Krijgen we in Afrika een nieuw Afghanistan, nu ook daar een terugtrekking van buitenlandse troepen op til is?

Nog vóór de taliban de Afghaanse hoofdstad Kaboel hadden ingenomen, waren de jihadisten in Mali al aan het juichen. Iyad Ag Ghali, de leider van de belangrijkste terreurgroep daar, feliciteerde de taliban in een audioboodschap met hun overwinning "na twee decennia van geduld oefenen".

"Het nakende vertrek van de Fransen is een teken dat wij ook aan het winnen zijn", zo klonk het. Nog even geduld oefenen, leek hij zijn strijders aan te moedigen. Weldra zullen ook de Fransen hun bondgenoten in de steek laten.

Het chaotische vertrek van de Amerikanen uit Afghanistan en de ineenstorting van het door hen opgeleide Afghaanse leger heeft de jihadistische groepen in de Sahel (en elders in de wereld) op z'n minst een boost gegeven.

Net als in Afghanistan strijden ook in de Sahel westerse troepen al jarenlang tegen extremistische strijders, maar ze slagen er niet in die te verslaan.

De Franse interventie in Mali begon acht jaar geleden. Jihadisten hadden het noorden van het land veroverd en rukten op naar de hoofdstad Bamako. Met de steun van de internationale gemeenschap en het Malinese leger konden de Fransen hen aanvankelijk tegenhouden. Ze slaagden er zelfs in belangrijke steden in het noorden (zoals Gao en Timboektoe) te bevrijden en er kwam een VN-vredesmacht.

Maar de jihadisten hebben zich verspreid en het geweld is uitgebreid: ook in Niger en Burkina Faso vallen er nu dagelijks doden. 2020 was zelfs het dodelijkste jaar sinds het begin van de crisis.

In Bamako houden ze hun hart vast en vrezen ze dat de jihadisten zonder Franse aanwezigheid – net als de taliban in Afghanistan – snel in de hoofdstad zouden kunnen staan.

KAART: Deze kaart  toont waar de Franse 'Operatie Barkhane' basissen en militairen heeft. Ze is vooral actief in de buurt van het drielandenpunt (Mali-Burkina Faso-Niger) waar nu de meeste aanslagen plaats hebben. 

Het Afghaanse leger is jarenlang opgeleid door westerse troepen en werd bewapend door de Amerikanen. Toch gaven de Afghaanse militairen zich razendsnel gewonnen voor de talibanstrijders. Hoe zit dat in de Sahel?

In Mali worden soldaten evengoed opgeleid door Franse en Europese troepen. Ze krijgen wapens en logistieke ondersteuning. Ook Belgische militairen hebben training gegeven.

Maar net als in Afghanistan is het Malinese leger bijzonder slecht gemotiveerd en zijn vele militaire leiders corrupt.

Bovendien heeft het een zeer slechte reputatie bij de bevolking. Het Malinese leger zou vorig jaar zelfs meer burgers hebben gedood dan de jihadisten die ze moeten bestrijden. Daarmee duwen ze de lokale bevolking in de armen van de extremisten. 

Het ziet er niet naar uit dat het Malinese leger zonder internationale hulp opgewassen is tegen de jihadisten.

Een belangrijk verschil met Afghanistan is wel dat de Fransen zich niet volledig terugtrekken. Van de 5.100 militairen zullen er nog 2.500 à 3.000 blijven.

Macron zal de publieke opinie in Mali duidelijk moeten maken dat Frankrijk militair aanwezig blijft.

Hij zal ook zijn steun aan de regionale legers – die de strijd tegen de terreurgroepen nu voor een deel overnemen – moeten versterken. Maar net nu heeft Tsjaad, dat een belangrijke bijdrage levert, beslist om 600 militairen terug te trekken.

Experts waarschuwen dat de balans na de terugtrekking van de Franse en Tsjadische troepen wel eens zou kunnen overhellen in  het voordeel van de jihadisten. Dat zal moeten blijken.

De Franse president zal zijn troepen in elk geval niet zo overhaast willen terugtrekken als de Amerikanen deden in Afghanistan (de terugtrekking is voorzien voor begin volgend jaar).

Aanvankelijk zag hij daar misschien wel electorale winst in – er zijn volgend jaar presidentsverkiezingen in Frankrijk – maar na de dramatische beelden uit Kaboel, zal hij dat ongetwijfeld voorzichtiger aanpakken.

Bovendien blijft ook de VN-vredesmacht MINUSMA (met ongeveer 15.000 blauwhelmen) aanwezig. Dat is echter geen antiterreuroperatie en die voert geen actieve strijd tegen de terroristen.

In Afghanistan waren de taliban de vijand, die onderdak gaven aan Al Qaeda en Osama Bin Laden.

In Mali (en intussen in bijna de hele Sahelregio) vechten de westerse en Afrikaanse troepen tegen verschillende jihadistische groeperingen, waarvan een deel zich aansloten bij de internationale terreurgroep IS en een deel bij Al Qaeda. Die vechten onderling ook nog eens tegen elkaar, wat hen verzwakt.

Daarnaast zijn er tientallen andere gewapende groepen in de strijd verwikkeld: zelfverdedigingsmilities, gewapende veehoeders versus landbouwers, etnisch geïnspireerde milities,…

Geen van deze groepen heeft overigens bestuurservaring, wat de taliban wel hebben (ze bestuurden Afghanistan van 1996 tot 2001). 

Omdat de overheid in Afghanistan zo corrupt was, konden de taliban bij hun opmars naar de hoofdstad rekenen op de steun van een deel van de bevolking, zeker op het platteland.

Ook in Mali kunnen de jihadisten in rurale gebieden gemakkelijk rekruteren, zeker in het woestijnachtige noorden. Ook daar voelt de bevolking zich door de corrupte overheid verwaarloosd: er zijn geen ziekenhuizen, geen wegen, er is geen werk voor de jongeren, de staat is soms zelfs volledig afwezig.

De interventie van de Fransen en van de internationale gemeenschap heeft weinig bijgebracht op dat vlak. In de ogen van de Malinezen op het platteland steunen de Fransen en de westerse troepen net de overheid die hen in de steek laat. Vandaar de groeiende weerstand tegen de Fransen en de blauwhelmen.

Het argument van de jihadisten "de Fransen moeten buiten" werkt dus. Maar zou het ook nog werken als dat argument wegvalt? 

Net zoals de taliban in Afghanistan, willen de jihadisten in de Sahel-regio een uiterst strenge versie van de sharia - de islamitische wet – installeren in het gebied dat ze controleren.

Bij de taliban zagen we dat eind jaren 90, toen ze Afghanistan bestuurden. In Mali gebeurde dat in 2012, toen jihadisten het noorden van het land controleerden. Muziek was toen verboden, vrouwen verloren hun rechten, diefstal werd gestraft door het afhakken van handen.

Aanvankelijk zag een deel van de bevolking daar de voordelen van in, want eindelijk werd de orde hersteld. Maar in Mali werd de weerstand tegen die toepassing van de sharia snel te groot. Daar zijn ze een veel liberalere vorm van de islam gewend. Volgens waarnemers zal het grootste deel van de Malinezen nooit akkoord gaan met een bewind dat dat voor ogen heeft.

Wat gebeurd is in Afghanistan na de snelle terugtrekking van de Amerikanen en hun bondgenoten, zal dus niet onmiddellijk worden herhaald in Mali. De situatie in beide regio's is te verschillend. Maar er zijn veel gelijkenissen waar lessen uit te trekken vallen. Eén van die lessen is dat een oplossing niet van een internationale militaire interventie kan komen, maar politiek zal moeten zijn.