Dertig is geen deadline: u kunt nog alle kanten uit

Mocht een of andere technisch genie van 17 jaar morgen een manier ontwikkelen om beelden rechtstreeks in onze aderen te injecteren, dan is de kans groot dat heel wat Belgen hetzelfde fragment zouden uitkiezen om in hun bloedstroom te laten resideren: het interview met de Belgische loopster Mieke Gorissen, die na de marathon op de Olympische Spelen in Tokio van Sporza-reporter Sammy Neyrinck te horen krijgt dat ze maar liefst 28ste van de 88 deelnemers geworden is. Politici weten dat je met ‘da kan nie’ doorgaans geen sympathiepunten scoort, maar Gorissen veroverde met haar oprechte verbouwereerdheid een plek in ons aller harten. Niet omdat ze een olympiër is. Maar om alles wat ze daarnaast is.

Ziet u, Mieke Gorissen is niet de standaarddeelnemer aan de Olympische Spelen. Zowat twee derde van de ruwweg 11.700 olympiërs die in 2021 in Tokio hun achternaam opspeldden zijn twintigers, mensen wier hele leven al in het teken stond van die ene wedstrijd. Ze hebben ploeter­anekdotes over hun kindertijd in de sportschool, over verjaardagsfeestjes missen en opstaan om vijf uur ’s ochtends om te trainen terwijl hun leeftijdsgenootjes naar Samson of het equivalent daarvan keken.

Niet Gorissen. Zij is een leerkracht fysica en wiskunde van 38 jaar die drie jaar geleden nog gewoon voor haar plezier tien kilometer rende  Vier maanden geleden liep ze de marathon van Enschede ‘om eens te zien of ze dat zou kunnen’. De tijd die ze daar neerzette was goed genoeg voor een kwalificatie voor de Olympische Spelen. De rest is geschiedenis.

Het verhaal van Gorissen vervult mensen met het idee dat alles (nog) mogelijk is, een gevoel dat doorgaans voorbehouden is voor mensen jonger dan 30. Dertig is immers een deadline, de magische finishlijn waarop je alles op een rijtje moet hebben en geslaagd moet zijn in het leven, wat geslaagd zijn voor jou dan ook mag betekenen.

Misschien is dat een roman schrijven, misschien is het trouwen en een gezond kind gebaard hebben, misschien is het kunnen leven van de inkomsten van je eigen start-up. Wat je dromen ook mogen zijn, je moet ze waarmaken vóór die arbitraire leeftijd, of ze worden minder waardevol.

Dat zeg ík niet, dat zeggen de talloze artikels met Dingen Die Je Gedaan Moet Hebben Voor Je Dertigste of de fameuze ‘30 Under 30’-lijst van Forbes. In die wereldberoemde rangschikking worden mensen die deze symbolische verjaardag nog niet hebben gevierd gelauwerd om wat ze bereikt hebben in hun expertiseveld, een prestatie die nog eens benadrukt wordt door hun geboortejaar even groot af te drukken als datgene waarin ze excelleren.

Het is een layoutmatig dingetje dat het gevoel opwekt dat het niet alleen belangrijk is om succesvol te zijn, maar dat je bovenal succesvol én jong moet zijn voordat er drukinkt zal vloeien. Dat er geen ‘30 Over 30’-lijstjes bestaan, ook al zijn er voldoende beroemde verhalen van mensen die op latere leeftijd succesvol werden (zie kader) om de boel uit te balanceren, versterkt dat gevoel nog.

Glorieverhalen

De drijfveer achter het publiceren van dit soort Next Gen-stukken is logisch: een media-outlet wil zichzelf maar wat graag op de borst kunnen kloppen dat ze ‘de volgende’ Amadeus Mozart, Blaise Pascal of Mark Zuckerberg hebben ontdekt, zodat ze voor eeuwig een voetnoot zullen zijn in diens glorieverhaal en Wikipedia-pagina.

Verhalen van jonge succesvolle mensen hebben bovendien altijd al bewondering opgewekt, net omdat jeugdigheid eeuwenlang als nadelig werd gezien. Ze hebben minder tijd gehad om te oefenen, te studeren, ervaring op te doen, fondsen te verwerven of handjes te schudden. De consensus was steeds: kijk, deze mensen excelleren ondánks hun jonge leeftijd.

In het digitale tijdperk werden de rollen voor het eerst omgekeerd. Jonge mensen werden naar voren geschoven dankzíj hun leeftijd.

Het was niet meer de éminence grise die het ontegensprekelijk bij het rechte eind had, het waren de digital natives die de vinger aan de pols hadden, die de gaten in de markt zagen en perfect wisten hoe deze opgevuld moesten worden. Forbes lanceerde zijn ‘30 Under 30’-lijst in 2011, in de hoogdagen van de zogenaamde ‘e-trepreneur’.

Forbes’ chief content officer Randall Lane, die de rangschikking in het leven riep, zei hierover het volgende: “Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is jeugd een voordeel geweest. Duizenden jaren lang waren het ervaring en knowhow die de boventoon voerden... Plotseling zijn het de jongeren die met ideeën komen die oudere mensen niet kunnen bedenken.”

Voor alle duidelijkheid: het is een goede zaak dat de stemmen van jonge mensen gehoord en gewaardeerd worden, dat hun prestaties gezien worden, in plaats van weggewuifd te worden door een stel maatpakken met een eindeloos cv. Maar wat vroeger als bijzonder werd beschouwd, is een benchmark geworden. Een uitzondering een ‘unique sellingpoint’.

En dat is voor niemand fair.

Niet voor mensen ouder dan dertig, die het gevoel krijgen dat hun hoogdagen toch al voorbij zijn, maar evenmin voor mensen jonger dan dertig, die de druk voelen om alles uit deze periode te moeten halen. Hun leven heeft plots een nog krappere deadline gekregen.

Leven met een stopwatch

Waar je twintigerjaren normaal in het teken zouden moeten staan van jezelf ontdekken, voor het eerst de arbeidsmarkt betreden, uitzoeken wat je wilt in het leven, zijn het contradictorisch ook de jaren geworden waarin je het moet máken. Waarop je een lijstje moet afvinken: een soulmate, een droomjob, een eigen huis (‘want huren is weggesmeten geld’) en een verre levensveranderende reis en dat alles onder het vaandel dat het ‘de beste jaren van je leven zijn waar je echt van moet genieten want ze komen nooit meer terug’. “We leven met een stopwatch in de hand”: zo omschreef Rainesford Stauffer het in An Ordinary Age: Finding Your Way In A World That Expects Exceptional (2021).

Sophie Passmann noteerde in Groeipijnen (2021) dan weer simpelweg dat ‘jong zijn het ergste is dat een mens kan overkomen’ als reactie op mensen die zeggen dat ze van deze leeftijd moet profiteren. In principe hebben twintigers nog hun hele leven voor zich, maar de maatschappij doet hen voelen alsof ze nog hooguit vijf jaar hebben om de rest van dat leven te verankeren.

Het is dan ook niet geheel toevallig dat de lancering van de ‘30 Under 30’-lijst en afgeleiden samenvallen met de stijging van het aantal burn-outs, angstaanvallen en depressies bij jongeren. Uit een grootschalig psychologisch onderzoek, geleid door Thomas Curran en Andrew Hill bij 42.000 hogeschoolstudenten uit Engeland, Canada en Noord-Amerika, blijkt dat gevoelens van ‘sociaal voorgeschreven perfectionisme’ - het idee dat anderen ontzettend hoge verwachtingen voor je hebben –  tussen 1989 en 2016 met 33 procent zijn toegenomen.

“Wanneer ik zie dat anderen ook langer hebben gedaan over hun studie en toch zijn terechtgekomen waar ze wilden, dan klopt mijn hart weer wat langzamer”, tweet Loubna (26). Zijzelf voelt de druk om te presteren, zowel sociaal als professioneel, zodanig zwaar aan dat ze er onlangs voor in therapie is gegaan.

“Het is zelfs zover gekomen dat ik verjaren verschrikkelijk vind, omdat elk jaartje ouder betekent dat ik nog meer achterloop op de levenslijn die de meeste van mijn leeftijdsgenoten nu doormaken. Ik zie mensen trouwen en huizen kopen, maar ik zie vooral veel jongeren hun ‘droomjob’ uitvoeren, hun carrièreplanning maken en sparen. En dan zit ik hier”, gesticuleert de twintiger die in het weekend bijklust in de horeca en verkoop. “Dat zijn geen jobs die mijn cv aantrekkelijk maken, dat zijn jobs die de rekeningen betalen. Ook al ben ik bezig met mijn master te halen, wat op zich een mooie prestatie is, voel ik me een teleurstelling.”

Loopbanen, of ‘carrières’ zo u wilt, evolueren op basis van een aantal bewuste maar ook onbewuste gebeurtenissen. Waar er op dat moment een job vrijkomt. Wie je toevallig bent tegengekomen. Toen CEO-entrepreneur – ‘born in 1964’ (naar de song van Bo Burnham, red.) Jeffrey Bezos Amazon oprichtte, was hij inderdaad nog net geen dertig, maar kon hij wel rekenen op een kapitaalinjectie van een kwart miljoen dollar van zijn pa, een hoge pief bij oliegigant Exxon. Op die manier is het net iets makkelijker om de markt te ontwrichten, om forward-thinking te zijn en om passie tentoon te spreiden – eigenschappen die vaak aan jonge werknemers worden toegedicht maar die eigenlijk niet leeftijdsgebonden zijn.

Jonge werknemers zijn niet inherent ambitieuzer dan oudere collega’s, oude rotten hebben niet per se meer knowhow, zegt ook Bart Wille, UGent-professor arbeids- en organisatiepsychologie. “Leeftijd is een variabele die heel moeilijk te vatten is in de psychologie. Waar we weten en meten dat veroudering gevolgen heeft voor ons fysieke functioneren, zijn de effecten van leeftijd op ons psychisch functioneren, bijvoorbeeld in een beroepsmatige context, veel onduidelijker en soms zelfs miniem.”

Wat leeftijd volgens Wille wél als voordeel met zich meebrengt, is dat wie al langer leeft, doorgaans ook al meer ervaringen heeft opgedaan. Daarmee doelt hij niet letterlijk op het aantal jaren dat je bij een bedrijf of in een bepaald beroepsveld op de teller hebt staan, maar wat je hebt meegemaakt. “Dat kunnen zowel goede als slechte ervaringen zijn, zoals een kind krijgen of een zware tegenslag te verwerken hebben gekregen. Dat zijn zaken die een grote impact kunnen hebben op ons psychologisch functioneren, op de keuzes die we maken en hoe we in het (professionele) leven staan.”

Ook kleine, ogenschijnlijk verwaarloosbare gebeurtenissen kunnen ons als mens en dus ook als werknemer vormgeven. Een gesprek, een cursus, een uitstap, een ontmoeting met een nieuw persoon, zaken waar je dan weer in je jongere leven vaker mee in contact komt. Hoe jonger je bent, hoe minder verantwoordelijkheden je hebt (in de vorm van leningen die je moet afbetalen of kinderen die je moet voeden), waardoor je sneller eens een andere richting uit zou moeten kunnen gaan of iets nieuws zou kunnen proberen. Als je je tenminste niet blindstaart op die ‘dertig-deadline’.

“Professionele beslissingen nemen wordt niet eenvoudiger als je ouder wordt: hoe verder op een snelweg, hoe minder evident het is om nog een afrit te nemen naar elders”, zegt Bert, die volgende week veertig wordt. “Ik heb professioneel al op zoveel verschillende paarden gewed dat het me vaak onzeker maakt: zitten de anderen niet op een duidelijk spoor, terwijl ik hier loop te zigzaggen? Dat wordt gevoed door de illusie die we van jongs af aan ingeprent krijgen dat er ‘iets is waar je goed in bent’ en dat je eens je dat hebt gevonden, gewoon moet verder ontwikkelen en hop: daar is succes.

“Terwijl je misschien gewoon gemiddeld goed bent in een paar dingen en dat dat nog kan wisselen naarmate je ouder wordt. Ik overdenk het misschien, maar je komt weleens leeftijdsgenoten tegen die plots zwaarwichtige Engelse termen als beroepstitel hebben en dan denk ik altijd: shit, ik ben ergens een verkeerde weg ingedraaid.”

Tunnelvisie

Experts waarschuwen ook voor de gevaren van onze prestatiegerichte maatschappij, waarin kinderen al snel in een bepaalde richting geduwd worden om toch maar zo vroeg mogelijk hun potentieel te ontplooien. “Mensen hebben de neiging te hyperfocussen op hun interesses en talenten, die ze in het verleden hebben ontdekt maar die op een later moment in de loopbaan misschien al te vernauwend werken”, zegt Wille. “Daarom is het net belangrijk om actief verschillende interessegebieden te verkennen”, buiten je specifieke interessegebied op verkenning te gaan”, zo besluit Wille, die met zijn team onderzoek naar de ontwikkeling van loopbanen en interesses verricht.

Het is dat wat Rich Karlgaard in zijn boek Late Bloomers: The Power of Patience in a World Obsessed with Early Achievement (2019) ‘the conveyor belt of achievement’ noemt. Karlgaard, die ironisch genoeg ook uitgever van Forbes is, argumenteert dat onze obsessie met zo vroeg mogelijk presteren ons ervan weerhoudt onze passies na te streven. In plaats van onze tijd te nemen om te ontdekken, om verschillende interesses af te tasten en dingen uit te proberen, worden we aangespoord om in onze prille tienerjaren al een richting te kiezen die past bij wat we later willen worden. Vervolgens moeten we dan doorstromen naar de juiste universiteit, terwijl we op sociale media al mensen uit het vakgebied volgen om zo een studentenjob en stageplek in onze gegeerde sector te kunnen bemachtigen, waar we vervolgens carrière zullen uitbouwen.

Die tunnelvisie zorgt ervoor dat we ons nooit volledig bewust zullen zijn van wat we allemaal kunnen. Daardoor zullen we misschien ook niet meteen kiezen voor wat ons gelukkig maakt, maar wel voor iets waar we goed in zijn. Of voor iets waarvan we denken dat het goed voor ons is.

Marleen (50) volgde altijd braaf de ‘juiste’ weg. Ze was een goede student, vond meteen een job, ging zelfs voor een openbare functie, maar belandde door een samenloop van omstandigheden in een zware depressie.

Beweging maakte onderdeel uit van haar genezingsproces, en ze besloot paaldansen uit te proberen, iets wat ze al lang wilde doen maar waarvan ‘men’ vond dat het niet hoorde. Ondertussen heeft Marleen een eigen paaldansstudio en nam ze deel aan Belgische kampioenschappen.

“Mijn deeltijdse job heb ik ondertussen moeten opgeven want mijn studio is een succesverhaal”, zegt Marleen. “Ik word enorm gelukkig van het lesgeven aan mijn leerlingen, en geniet mee als ze zichzelf overstijgen en op het einde van een les een moeilijke move kunnen doen. Ik merk dat dit echt mijn ding is. Zonder mijn studio zou ik mezelf niet kunnen zijn.”

Ze zegt het enerzijds wel jammer te vinden dat ze niet sneller bepaalde kansen gegrepen heeft. “Anderzijds ben ik heel gelukkig dat ik dat toch nog heb mogen ontdekken, en geniet ik nu zoveel meer van de kansen die ik nog krijg.”

 Niet status, maar ‘persoonlijke vervulling’ is de sleutel tot écht succes, aldus Karlgaard. Het idee dat je iets betekent, dat je vreugde haalt uit je bezigheden én dat je jezelf nuttig maakt.

Kristof (47) heeft sinds een jaar zijn fulltimebaan naar een parttime omgezet om daarnaast zijn bachelor verpleegkunde te behalen. Hij neemt daarmee een zijspoor van zijn succesvolle carrière in de financiële en administratieve sector. “Ik wil in de laatste vijftien jaar van mijn professionele leven nog aan de slag gaan met mensen, en niet met processen, systemen en procedures. Het is een zeer bewuste keuze geweest. Ik heb niets meer te bewijzen. Nog vijftien jaar voortdoen zou mijn werkvreugde verminderen, en ik wil geen uitgebluste vijftigplusser worden. Bovendien ben ik geen fan van het idee om je hele carrière lang maar één soort job uit te oefenen. Want hoe kun je zo relevant blijven? Ik wilde rechtstreekse impact hebben met mijn werk, en verpleegkunde ligt heel dicht bij mijn waardenkader, dus dat is het geworden.”

Ook Nordine (50) zei op zijn 47ste zijn baan met vaste benoeming op omdat het naar zijn aanvoelen tijd was voor ‘iets anders’. Dat werd een eigen bedrijf in de IT, waar hij tot nog toe geen spijt van heeft. “Dat zeg ik zonder rancune naar mijn vorige job, maar na twintig jaar kreeg ik het gevoel dat ik er alles wel gezien had. Ik betrapte mezelf erop dat ik almaar meer beslissingen op ‘automatische piloot’ begon te nemen. Om te vermijden dat ik een knorrige collega zou worden die alles beter weet, heb ik de eer aan mezelf gehouden. Eigenlijk was het dus gewoon een typische midlifecrisis, maar dan zonder Porsche”, lacht hij.

Onontgonnen terrein

Wanneer mensen na hun veertigste van job veranderen, een andere weg inslaan of een nieuwe passie omarmen, wordt dit regelmatig weggewuifd met het m-woord. Terwijl het eigenlijk een heel logische levens- en loopbaanloop is, zegt Wille. “Dat idee van een ‘crisis’ stamt af van de traditionele manier van denken over hoe mensen in elkaar zitten en hoe ze verondersteld worden zichzelf te ontwikkelen. Die verouderde theorieën vertrekken vanuit vaste, leeftijdsgebonden stadia die voor iedereen op vrijwel dezelfde manier verlopen. Terwijl we nu weten dat loopbaanvorming een stuk dynamischer en individueler verloopt: niet eindeloos opbouwend in vaststaande stadia, maar in korte cycli waarin we telkens nieuwe kanten van onszelf exploreren.”

Wille vindt het daarom belangrijk dat de arbeidsmarkt niet alleen oog heeft voor de high potentials die duidelijk weten wat ze willen. Ze moet ook mensen van 25 die nog zoekende zijn een kader bieden om op een flexibele manier de arbeidsmarkt te verkennen. En aan de kant van de oudere werknemers moet ze ruimte scheppen waarin zij op zoek kunnen gaan naar iets nieuws, in de vorm van loopbaanbegeleiding, of extra opleidingen die verder gaan dan hun huidige expertise.

Wat we zo inspirerend vinden aan de prestatie van Mieke Gorissen is niet dat ze op haar 38ste zo hoog eindigde – bij de mannen bemachtigde de 36-jarige Keniaan Eliud Kipchoge al voor de tweede keer de gouden Olympische plak – wél dat marathonlopen voor haar een nog nieuw en vrijwel onontgonnen talent was. Het zou daarom jammer zijn om haar verhaal te framen als ‘iemand die op haar 38ste pas ontdekt heeft waartoe ze voorbestemd is’.

Zelfontplooiing heeft geen vaste eindhalte, het is een voortdurend proces waarbij af en toe een verrassing achter de bocht schuilt. Er zijn paden op je levensweg die je niet op voorhand kunt uitstippelen, en die paden kunnen weleens geplaveid zijn met goud.