Oermensen in Italië maakten een verrassende verscheidenheid aan werktuigen uit olifantsbeenderen
Oermensen konden indrukwekkende dingen doen met olifantsbeenderen. Dat blijkt uit een nieuwe studie van werktuigen die opgegraven zijn op een site in Italië waar veel olifanten gestorven zijn. De onderzoekers ontdekten dat mensen op die site zo'n 400.000 jaar geleden de karkassen gebruikten om een nooit eerder geziene verscheidenheid aan benen werktuigen te produceren, waarvan er een aantal gemaakt werden met geavanceerde technieken die pas zo'n 100.000 jaar later algemeen gebruikt zouden worden.
"We kennen andere sites met benen werktuigen uit deze tijd, maar daar vind je deze verscheidenheid van goed gedefineerde vormen niet", zei archeologe Paola Villa. Villa is de eerste auteur van de studie van het internationale team en adjunct-conservator van het Museum of Natural History van de University of Colorado at Boulder.
De studie gaat over een site die Castel di Guido heet, niet ver van het huidige Rome. Honderddduizenden jaren geleden was dat een vallei die eerder uitgesleten was door een riviertje, een omgeving waar 4 meter hoge wezens die Palaeoloxodon antiquus genoemd worden, hun dorst kwamen stillen en soms ook stierven. Palaeoloxodon antiquus is een uitgestorven olifantensoort die rechte slagtanden had en groter was dan de huidige Afrikaanse olifant, de grootste olifant op aarde.
De hominiden - mensachtigen - in Castel di Guido maakten handig gebruik van de stoffelijke resten van de olifanten en kwamen in de loop van de jaren daarvoor geregeld naar de site.
De onderzoekers stelden vast dat deze oermensen uit de Steentijd werktuigen produceerden op een systematische en gestandaardiseerde manier.
"In Castel di Guido braken mensen de lange botten van de olifanten op een gestandaardiseerde manier en zo produceerden ze gestandaardiseerde onafgewerkte stukken om benen werktuigen van te maken", zei Villa. "Een dergelijke begaafdheid werd pas veel later algemeen."
Een gereedschapskist uit de Steentijd
Die staaltjes van vindingrijkheid vonden plaats in een periode die erg belangrijk was voor de hominiden in het algemeen.
Rond 400.000 jaar geleden begonnen de neanderthalers (Homo neanderthalensis) immers net op te duiken in Europa. Villa vermoedt dan ook dat de oermensen in Castel di Guido neanderthalers waren.
"Zo'n 400.000 jaar geleden begin je het algemeen gebruik van het vuur te zien, en dat is het begin van de afstammingslijn van de neanderthalers", zei Villa. "Dit is een zeer belangrijke periode voor Castel di Guido."
En het ziet ernaar uit dat het ook een productieve periode was. Villa en haar collega's identificeerden 98 benen werktuigen uit Castel di Guido, waar opgravingen zijn verricht van 1979 tot 1991. Dat is het hoogste aantal afgeslagen benen werktuigen die door premoderne mensen gemaakt zijn, dat ooit beschreven is door onderzoekers tot nu toe.
De goed gevulde gereedschapskist bevat een ruim aanbod aan nuttige voorwerpen: sommige werktuigen waren puntig en kunnen in theorie gebruikt zijn om vlees te snijden. Andere werktuigen waren wiggen die nuttig kunnen geweest zijn om de zware dijbenen en andere lange botten van de olifanten te splijten.
"Eerst maak je een groef waarin je deze zware stukken met een snijkant kunt steken, en dan hamer je erop. Op een bepaald punt zal het been breken", zei Villa.
Zijn tijd ver vooruit
Eén werktuig viel sterk op tussen al de andere: het team ontdekte een enkel artefact uit runderbeen dat lang was en glad aan één kant.
Het lijkt op wat archeologen een 'lissoir' noemen, een polijststeen. Dat is een werktuig dat hominiden gebruikten om leer te bewerken. Wat er merkwaardig aan is, is dat dergelijke werktuigen niet algemeen werden tot zo'n 300.000 jaar geleden, 100.000 jaar later dus.
"Op andere sites gebruikten mensen 400.000 jaar geleden gewoon de fragmenten van been die er beschikbaar waren", zei Villa.
Veel dode olifanten
Het lijkt er dus op dat er iets speciaals aan de hand was op de Italiaanse site.
Villa denkt echter niet dat de hominiden uit Castel di Guido intelligenter waren dan hun tegenhangers elders in Europa. Deze vroege mensen gebruikten gewoon de natuurlijke hulpbronnen die ze in de buurt vonden, zo zei ze.
Villa zei dat er in deze streek in Italië van nature niet veel grote stukken vuursteen voorkomen, zodat de vroege mensen niet veel grote stenen werktuigen konden maken.
Wat er in de streek echter mogelijk wel in grote aantallen gevonden kon worden, waren dode olifanten. In de loop van de Steentijd verdwijnen de Palaeoloxodon antiquus-olifanten langzaamaan uit Europa.
Maar in de periode van de beenbewerkers van Castel di Guido kunnen deze dieren bijeengekomen zijn aan waterpoelen op de site, en daar af en toe ook gestorven zijn door natuurlijke oorzaken. Mensen vonden dan de overblijfselen en gebruikten de lange beenderen van de olifanten.
"De mensen uit Castel di Guido hadden cognitieve verstandelijke vermogens die hen toelieten om een complexe beendertechnologie voort te brengen", zei Villa. "Op andere vindplaatsen waren er genoeg beenderen voor mensen om een paar werktuigen te maken, maar niet genoeg om een gestandaardiseerde en systematische productie van benen werktuigen te beginnen."
De studie van Villa en onderzoekers van de Università di Pisa en het Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia in Italië, de University of the Witwatersrand in Zuid-Afrika en de Université Paris-Saclay is gepubliceerd in PLOS ONE. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van de University of Colorado at Boulder.
