behalve in de zorg) en alleen in boerka en met een mannelijke begeleider over straat lopen. Meisjes ouder dan negen moesten verplicht van school af. Polygamie en kindhuwelijken waren toegestaan. En dan was er nog een indrukwekkend lange lijst van zaken die verboden waren: muziek, zang en dans, televisie, schaken, vliegeren, vuurwerk, alcohol, nagellak, hoge hakken en beeldhouwwerk (een verbod waarvan in 2001 de zesde-eeuwse boeddha's van Bamyan het slachtoffer werden). Handhaving was in handen van de religieuze politie, overtreders konden rekenen op publieke geseling.

4. Hoe komen de taliban aan hun strenge shariavariant?

De belangrijkste verklaring voor de keiharde interpretatie die de taliban al veertig jaar aan de sharia geven is het feit dat de groepering zijn strijders in overgrote meerderheid put uit één Afghaanse (en Pakistaanse) bevolkingsgroep, de Pathanen. De talibanideologie is een mengsel van algemene islamitische rechtsregels (volgens de in Pakistan dominante strenge deobandivariant, nog versterkt met een scheut Saudisch wahabi-salafisme) en het tribale pre-islamitische gewoonterecht van de Pathanen, de pashtunwali. Veel van de meer middeleeuwse praktijken komen daarvandaan. Zo zeggen de shariarichtlijnen nergens dat vrouwen zich in het openbaar moeten hullen in een allesverhullende boerka. Dat is een Pathaans gebruik.

5. Zullen de taliban zich aan hun sussende woorden houden?

Niemand die het weet. De taliban houden er geen duidelijk politiek programma op na, behalve dat alle westerse militairen zo snel mogelijk het land uit moeten. De beweging bestaat bovendien uit vele lokaal geleide groepen, die tamelijk autonoom opereren. Het kan zijn dat de taliban inderdaad hun politieke leven gebeterd hebben en een meer pragmatische vorm van bestuur nastreven. Maar de gematigde toon van de taliban 2.0. is wellicht niet meer dan een pr-truc om de Afghaanse bevolking en de rest van de wereld zand in de ogen te strooien.

Misschien is het allemaal nog veel eenvoudiger en betekent de frase ‘binnen het kader van het islamitische recht’ niet anders dan ‘binnen het kader van ons talibanrecht’. Een veeg teken voor vrouwen zijn de vele incidenten die al vanuit de provincie worden gemeld, zoals de vrouwelijke werknemers van banken in Kandahar die direct na de intocht van de taliban naar huis werden gestuurd, of jonge meisjes die op het platteland aan talibanstrijders zouden zijn uitgehuwelijkt.