Een stalen muur in Griekenland tegen migranten: ‘De schuld van Turkije’

Vanaf een hoogwerker laat een bouwvakker cement via een slang in het stalen hek lopen. Beneden schopt zijn baas demonstratief tegen het vijf meter hoge bouwwerk. “Heel sterk”, zegt hij trots. Het nieuwe hek bij Poros is niet alleen hoog, maar gaat ook meters diep de grond in, gebaart de bouwopzichter enthousiast naar het stoffige zand. Tunnels graven is uitgesloten.

Het hek is de nieuwste verdedigingslinie van het steeds onneembaardere Fort Europa. Veertig kilometer ver strekken de stalen spijlen zich uit langs de Evros-rivier, die Griekenland en Turkije van elkaar scheidt en de dodelijkste landsgrens van Europa vormt.

Terwijl de EU kritisch was over de muur van Donald Trump, bouwde ze zelf het afgelopen jaar een minstens zo afschrikwekkend hek aan haar buitengrens, met als doel migratie te ontmoedigen. Al houden de Grieken in de grensregio vol dat de belangrijkste functie van de muur een andere is.

Ze zeggen het bouwwerk vooral te beschouwen als verdedigingsmiddel tegen aartsvijand Turkije. “Het gaat ons niet om kleine groepjes migranten, maar om massale pogingen de grens over te steken, zoals vorig jaar”, bezweert politiecommandant Dimosthenis Kamargios, terwijl hij door de spijlen van het hek een mosgroene, halflekke rubberboot aan de overkant aanwijst.

In de Evros-regio begint ieders uitleg over de muur in de vroege dagen van maart 2020. Terwijl Europa in beslag genomen werd door de beginnende coronapandemie, stonden bij de grensovergang tussen het Turkse Edirne en het Griekse Kastanies duizenden vluchtelingen klaar om de grens over te gaan. “Het was een schok”, zegt Kamargios.

De vluchtelingen waren met bussen uit Istanbul naar Edirne gebracht, onder het valse voorwendsel dat de grenzen open zouden gaan. Ze werden betreurenswaardige pionnen in een geopolitiek schaakspel, want de grens was inderdaad open aan Turkse zijde, maar zeker niet bij de Grieken, die hard terugsloegen met traangas. Anderhalf jaar later beschouwen de Grieken in Evros de actie van president Erdogan nog steeds als niet veel minder dan een oorlogsverklaring.

Historisch wantrouwen

Vanuit Grieks perspectief is dat niet geheel onbegrijpelijk, want het wantrouwen jegens Turkije zit in deze regio diep en gaat van generatie op generatie. Meer dan een miljoen Grieken vluchtten in de vroege jaren twintig uit het huidige Turkije, honderdduizenden werden vermoord tijdens de zogeheten Pontische genocide.

Het merendeel van die vluchtelingen vestigde zich in het noorden van het land, dus vrijwel iedere Griek hier heeft in de eigen familie een migratiegeschiedenis. “Wij zijn een stad van vluchtelingen, de jongste van Griekenland”, zegt Mavridis Vasilios, burgemeester van Orestiada en Kastanies trots, terwijl hij een sigaret rookt achter zijn bureau. “Wij als lokale bevolking hebben vluchtelingen altijd goed behandeld.”

Daar valt wel iets op af te dingen, maar de bewoners van Evros vinden dat hun weerstand tegen Turkije ten onrechte wordt geïnterpreteerd als vreemdelingenhaat. Volgens de Grieken is het juist het buurland dat de vluchtelingen slecht behandelt, door hen te misbruiken als provocatiemiddel.

In Griekenland leeft altijd angst voor oorlog met Turkije, maar in maart vorig jaar werd die in Evros plots voelbaarder dan ooit. Er zijn beelden van een Turkse jeep, vertelt politieagent Giorgos Tournakis, die het oude grenshek in Kastanies probeerde omver te trekken. Hij wijst de plaats aan waar het gebeurde.

De auto was gefinancierd door de EU via de Turkijedeal, voegt de politieman er met verontwaardiging in zijn stem aan toe. Sindsdien is het oude hek, dat tien jaar geleden werd gebouwd, verstevigd met een nieuwe, hogere constructie, al is het minder rigoureus en lang dan de muur in het zuiden.

Politiecommandant Kamargios benadrukt dat beide hekken alleen door Griekenland en niet door de EU betaald zijn, omdat die geen bouwwerken mag financieren. De unie draagt wel bij aan de vele technische hulpmiddelen die de grensbewakers in Evros gebruiken, van hittecamera’s tot drones, een zeppelin en geluidskanonnen.

Pushbacks

De vluchtelingen en migranten die zich toch langs alle barrières weten te wurmen, hebben twee opties: zo ver mogelijk doorreizen zonder ontdekt te worden, of zich juist zo snel mogelijk proberen te laten registreren. Het nadeel daarvan is dat hun asielaanvraag voor altijd aan Griekenland gebonden is, het voordeel dat ze niet meer illegaal uitgezet kunnen worden.

Want hoewel de Griekse regering het bestaan van pushbacks nog steeds ontkent, blijkt uit talloze getuigenissen dat het terugduwen van migranten over de grens, zowel in Evros als op zee, staande praktijk is. Het is een publiek geheim. Zelfs overheidsfunctionarissen weten de officiële lijn nauwelijks nog met overtuiging uit te dragen.

Zo antwoordt Vasilios, burgemeester van Kastanies en lid van regeringspartij Nea Dimokratia, gevraagd naar de pushbacks onverhuld plichtmatig: “Ik vertel je de officiële lijn van de regering, en dat is dat pushbacks door Griekenland niet plaatsvinden.”

Daarna verandert hij het gespreksonderwerp moeiteloos naar pushbacks door Bulgarije, die blijkbaar wel bestaan en zelfs het nieuwste probleem in zijn territorium – in het noorden van Evros – vormen. De vluchtelingen komen Bulgarije makkelijker binnen vanuit Turkije en worden vervolgens zonder geregistreerd te zijn, en vaak met geweld, door de Bulgaren over de grens naar Griekenland geduwd.

Detentie

Wie aan verdere pushbacks ontkomt, wordt in Griekenland geregistreerd en naar detentiecentrum Fylakio gebracht. Daar, tussen de desolate heuvels, hangen tientallen jongemannen naast witte containers tegen de hekken. Officieel mogen mensen er niet langer dan enkele weken worden vastgehouden, maar dat loopt regelmatig uit tot enkele maanden.

Hun enige bron van vertier, een voetbal, hebben ze net over het prikkeldraad geschoten. De jongens komen uit Afghanistan, Syrië, Bangladesh, Pakistan en schreeuwen bij het zien van bezoekers in koor: “Problem, problem.” Een jongen vertelt dat hij een auto-ongeluk heeft gehad en haalt twee vrienden naar het hek, die hun mouwen opstropen om littekens op hun armen en benen te tonen.

Smokkelaars zetten vlak na de Griekse grens auto’s klaar, voor wie flink betaalt. De lokale politie houdt wekelijks zulke voertuigen aan, soms volgepropt met wel tien passagiers. Er gebeuren ook ernstige ongelukken, vaak doordat de bestuurder in blinde paniek raakt na het zien van politie.

De jongens achter het hek hebben dus relatief geluk gehad, want dollemansritten zijn een belangrijke reden dat de Evros-route zo dodelijk is. Forensisch arts Pavlos Pavlidis heeft de doodsoorzaken keurig gerangschikt in mapjes op zijn computerscherm, waarin de gruwelijkste beelden schuilgaan.

Verdrinking staat op nummer 1, somt Pavlidis routineus op, terwijl hij de foto’s over het scherm laat glijden. Daarna komen onderkoeling, auto-ongelukken en mislukte pogingen op de trein te springen. Bijna elke week belandt er wel een lichaam op zijn tafel. Dit jaar staat de teller op 27, maar de drukste maanden komen nog. Als het water in de nazomer daalt, komen de lichamen in de rivier naar boven.

Verreweg de meesten van hen zijn jong, tussen de twintig en dertig jaar. Wie verdrinkt, is zo goed als onherkenbaar. Zelfs al na een paar dagen in het water zijn de lichamen, door de warmte en vissen die hen aanvreten, ernstig aangetast en voor een leek bijna niet meer thuis te brengen als mensen.

Pavlidis haalt twee kartonnen dozen uit zijn archiefkast en begint erin te graven. Het zijn de persoonlijke bezittingen die hij op de lichamen vindt, ieder in een eigen ziplock-zakje met een nummer. Ringen, sigaretten, kettingen met kruisjes, portemonnees, een strip paracetamol, een condoom.

Verreweg de meeste doden worden anoniem begraven in Evros, maar soms lukt het om iemand via DNA te identificeren. Vanochtend kreeg Pavlidis bezoek van een Afghaanse man die in Zweden woont. Hij kwam zijn verdronken zus, 28 jaar oud, ophalen en moet zich nu door bergen Griekse bureaucratie heen worstelen om het lichaam terug te laten sturen naar hun vader in Afghanistan.

“Ze hebben tenminste een antwoord”, zucht Pavlidis. “Geen goed antwoord, maar het is een antwoord.” De arts is ervan overtuigd dat er nog veel meer mensen in de rivier liggen, die nooit gevonden worden, misschien wel tweeduizend. Over de verscherpte grensbewaking maakt hij zich weinig illusies. “Ik doe dit werk al twintig jaar en ik denk dat het nog twintig jaar zo door zal gaan”, zegt hij berustend. “Het gaat om zoveel geld.”

Waterbedeffect

In Evros ligt de nadruk allang niet meer op de verhalen van de mensen die hier komen, zelfs niet voor de arts die aan hen hun naam probeert terug te geven. De streekbewoners zien de vluchtelingen vooral als instrumenten in een crimineel en politiek krachtenveld. In de ogen van de Grieken zijn er twee vijanden die ze met hun nieuwe muur willen bestrijden: Erdogan en de criminele smokkelnetwerken.

Tegenstrijdig genoeg vertelt politiecommandant Dimosthenis Kamargios ook dat 80 procent van de vluchtelingen die de laatste tijd de Evros oversteekt, bestaat uit Turken, op de vlucht voor Erdogan. Het adagium ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’ lijkt hier dus niet op te gaan, want de nieuwe muur maakt het ook hun moeilijker.

Toch blijven er mensen oversteken, want de grens is 208 kilometer lang. De hekken beslaan maar een klein deel, dus sinds de bouw zijn de routes simpelweg verlegd. Eén optie is via Bulgarije, weet de burgemeester van Soufli. Een andere populaire route loopt nu door zijn gemeente, die precies tussen de twee hekken in ligt.

Het waterbedeffect illustreert meteen waarom hogere muren, hittecamera’s, geluidskanonnen en drones geen duurzame oplossing zijn. Mensen die bereid zijn onderweg te sterven vinden altijd wel een route, weten ook de inwoners van Evros maar al te goed.

Toch zijn ze blij met de muur, die in hun ogen een sterk signaal afgeeft aan Turkije en hun tenminste de illusie van bescherming biedt tegen het buurland en zijn politieke grillen. Een hek dat meters de grond in gaat is niet alleen bestand tegen vluchtelingen die tunnels graven, maar vooral tegen Turkse jeeps die het omver willen trekken, en sinds vorig jaar is dat wat in de hoofden in Evros telt.