Aquafin doet zelf de staalnames in zijn waterzuiveringsstations. Die gaan vervolgens naar een labo voor analyse. — © Aquafin
Rioolwater voorspelt opvallende toename in coronabesmettingen: “Terugkeerders uit rode zones”
In Hoboken, Wilrijk en op het Kiel testen de jongste week opvallend meer inwoners dan elders in de stad positief op Covid-19. Een belangrijke verklaring is de terugkeer van mensen die op familiebezoek zijn geweest in een rode zone. Uit Marokko keren bijvoorbeeld heel wat mensen besmet terug. Opmerkelijk: dat was eerst al te zien in het Antwerpse rioolwater.
Van de zes waterzuiveringsstations in de provincie Antwerpen die op de aanwezigheid van het SARS-Cov-2-virus in het rioolwater worden onderzocht, overschrijdt er één de alarmdrempel: het station Antwerpen-Zuid, gevestigd in de wijk Het Kiel. Daar zuivert Aquafin het afvalwater van het district Antwerpen tot en met het Eilandje, van Hoboken en het grootste gedeelte van Wilrijk - goed voor 215.700 mensen in totaal.
Viruspartikels in water
Men stelt er een snelle stijging vast van het aantal viruspartikels in het rioolwater, zo toont een rapport van Sciensano met data tot 18 augustus. Volgens de laatste cijfers zet die tendens zich door. Terwijl op 1 juli de dichtheid nog 23,7 RNA-kopieën per ml was, was dat op 22 augustus al 81,6 RNA-kopieën per milliliter. Ter vergelijking: op de absolute piek half april dit jaar was dat 1.171 RNA-kopieën per milliliter.
In sommige andere waterzuiveringsstations is er ook een toename van het virus in het afvalwater, maar daar blijven de aantallen voorlopig lager. Mechelen-Noord is bijvoorbeeld van 3,9 op 1 juli naar 19 op 22 augustus gegaan, Aartselaar van 2,3 naar 15,8 en Antwerpen-Noord van 13,2 naar 30,2.
Of dat al duidt op een verdere toename, zullen de recentste en nieuwe staalnames allicht kunnen aantonen. Voor de circulatie van Covid-19 in de regio Antwerpen-Zuid blijkt het afvalwater alvast een adequate voorspeller. Want “wij hebben weet van een stijging in het zuiden van de stad vanaf 15 augustus”, zegt dokter Stefaan Van der Borght, populatiemanager van de eerstelijnszones in Antwerpen. “Vorige week zijn 250 mensen op het Kiel, in Hoboken en Wilrijk – de zone Zuid Antwerpen – positief getest, terwijl er dat voor heel Antwerpen bijna 900 waren, maar er wonen natuurlijk meer mensen in het centrum en Deurne bijvoorbeeld. De stijging van virus in het afvalwater is dus goed gecorreleerd met een stijging van de infecties.”
Familiebezoek
“Een belangrijke verklaring voor die lokale toename in Covid-19-aanwezigheid is de terugkeer van mensen die op familiebezoek zijn gegaan in een rode zone (momenteel vooral in Afrika, maar ook Spanje, Frankrijk en Griekenland, red.)”, zegt Van der Borght. “Eerder verscheen al in de pers dat 10% van de terugkeerders uit Marokko positief testen (voornamelijk dan in de Brusselse context, red.). Wij zien nu vaker dat hele families besmet zijn of worden vlak na de terugkeer.”
Wie terug naar België reist, moet het Passagier Lokalisatie Formulier invullen. Alle reizigers moeten vanaf 31 augustus zich laten testen op dag één en zeven na thuiskomst. Wie positief test, blijft tien dagen in quarantaine. Ook hoogrisicocontacten moeten zich laten testen. Met de start van het nieuwe schooljaar dichtbij: kinderen onder de 12 jaar moeten in principe geen test ondergaan maar blijven in quarantaine zolang de ouders in quarantaine blijven. “We zien nu vrij vaak dat alle leden van een gezin besmet zijn”, zegt Van der Borght. “Het is dan veilig om aan te nemen dat de kinderen ook besmet zijn, ook al zijn ze niet getest.”
Alsnog laten vaccineren
“Het belangrijkste wat mensen in het zuiden van de stad, maar ook elders, kunnen doen, is zich alsnog laten vaccineren”, zegt Van der Borght. De komende weken worden op verschillende locaties nog vaccinaties zonder afspraak georganiseerd - één prik met het J&J-vaccin. Op het Kiel is dat in dienstencentrum De Boskes, op 2 en 9 september van 15u tot 19u.
“De voorbije week kende het zuiden van Antwerpen de meeste gevallen, maar het is heel goed mogelijk dat we volgende week hetzelfde gaan zien in de noordelijke delen van de binnenstad”, zegt Van der Borght. “Ook daar wonen veel mensen die terugkeren uit rode zones.”
Twee keer per week wordt afvalwater gecontroleerd
Sinds dinsdag is het voor het brede publiek mogelijk om op de website van Sciensano de wekelijkse rapporten op te volgen over de aanwezigheid van coronavirus in ons rioolwater. Twee keer per week worden in ons land telkens 42 afvalwaterstalen onderzocht, een snelle graadmeter voor de lokale circulatie van Covid-19.
Sinds half februari worden in 42 waterzuiveringsstations in ons land het aantal coronavirusdeeltjes in het afvalwater gemeten. Voor de provincie Antwerpen zijn dat de waterzuiveringsstations Antwerpen-Noord (voor Stabroek, bijna heel Kapellen, district Ekeren en deels Merksem), Antwerpen-Zuid (district Antwerpen t.e.m. Eilandje, Hoboken en grootste gedeelte Wilrijk), Deurne (districten Deurne, Borgerhout en Berchem, een stukje Wommelgem en deel van Mortsel), Aartselaar (Schelle, Hemiksem, bijna heel Aartselaar, deel Niel, stukje Reet, deel Kontich, half Edegem, stuk Mortsel en deel Wilrijk), Mechelen-Noord (Mechelen, Muizen, Sint-Katelijne-Waver, deel Putte, deel Bonheiden, stukje Boortmeerbeek) en Turnhout (voor stad Turnhout).
Alle Belgische stations samen dekken 45 procent van de totale bevolking, “en dus geven ze een vrij goed beeld van de circulatie van Covid-19 in ons land”, zegt Koenraad Van Hoorde van Sciensano.
“Twee keer per week, op maandag en woensdag, is er in elk station een staalname. De stalen gaan naar drie labo’s voor analyse. Op basis daarvan bekijken we drie waarschuwingsindicatoren”, legt Van Hoorde uit. “Is er een plotse snelle toename, is er een vrij hoge circulatie, of is er in zeven dagen of meer een geleidelijke toename? Wekelijks brengen we daar een rapport over uit. Dat wordt in het licht van andere beschikbare data en indicatoren geplaatst - het aantal positieve PCR-tests in een bepaalde regio onder meer, en zo kunnen er beslissingen worden genomen."
"De aanwezigheid van het coronavirus in het afvalwater is dus een van de tools die we hebben om risico’s in te schatten. Een vrij snelle, want ongeveer de helft van de geïnfecteerden hebben virusdeeltjes in hun ontlasting, ook wanneer ze geen, nog geen of slechts milde symptomen hebben. Die mensen laten zich vaak niet testen. Aan de hand van de gegevens die bij de uitgang van onze riolen worden verzameld, kunnen dus bepaalde tendensen worden waargenomen en kunnen de eerste relevante vaststellingen worden gedaan die de circulatie van het virus karakteriseren.”
