Tom Naegels schrijft geschiedenis van migratie in België: "Zonder gastarbeiders geen economische sprong voorwaarts"
Wanneer kwamen de eerste gastarbeiders naar België en waarom? Wie waren ze en hoe reageerden de Belgen? Journalist en auteur Tom Naegels zoekt het uit in een omvangrijke historische studie, waarvan het eerste deel de periode van 1944 tot 1978 bestrijkt. Er waren destijds grote problemen met huisvesting en onderwijs, maar de bijdrage van de gastarbeiders tot de Belgische economie noemt Naegels fundamenteel. "Zonder hen was er geen grote sprong voorwaarts geweest in de jaren 60". Op Canvas start morgen, dinsdag 31 augustus, de zesdelige reeks "Kinderen van de migratie".
Journalist Tom Naegels dook in de archieven om de bewogen geschiedenis van de migratie in België te schrijven. Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog was er heel veel steenkool nodig om ons land er weer bovenop te krijgen. “Al voor de oorlog hadden de steenkoolmijnen problemen om voldoende Belgische arbeiders te vinden. Het was zwaar en gevaarlijk werk en de gezinnen werden kleiner – mensen hadden maar twee of drie kinderen en hoopten dat die verder studeerden. Eerst heeft men Duitse krijgsgevangenen als dwangarbeiders de mijn ingestuurd en daarna is men Italianen, Spanjaarden, Grieken, Turken en Marokkanen gaan zoeken,” zegt Tom Naegels in “De wereld vandaag” op Radio 1.
Herbeluister het gesprek hier:
Nieuw boek Tom Nagels: "Nieuw België, een migratiegeschiedenis"
Bekijk hier ook het gesprek met Tom Naegels in "De afspraak":
Met de huisvesting ging het al meteen mis. “België zal u een goede woning bieden, werd beloofd aan mensen die gerecruteerd werden. Alleen slaagde België er nooit in om die op tijd te bouwen. Al in 1946 kwamen er 50.000 Italianen naar ons land. De regering had wel een plan om ieder jaar 5.000 woningen te bouwen, maar dat liep in het honderd. Uiteindelijk zijn die mensen in barakken beland, die nog voor de krijgsgevangenen gebouwd waren. De Turken en de Marokkanen kwamen terecht in krotten in de steden.”
Tussen 1962 en 1967 was er een opengrenzenpolitiek; illegale immigratie werd aangemoedigd
Was de Belgische overheid van mening dat na gedane arbeid de gastarbeiders weer naar huis moesten? Tom Naegels: “Dat is dubbelzinnig. De eerste tien jaar was dat zeker het devies. Mensen kregen een arbeidscontract voor een of twee jaar. Als dat voorbij was moest je de procedure opnieuw doorlopen. Maar als je je werk verloor, dan moest je terug en dat gebeurde ook.”
Tot begin jaren zestig. De economie groeit op dat moment zo snel dat er niet genoeg Belgen zijn om alle nieuwe jobs in te vullen. "Er waren zoveel arbeiders nodig dat men dat strenge beleid loslaat."
Opmerkelijk resultaat: “Tussen 1962 en 1967 voerde België een politiek van open grenzen. Iedereen die naar hier kwam werd geregulariseerd en mocht blijven. Vijf jaar lang heeft België clandestiene, illegale immigratie zelfs gestimuleerd omdat dat sneller en goedkoper was. Regulier recruteren duurde te lang en je moest voor die mensen ook een vliegticket betalen. Dat was duurder dan als mensen op eigen houtje kwamen.”
Verboden voor vreemdelingen. Geen honden of Noord-Afrikanen
Van meet af aan waren de Belgische reacties op de “vreemdelingen” tweeërlei. “Eén groep autochtone Belgen trekt zich het lot van die gastarbeiders aan, laat hun hart spreken en engageert zich om te helpen bij het winkelen, het communiceren met de school, de belastingbrief invullen. Ze schenken meubels en kleren, geven Nederlandse taallesjes …”
Aan de andere kant staat een wantrouwige groep Belgen, verduidelijkt Tom Naegels. “Bij mensen die een huis of appartement verhuren of in cafés zie je vanaf dan de beruchte bordjes: “Verboden voor vreemdelingen”, “Geen honden of Noord-Afrikanen”. Toch redelijk expliciet en choquerend. Je moet je voorstellen dat je als Marokkaanse man na je werk wil uitgaan en nergens welkom bent. Dat was gangbare praktijk in alle steden, ook de kleinere.”
Te weinig geld voor integratiebeleid
Kregen de gastarbeiders hulp om zich te integreren in hun nieuwe woon- en werkomgeving of werden ze aan hun lot overgelaten? Tom Naegels: “Je hoort vaak zeggen dat er niets aan die integratie werd gedaan, maar dat klopt niet. Vanaf de jaren 60 wordt er in allerlei beleidsniveaus over gesproken in de zin van “We zijn een beschaafd land, we zijn het aan onze reputatie verplicht om die mensen goed te ontvangen.”
"Vanaf 1964-1965 worden er in de mijnprovincies onthaaldiensten opgericht om mensen te helpen met hun administratie, om taalles te geven en ook om de Belgen in te lichten zodat er geen racisme ontstaat. Het idéé van een integratiebeleid bestaat al heel lang. Men weet het wel, men beseft het, maar het was te weinig. Er werd niet genoeg geld voor uitgetrokken. Er waren bij voorbeeld 17 taalcursussen in een jaar dat er 90.000 mensen kwamen”.
Onderwijs was een gemiste kans
De buitenlandse kinderen onderwijs bieden was van bij het begin een gemiste kans. “Voor de hele periode van dit boek (1944-1978) zijn er rapporten die aangeven dat het echt fout loopt. Scholen zijn niet klaar om anderstalige kinderen op te vangen. Scholen improviseren. Elk kind wordt sowieso in het eerste leerjaar gezet, ongeacht zijn leeftijd, tot hij genoeg Frans of Nederlands kent. De schoolachterstand en de demotivatie liepen enorm hoog op. Daar werd over bericht in de kranten, maar het duurde tot eind jaren 70 voor er voorzichtige eerste stappen werden gezet in de begeleiding van anderstalige kinderen. En ook nu nog blijft er twijfel wat nu het beste is: onderwijs in de eigen taal of in het Nederlands.”
Islam werd gezien als een voordeel
Opvallend, stipt Tom Naegels aan, is dat de islam geen issue was in die eerste periode. “De westerse wereld gaf de voorkeur aan conservatieve Arabische landen als Saudi-Arabië of Marokko. Stabiele, betrouwbare bondgenoten die niet flirtten met het communisme. Dat ze de islamitische waarden aanhingen werd net gezien als een voordeel. Dat zijn rustige, gelovige mensen, zei men.”
Zonder gastarbeiders was er geen economische sprong voorwaarts in de jaren 60
De migratie heeft voor de Belgische geschiedenis een “fundamenteel verschil gemaakt”, concludeert Tom Naegels. “Voor 1960 was België een pak minder welvarend. 70 procent van de werklozen woonde in Vlaanderen. De enorme sprong voorwaarts van de jaren 60 heeft een verschil van dag en nacht gemaakt. Die sprong had nooit kunnen gebeuren zonder de gastarbeiders.”
Naegels’ boek bestrijkt de geschiedenis tussen 1944 en 1978. Toen was het verhaal van de gastarbeid voorbij. In 1974 kondigde ons land een migratiestop aan. Hij werkt al aan een vervolg, een tweede deel, want het is “zo’n interessant, complex en groot verhaal". Het is ook het eerste boek over de Belgische migratiegeschiedenis voor een breed publiek.
Hoop dat grotere historische kennis de passies over migratie kan kalmeren
Na vijf jaar researchen en schrijven voelt Tom Naegels zich toch niet geroepen om advies te geven aan de politiek. “Dat wil ik expliciet niet doen. Onderzoek doen voor een boek is een totaal ander engagement.” Hij zou wel graag zien dat zijn boek de gemoederen in het hoogoplopende debat over migratie en integratie wat helpt bedaren: “Ik hoop – misschien is het een ijdele hoop - dat een grotere historische kennis de enorme passies over migratie - die vaak in de weg zitten - een klein beetje kan kalmeren. “
Canvas zendt vanaf dinsdag 31 augustus de zesdelige reeks "Kinderen van de migratie" uit, met getuigenissen. Het is de eerste keer dat de geschiedenis van de migratie op tv uit de doeken wordt gedaan.
Bekijk de trailer hier:
Twee getuigen uit de reeks "Kinderen van de migratie" aan het woord in "De ochtend" op Radio 1, schooldirecteur Christos Pistolas en verpleegkundige Malika Bouhout. Herbeluister de uitzending hier: