Griekse componist Mikis Theodorakis, bekend van de Sirtaki, is overleden

Mikis Theodorakis, in 1925 geboren op het eiland Chios, was als kind al gefascineerd door muziek. Nog voor hij een instrument leerde spelen, schreef hij zijn eerste liederen. Zijn eerste concert gaf hij op zijn 17e.

Hoewel nog erg jong toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, sloot hij zich aan bij het Griekse verzet. Hij bleef actief toen de bezetting uitmondde in een aanslepende burgeroorlog tussen Griekse communisten en de door Britten en Amerikanen gesteunde regering. Aan het einde van de burgeroorlog, in 1949, werd hij gevangen gezet in een heropvoedingskamp voor communisten op een eiland in de buurt van Kaap Soenion.

Daar leerde hij de dichter Yannis Ritsos kennen. Diens gedicht "Epitaphios", een dodenzang van een moeder voor een neergeschoten stakende arbeider, bewerkte hij in 1960 tot acht liederen. Opvallend was dat hij daarbij teruggreep naar de rebetiko-ritmes en de traditionele instrumenten uit de Griekse volksmuziek.

Het recept sloeg aan, en smaakte naar meer. Theodorakis (en hij trouwens niet alleen) ging ook poëzie van andere dichters, zoals Nobelprijswinnaars Seferis en Elytis - maar later bijvoorbeeld ook de Chileen Pablo Neruda - op muziek zetten.

Dankzij Theodorakis werd Seferis' vers "Arnisi" ("Negatie") een volkslied in heel Griekenland. Op concerten bewaarde hij het vaak voor het laatst, en dan werd het meegezongen door tienduizenden mensen. Ook "Axion esti" ("het is waardig"), naar een vers van Elytis, groeide uit tot een klassieker.

"Arnisi (Sto perigiali)", hier vertolkt door Maria Farantouri:

Mikis Theodorakis zette de "Canto General" van Pablo Neruda op muziek. Hij bracht die in 1981 in Vorst-Nationaal, ter gelegenheid van 10 jaar Oxfam-Wereldwinkels, met onder meer Maria Farantouri. Bekijk de video uit het VRT-archief, met interviewfragmenten met Theodorakis:

In West-Europa kennen we Mikis Theodorakis in eerste plaats van zijn deuntjes die ons als "typisch Grieks" in de oren klinken. Dat komt natuurlijk vooral door het weergaloze succes van de "Dans van Zorba", uit de soundtrack die Theodorakis in 1964 componeerde voor de film “Zorba the Greek”, met Anthony Quinn en Alan Bates. De "sirtaki" beheerste wekenlang de hitparades. Theodorakis maakte de bouzouki, het Griekse snaarinstrument, in één klap wereldberoemd.

"Zorba's dance" uit "Zorba the Greek" (1964): 

Maar rond diezelfde periode schreef hij ook heel andere muziek. Hij bewerkte de herinneringen van Iakovos Kambanellis aan het concentratiekamp Mauthausen tot een klassiek geworden liederencyclus.

De Mauthausen-liederen werden vertolkt door Maria Farantouri, de zangeres die op haar zestiende door Theodorakis werd ontdekt en zo vaak met hem samenwerkte dat hun namen soms in één adem worden genoemd. Ook in het Nederlands taalgebied vonden ze veel weerklank, want ze werden vertaald door Lennart Nijgh en gezongen door Liesbeth List.

Het "Hooglied" ("Asma asmaton") uit de Mauthausen-cyclus, vertolkt door Liesbeth List:

In 1967 kwam na een staatsgreep het kolonelsregime aan de macht in Griekenland en belandde Theodorakis opnieuw achter tralies.

Onder internationale druk –van o.a. artiesten als Arthur Miller, Dimitri Sjostakovitsj en Harry Belafonte-, kwam hij vrij, maar moest hij het land verlaten. Tijdens zijn ballingschap bleef hij, net als dat andere Griekse icoon Melina Mercouri, onvermoeibaar tekeergaan tegen de junta. Hij trad overal ter wereld op met politiek geladen protestliederen en werd de stem van het verzet.

In die periode bleef hij ook onafgebroken componeren. Hij gaf regisseur Costa-Gavras de toestemming om de muziek van "Mauthausen" te gebruiken voor de soundtrack van de politieke thriller "Z" van Costa-Gavras en schreef ook de muziek van "Serpico", de politiefilm met Al Pacino in de titelrol.

Toen hij na de val van het kolonelsregime in 1974 triomfantelijk naar zijn vaderland terugkeerde, woonden tienduizenden Grieken zijn concerten bij.

Hij was binnengehaald als een held, maar zijn gloriedagen lagen stilaan achter hem. Hij maakte weliswaar nog altijd mooie muziek, maar niet meer de memorabele dingen van de jaren 60 en 70.

In 2007 ontving Theodorakis op het Filmfestival Gent een Lifetime Achievement Award tijdens de uitreiking van de World Soundtrack Awards. Hij laat een oeuvre van meer dan 1.000 werken na.

Uit het VRT-archief: bekijk hier een gesprek met Mikis Theodorakis (VRT-Kunstzaken, 1990):

Theodorakis verspeelde politiek zijn krediet door van communistisch links naar centrumrechts te slingeren. Voor de communistische partij zetelde hij meermaals in het parlement, hij was ook twee jaar minister in de regering van premier Konstantinos Mitsotakis - de vader van de huidige Griekse premier Kyriakos Mitsotakis. 

Tijdens de Griekse crisis die in 2010 uitbrak, werden de protestliederen van Theodorakis opnieuw relevant. Ze weerklonken op tal van manifestaties. Ook de componist –hoogbejaard of niet- liet zich daarbij niet onbetuigd. Toen de ordediensten in opspraak kwamen omdat ze betogende bejaarden met traangas uit elkaar hadden gedreven, bleek een van de getroffen ouderen de dan 90-jarige Mikis Theodorakis te zijn.

En hij bleef op straat komen, nu eens vóór, dan weer tegen het beleid van de Griekse premier Tsipras en zijn linkse partij Syriza. Zo sprak hij zich in 2018 nog uit tegen de omstreden nieuwe naam "Noord-Macedonië" voor de Griekse noorderbuur. Links verweet Theodorakis een nationalist te zijn geworden. "Een patriot", zo zei hij zelf. 

Griekenland is in rouw nu Theodorakis overleden is. Premier Mitsotakis heeft drie dagen van nationale rouw aangekondigd en het parlement in Athene hield een minuut stilte toen het nieuws bekend raakte. De Griekse cultuurminister zegt dat Griekenland met Mikis Theodorakis een stuk van zijn ziel heeft verloren.