Voorlopig geen alarmerende PFOS-waarden in eieren of groenten Zwijndrecht, maar toch blijven maatregelen

De voorbije maanden zijn er 3 onafhankelijke onderzoeken gevoerd naar voedingswaren rond de fabriekssite van 3M in Zwijndrecht. Het gaat om onderzoek van de Universiteit van Antwerpen, van het federaal voedselagentschap (FAVV) en van studiebureau ERM (in opdracht van 3M). Ze onderzochten onder meer eieren, vlees, groenten, fruit en gewassen, zowel bij mensen thuis als bij landbouwbedrijven.

"Deze resultaten zijn in die zin geruststellend dat we geen alarmerende waarden hebben gemeten", zegt Karl Vrancken, die de aanpak van de PFOS-verontreiniging in Vlaanderen coördineert. Hij gaf vandaag meer uitleg aan de parlementaire onderzoekscommissie in het Vlaams Parlement, die vandaag zijn werk heeft hernomen.  Vrancken benadrukte daar dat de waarden ook zijn getoetst aan de strengere normen van het EFSA, het Europese Agentschap voor voedselveiligheid.

Maar de geruststelling betekent niet dat alle maatregelen nu worden opgeheven, zoals het advies om geen eieren of groenten uit eigen tuin te eten. "Voorzichtigheid blijft geboden, zeker voor bijvoorbeeld het consumeren van eitjes van scharrelkippen die buiten leven op de grond. Die vertonen veel hogere PFAS-waarden dan eieren die komen van bij een landbouwbedrijf waar de kippen onder dak leven en dus niet van de vervuilde grond eten”, zegt Vrancken.

Voor groenten is het verschil minder groot dan bij eieren, maar ook daar neemt men het zekere voor het onzekere. "We wensen ook op het vlak van groenten de maatregelen nog niet te versoepelen, omdat we in afwachting zijn van een bloedonderzoek", zegt Vrancken. Hij heeft het dan over een groot bloedonderzoek bij 800 mensen die in Zwijndrecht wonen. Een eerder klein bloedonderzoek van de actiegroep Grondrecht had alarmerende waarden gevonden bij mensen die erg dicht bij de fabriek wonen. Nu komt er dus een groter onderzoek, die het breder plaatje voor de volledige bevolking van Zwijndrecht moet kunnen inschatten. "Het zou kunnen dat de Zwijndrechtse bevolking al zo'n hoge waarden in het bloed heeft, dat we elke bijkomende blootstelling moeten vermijden en beperken. En dat het dus voor die mensen aan te raden blijft om zelfs geen groenten met heel lage waarden te eten. Of die consumptie te beperken", aldus Vrancken.

Alle laatste informatie met de huidige maatregelen en onderzoeken kan je nalezen op een website van de Vlaamse overheid rond de PFAS-problematiek.

Intussen wordt verder bekeken waar in Vlaanderen er zich nog andere risico-sites bevinden voor PFOS- en breder ook PFAS-verontreiniging. Zo was het al duidelijk dat er verontreiniging vastgesteld werd op het voormalige oefenterrein van de brandweer in de Dageraadstraat in Mechelen, en aan het Broek De Naeyer in Willebroek. Andere plekken die al werden vermeld zijn het militair domein Kleine Brogel, het bedrijf Modulyss in Zele, de Suzy-fabriek in Halle en het terrein van de brandweer aan de Nijverheidsstraat in Sint-Niklaas. Ook daar gelden vaak specifieke maatregelen.

In totaal zijn er 4.000 sites aangeduid waarvan men denkt dat er mogelijk PFAS aanwezig is. "Er is vanuit het Departement Omgeving samen met de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM een lijst met risico-sites opgesteld", zegt Vrancken. "We weten dat productiesites van PFAS een risico vormen, namelijk de 3M-site en de Chemours-site in Mechelen. Ook brandweer-oefenterreinen en sites van grote branden. Maar ook specifieke sectoren waar die PFAS gebruikt worden, zoals galvanisatiebedrijven,  de textielsector, de papiersector, ... De initiële lijst bevatte 4.000 sites", zegt Vrancken. De burgemeesters van de steden en gemeenten waar de sites gelegen waren, zijn gevraagd om meer informatie te geven. Dat wordt nu verder verwerkt, en er worden onderzoeken opgestart. De eerste focus ligt op brandweeroefenterreinen. Daarvan zijn er nu al 250 aangeduid. "Voor 88 van die sites is er reeds onderzoek opgesteld", zegt Vrancken. Dat moeten er maandelijks tientallen meer worden. "De lijst van de plekken die we al hebben aangeduid, zal zich naar verwachting de komende weken dus uitbreiden", aldus Vrancken. Hoe meer informatie er verwerkt wordt, hoe makkelijker en sneller ook specifieke maatregelen en adviezen zullen gegeven kunnen worden voor bepaalde sites.

Intussen is het vooral wachten op verdere resultaten van de nog lopende onderzoeken, vooral het grote bloedonderzoek. Tegen midden oktober moeten die 800 stalen volledig geïnterpreteerd zijn. Daarnaast loopt het werk van de parlementaire onderzoekscommissie rond PFAS en PFOS in het Vlaams Parlement dus verder. De komenden maanden worden daar nog experten gehoord, en zal men ook de verantwoordelijkheid van 3M bekijken, alsook de dadingsovereenkomst tussen 3M en Lantis, dat de Oosterweelverbinding bouwt. Daarna zullen politieke verantwoordelijken worden uitgenodigd, om te bekijken wie wanneer waarvan wist. Eind januari 2022 moet de onderzoekscommissie dan met aanbevelingen komen.

Het chemische bedrijf 3M in Zwijndrecht heeft mogelijk nog meer giftige stoffen geloosd in de Schelde. Het gaat om FBSA, een product uit de PFAS-familie dat net als PFOS vuil- vet en waterafstotend is. 3M heeft een vergunning om deze stof te produceren, maar heeft bij de vergunningsaanvraag niet gemeld dat deze stof mogelijk in het afvalwater terecht zou komen. Nochtans was het bedrijf daar volgens provinciaal gedeputeerde Luk Lemmens wel toe verplicht. Hij roept 3M dan ook op om eindelijk transparant te communiceren over de stoffen die het bedrijf loost.  

Omdat 3M nooit melding heeft gemaakt van het lozen van FBSA,  wordt het door de Vlaamse overheid ook niet gemeten. Of 3M effectief FBSA geloosd heeft en hoeveel, valt dan ook moeilijk te achterhalen. Er bestaan ook geen normen voor.