Studie: “Honden begrijpen bedoeling van onze handelingen”

Baasjes vermoeden al wel langer dat hun trouwe viervoeters slim zijn, maar Duitse wetenschappers bevestigen dat nu. Honden kunnen volgens hen het onderscheid maken tussen menselijke handelingen die opzettelijk dan wel per ongeluk gebeuren. Dat betekent dat ook honden minstens gedeeltelijk vermogens tot ‘theory of mind’ hebben. ‘Theory of mind’ is in de psychologie de kwaliteit om empathie en begrip voor het perspectief van anderen op te brengen.

Dit vermogen om zich te kunnen inleven in wat de ander denkt en voelt wordt doorgaans enkel toegeschreven aan de mens. Maar dat zien de Duitse wetenschappers anders. “Onze bevindingen leveren het eerste belangrijke bewijs dat honden ten minste één aspect van de ‘theory of mind’ bezitten: het vermogen om intentie-tijdens-de-handeling te herkennen”, schrijven de auteurs. Ze merken bovendien op dat ook andere dieren blijk geven van zo’n vermogen, zoals chimpansees, grijze roodstaartpapegaaien en paarden.

Uit eerder onderzoek bleek al dat honden onder meer opgewonden raken van bepaalde signalen, zoals wanneer het baasje de leiband ter hand neemt. De dieren reageren ook op bepaalde gebaren en beseffen aan de hand van menselijk gedrag wanneer ze aan de haal kunnen gaan met voedsel. Maar dat nam de twijfel bij experts niet weg of honden ook echt menselijke intenties begrijpen.

Duitse onderzoekers probeerden dit te achterhalen door een proef. Ze reikten honden snoepjes aan door een opening in een scherm, en dat in drie scenario’s: 
1. De onderzoeker probeert het snoepje aan te bieden aan de hond, maar laat het ‘per ongeluk’ vallen aan zijn kant van het scherm en zegt dan: “Oeps!’” 
2. Hij probeert het snoepje te geven, terwijl het gat in het scherm gedicht is.
3. Hij biedt het snoepje aan, maar trekt zijn hand dan snel weer weg en zegt: “Haha!”

“Het idee van dit experiment is dat de honden in alle drie de situaties het voedsel om de één of andere reden niet krijgen”, legt Juliane Bräuer uit. Zij is co-auteur van het onderzoek, dat gevoerd werd aan het Max Planck Instituut voor de wetenschap van de geschiedenis van de mens. Bräuer licht toe dat het belangrijkste verschil tussen de drie scenario’s de vraag is of de honden het snoepgoed mislopen omdat het opzettelijk wordt achtergehouden of niet — althans ogenschijnlijk niet.

Uit de analyse van video-opnames met 51 honden blijkt dat de dieren langer wachten om rond het scherm te lopen om de traktatie alsnog te krijgen bij de plotselinge intrekking van het snoepje dan in de andere twee situaties. Ze zijn dan ook eerder geneigd te stoppen met kwispelen en om te gaan zitten of liggen. Volgens de onderzoekers verandert het gedrag van de honden dus duidelijk naargelang de situatie. “Dit wijst erop dat honden inderdaad opzettelijke handelingen kunnen onderscheiden van onopzettelijk gedrag”, schrijven ze.

De auteurs voegen er wel aan toe dat meer onderzoek nodig is om na te gaan of de honden mogelijk eerder al hebben geleerd om niet op voedsel af te gaan wanneer dat wordt teruggetrokken, en of ze misschien reageerden op de verschillende uitroepen van de onderzoeker die de lekkernij aanbood.

Suilin Lavelle, lector filosofie aan de universiteit van Edinburgh, vindt de bevindingen verre van banaal, zo schrijft ‘The Guardian’. Ze is het wel met de opmerkingen van de onderzoekers zelf eens dat dit vermogen tot onderscheid van intentioneel en niet-intentioneel gedrag mogelijk niet voorkomt bij honden “die minder vertrouwd zijn met mensen”. Ze noemt de studie een “veelbelovende start”, maar is tegelijkertijd kritisch. “Of dit vermogen voldoende is om de ‘theory of thinking’ aan honden toe te schrijven is een neteligere vraag, gezien onderzoekers nog debatteren over de vraag welk niveau van begrip van de psychologische toestand van een ander nodig is om dit etiket te verdienen”, besluit Lavelle.