Marokkaanse leerkrachten ongerust over nieuwe handboeken: ‘Dit lijkt op fatwa tegen de filosofie’

Filosofieleerkrachten in Marokko zijn bezorgd omdat in nieuwe handboeken filosofie gelijkgesteld zou worden met athteïsme. De Islamitische regering van het land heeft geen oren naar de klachten. Wat nu?

Filosofie- en religielessen in het onderwijs: gaat dat wel samen? Het antwoord van Marokko was een lange tijd ja, maar de laatste tijd is dit niet meer zo zeker. De nieuwe boeken voor het Islamitisch Onderwijs stuitten de filosofieleraren tegen de borst. Het zou filosofie gelijk stellen aan atheïsme en oproepen tot extremisme. Ze willen dat de boeken vervangen worden, maar de Islamitische regering geeft niet toe. Wat nu?

“Hier begint het al,” zegt Abdelkarim Safir, voorzitter van de organisatie voor filosofie-leraren. Hij leest een tekst voor uit een schoolboek voor Islamitisch onderwijs. “Filosofie is de optelsom van zinloosheid en verdorvenheid. Het is de materie van problemen en verlies. Wie gebruik maakt van filosofie, zal worden afgeleid van de voordelen van de Sharia en zijn goede argumenten. Wie is geïnspireerd, wordt bezeten door de satan en zijn hart zal niet langer geloven in Mohammed.”

Safir heeft deze tekst al meerdere malen gelezen, maar blijft onthutst. “Dit is bijna een fatwa tegen filosofie!” Met een fatwa bedoelt Safir vonnissen die gesteld worden door een godsdienstig wetspecialist in de Islam en vaak gebruikt worden om iets te verbieden. Toch is filosofie alles behalve verboden in Marokko. Sterker nog: het is het enige Arabische land dat filosofie aanbiedt aan zijn studenten. Hassan de tweede – de voorganger van de actuele koning in Marokko – voerde filosofie weer in het onderwijssysteem in om Marokko zo democratischer en opener te maken.

Iedereen die het secundair onderwijs volgt, krijgt nu dus drie jaar filosofie, zo’n twee tot vier uur per week. Daarin leren ze niet alleen over Descartes en Spinoza, maar ook over het menselijke gedrag. En dat altijd naast het Islamitische onderwijs, dat kinderen al tot zich nemen op het moment dat ze een schoolbord zien – op ongeveer 3-jarige leeftijd.

Dat is niet de ideale situatie volgens filosofie-leraren – uiteraard – maar het is altijd goed gegaan. “Als je filosofie brengt als iets dat naast de Islam kan bestaan en het als een soort slang door alle openingen die de Islam biedt, aanleert, dan gaat het goed. Je moet niet te direct zijn; dat zorgt voor botsingen met leerlingen en de school,” legt Safir uit.

Ook volgens de leraren van het Islamitisch onderwijs gaan deze vakken prima samen. “De islam heeft altijd voor het belang van de rede gepleit, om zo de waarheid van de religie te zien. Het kan voor veel tegenstellingen zorgen, maar in Marokko werkt het vaak goed. Veel leidinggevenden in het Islamitisch onderwijs hebben een diploma of doctoraat in de filosofie,” vult Abdessalam Elahmer aan namens de Marokkaanse organisatie van leraren uit het Islamitisch onderwijs.

Bevel van de koning

Er was dus nooit een vuiltje aan de lucht – tot eind oktober vorig jaar de nieuwe versies van handboeken voor Islamitisch onderwijs uitkwamen. Op bevel van koning Mohammed de zesde begin vorig jaar, zijn deze handboeken juist vernieuwd. De boeken zouden namelijk niet meegaan met de tijd. Ze zouden indirect leraren kunnen aanzetten om meisjes zonder hoofddoek te intimideren en erg racistisch zijn.

Hier was het ook de Marokkaanse organisatie voor filosofie-leraren die vroeg om verandering, en dat kregen. “Het Islamitische onderwijs zal niet langer historisch gezien, maar op een eigentijdse manier worden onderwezen en zal worden afgestemd op studenten van de 21ste eeuw,” zei Chafiqi Fouad, directeur van het curriculum en de schoolprogramma’s op het ministerie van onderwijs in oktober, toen de nieuwe boeken uitkwamen. En dat blijkt te kloppen. In de nieuwe boeken zien we kleine jongens en meisjes samen spelen – die laatste groep zonder hoofddoek.

Aansporing tot extremisme

Toch maken de filosofieleraren zich ernstige zorgen, en niet alleen omdat de boeken de filosofie aanvallen, maar volgens hen ook aansporen tot extremisme. “We denken dat het handboek niet Marokkaans is, maar voortkomt uit Saoedisch gedachtegoed. We denken dat Marokko dit boek gemaakt heeft in samenwerking met geleerden van het Wahabisme, een religie die gesticht werd door de Saoedische Mohammed ibn Abdul Wahhab. Deze stroming is een aftakking van het soennisme, dat het grootste deel van de moslims praktiseert. Het wordt vaak omschreven als een ultra conservatieve stroming van de Islam en soms gezien als een synoniem van het salafisme; al zijn niet alle salafisten het daarmee eens.

“Het ministerie doet alsof wij verschrikkelijk moeilijk doen vanwege een stukje tekst in dit boek, maar het gaat om alle drie de boeken die de leerlingen te zien krijgen en in alle boeken zijn meerdere verwerpelijke teksten te vinden. Neem deze zin bijvoorbeeld. “Noch de Joden, noch de Christenen zullen tevreden zijn, tenzij je hun weg volgt,” leest Safir voor. “Dit is toch schaamteloos? Als een leerling van 16 dit leest, ziet diegene dit als de waarheid, als heilig. Dan creëer je gewoon een soldaat van Daesh (IS).” Volgens de leraren van het Islamitische onderwijs valt het allemaal wel mee. “De teksten zeggen juist dat geloof en rede vaak samen vallen; beide komen van God. Maar de filosofie leraren willen dit niet aanvaarden,” zo zegt Abdessalam.

Aanval op de filosofie

“De filosofie wordt aangevallen sinds 2011,” beweert Safir. In dat jaar vond de Marokkaanse variant van de Arabische revolutie plaats. Protestanten gingen de straat op en eisten meer welvarendheid en democratie. Ze kregen een constitutionele monarchie met een regering. Het volk mocht kiezen en de Islamitische PJD kreeg de macht, waardoor het land juist Islamitischer werd.

Dat had meteen zijn gevolgen voor de filosofie: zo riep het hoofd van de PJD en dus minister-president, Benkirane, al snel dat het land geen filosofie nodig had. Sindsdien schijnt de steun aan de filosofie af te nemen. Toen de filosofie leraren vroegen om de schoolboeken voor het Islamitisch onderwijs terug te trekken, wees het ministerie van onderwijs hun wens af. Dat zorgde er niet voor dat de leraren weer rustig op hun stoel gingen zitten – integendeel.

Via (social) media en hun achterban bewogen ze een groot deel van de samenleving. Zo worden de leraren gesteund door diverse burger organisaties in Marokko, maar ook door internationale organisaties zoals hun Franse broertje. Ook veel ouders scharen zich achter de filosofie-leraren, zegt Safir. In sommige scholen in bepaalde wijken hebben ouders een meer tolerantere versie van het boek gekocht en aan hun kind meegegeven.

Eind december hielden de filosofie leraren door heel het land acties, die vaak inhielden dat de leraren een bandje om hun arm droegen tijdens de les en in de pauze een kleine demonstratie hielden op school. Benkirane – voorman van de PJD – was niet onder de indruk. Volgens hem zijn de boeken zijn op veel meer punten herzien dan de hoeveelheid punten waar de filosofieleraren ontevreden mee zijn. Hij herhaalt nog dat de boeken gewijzigd zijn naar wens van de koning, dus “als je tegen deze boeken bent, ben je tegen de koning”.

En: Marokko is het enige land dat filosofie onderwijst in de Arabische wereld, dus we zouden blij moeten zijn in plaats van moeten klagen. En daarmee is volgens hem de kous af.

De filosofieleraren hebben hun problemen neergelegd bij zijn superieur, Omar Azziman. Als hoofd van onderwijs in Marokko heeft hij het laatste woord. En laat dat nu verrassend positief zijn. “We zijn er trots op filosofie aan te bieden. We willen het sterker maken en het ontwikkelen. Het heeft een grote invloed op de geest van de student,” zei hij recent. Deze woorden geven de filosofie leraren weer hoop. Ze zijn een petitie gestart om Azziman zover te krijgen de boeken terug te trekken. En ondanks de meeste gelovige Marokkanen hun wens af zouden sluiten met de woorden ‘Incha’Allah’ (Als God het wil), houdt Safir het op de woorden: “Ik hoop het.”