"Who runs the world?": de invloed van 40 jaar Beyoncé op vlak van muziek, mode en activisme

Het septembernummer van het Amerikaanse modeblad Harper's Bazaar zal niet ongemerkt voorbijgaan. Op de cover schittert Beyoncé Knowles in een zwarte bodysuit mét cape, leren handschoenen en cowboyhoed. Een duidelijke knipoog naar Texas, haar geliefde heimat. De shoot gebeurde ter ere van Queen Beys 40e verjaardag.

Ook hier doet de 40e verjaardag van het popicoon heel wat stof opwaaien. Onlangs verscheen het boek "Égalité, fraternité, Beyoncé" ter ere van Beyoncés hoogdag. Elf schrijvers in Vlaanderen en Nederland, onder wie Dalilla Hermans en Soe Nsuki, beschreven in elf essays hun bewondering voor de zangeres. Sommigen al wat lovender dan anderen, maar over één ding zijn de schrijvers het eens: Beyoncés invloed is onbetwistbaar.

Hoe heeft Beyoncé haar stempel gedrukt op vlak van muziek, mode en activisme? We blikken terug in de tijd en zetten alles op een rijtje.

28 Grammy's, niemand doet het Beyoncé na. De titel van vrouwelijke recordhoudster van de muziekprijs, staat dan ook op haar naam. Beyoncé is de muze van velen en inspireert rijkelijk met haar muziekoeuvre. Een ontelbaar aantal artiesten, onder wie popiconen Ariana Grande, Britney Spears en Sam Smith, geeft aan dat hun eigen werk sterk beïnvloed werd door de nummers van Beyoncé.

Beyoncés sterke werkethiek en bijzondere wilskracht zijn de bouwstenen van haar succes. "Waar anderen het voor bekeken hielden, stond zij er net wél", zegt Angelique Houtveen, radio-dj bij het Nederlandse radiostation Sublime. Houtveen schreef een stukje in "Égalité, fraternité, Beyoncé" over Beyoncés eigenzinnige parcours in de muziekindustrie.

Even terug naar het prille begin. Kleine Beyoncé kreeg de muzikale kriebels al vroeg te pakken. Ze oefende haar zang- en danskunsten volop in het kapsalon van mama Tina, tot geërgerde klanten aan toe. Op negenjarige leeftijd riep ze de R&B-groep Destiny's Child in het leven. Beyoncés vader Mathew Knowles was de manager van de meidengroep, Beyoncé verzorgde met verve de choreografieën en de songteksten. Destiny's Child produceerde hits zoals "Bootylicious" en "Survivor", nummers die nog steeds scoren als favorieten in menig karaokebar.

In 2003 splitsen de paden van de Destiny's Child-zangeressen en Beyoncé waagt het op een solocarrière met het debuutalbum "Dangerously in love". Op het album hoor je "Crazy in love", een vrolijk up-tempo nummer waarop Beyoncés vriend Jay-Z een stukje rapt. Jay-Z "put a ring on it" in 2008 en het koppel heeft drie kinderen. Al snel volgen verschillende studioalbums, na een korte Destiny's Child-reünie in 2004 en 2005.

Beyoncé leerde snel haar plan trekken in de muziekindustrie, een door mannen gedomineerde wereld. Volgens Houtveen balanceerde Beyoncé gewiekst tussen haar drang naar onafhankelijkheid en de grillige regeltjes van de industrie. "Door zo hard te werken en eerst de regels van de muziekindustrie te volgen, kwam ze op een hoogtepunt. Eenmaal op dat hoogtepunt, kon ze het zich veroorloven om de regels aan haar laars te lappen."

Op haar 27e nam Beyoncé dan ook zelf de touwtjes in handen en richtte haar eigen platenmaatschappij Parkwood Entertainment op. "Ik wou mijn eigen manager zijn en een bedrijf hebben dat kunst en creativiteit op de voorgrond zet", vertelt de zangeres over Parkwood Entertainment.

Recente nummers zoals "Black parade" en "Brown skin girl", telkens met een ijzersterke boodschap, vinden minder snel hun weg naar de radio. Ze wijken af van de popkoers die we gewend zijn in bijvoorbeeld "Single ladies". "Je merkt toch dat veel mainstream radiostations in Nederland en België niet goed weten wat ze ermee aan moeten", stelt radio-presentatrice Houtveen.

"Ze willen wel iets draaien van Beyoncé, maar snappen de nieuwe muziek niet. Ze maakt geen mainstream nummers meer en bereikt dus een groot deel van de fans niet meer die ze wel met haar popmuziek wist te bekoren."

Het artikel gaat verder onder de foto van radio-dj en Beyoncékenner Angelique Houtveen:

Het geheim van haar succes? Beys constante prestatiedrang, aldus Houtveen: "Ze vroeg consistent het beste van zichzelf, dat is natuurlijk niet de beste boodschap, maar ze zocht haar eigen grenzen op en steeg uit boven de rest."

"Niet veel artiesten in Nederland en België zullen het toegeven, maar Beyoncé heeft hen vast en zeker (indirect) beïnvloed", volgens Houtveen. "Haar shows zijn van het niveau van Michael Jackson. Ze is één van de laatste grote popartiesten die we nog hebben."

Toch dreigt ook de donkere keerzijde van zo'n ongelooflijke werkethiek: mentaal en fysiek moet het loodzwaar zijn. "Soms zou ik ook wel eens willen horen hoe ze het anders zou hebben aangepakt. Ze lijkt vaak wel een machine die blijft doorrazen. Dat is imponerend maar ook intimiderend tegelijk. Meer kwetsbaarheid zou haar misschien ook sieren", zegt Houtveen over het dubbel gevoel bij haar rolmodel.

Van de rode loper tot in haar videoclips, Beyoncés verschijning gaat vaak gepaard met veel pracht en praal. Haar opvallende pakjes - in de tijd van Destiny's Child nog handgemaakt door mama Tina - spraken al snel tot de verbeelding en maakten van haar in de ogen van velen het ultieme mode-icoon. "Beyoncés impact is gigantisch. Ze geldt als stijlvoorbeeld voor vele (jonge) vrouwen én mannen", zegt mode-experte Eve Demoen.

In 2016 konden fans van Beyoncé zich verheugen nadat hun favoriete zangeres had aangekondigd dat ze ook met een kledinglijn op de markt kwam. Beyoncé breidde haar imperium uit met de activewear-collectie Ivy Park. "Activewear" of "athleisure" is een tak binnen de modewereld waar sportkleding en mode elkaar vinden. "Onze actieve levensstijl vandaag vereist aangepaste kleding", legt medecurator van de expo "Activewear" Demoen uit.

"Door de initiële samenwerking met modeketen Topshop en nu met het sportmerk Adidas, richt Beyoncé zich op een jong publiek, net zoals Rihanna met Puma doet. Samenwerkingen tussen sterren en modehuizen zijn vandaag schering en inslag", klinkt het bij Demoen.

"Mode is een manier van communiceren en vertelt veel over de identiteit van de drager. Bij Beyoncé draait het hoofdzakelijk om een bepaalde levensstijl en identiteit. Door middel van "drops" met een beperkt aantal exclusieve kledingstuks, creëert het merk een sterk gemeenschapsgevoel onder de gelukkigen die iets kunnen bemachtigen. Veel fans staan uren in de rij en leren andere fans kennen." De fangroep van Beyoncé, de "Beyhive", staat bekend als een hechte, loyale groep die over de landgrenzen heen reikt.

Sterren als Beyoncé die pronken met hun rondingen, hebben de laatste jaren gezorgd voor een verandering in het schoonheidsideaal. "Ronde vormen mogen, maar het lichaam moet wel ultrafit zijn. Dat idee past perfect bij het plaatje van activewear", legt Demoen uit.

Voor haar nieuwste collectie "Ivy Park x Adidas Rodeo" zocht Beyoncé inspiratie in haar geboortestad Houston in de Amerikaanse staat Texas. "Als kind bezocht ik elk jaar de rodeo van Houston", zegt Beyoncé in het interview met Harper's Bazaar. "Het was een fantastisch diverse en multiculturele ervaring, met voor elk lid in de familie wel iets te beleven, met prachtige optredens, deepfried Snickers - een lekkernij uit de regio - en gefrituurde kalkoenboutjes."

Ook de (verborgen) geschiedenis van Amerika fascineerde de mode-ontwerpster en kreeg een prominente plaats in de collectie. In het promofilmpje zien we een zwarte cowboy, een figuur dat vaak werd verwezen naar de marge van de geschiedenis. Beyoncé drukt meer dan ooit haar eigen stempel op de collectie en vertelt met de nieuwe lijn het verhaal van haar afkomst.

Toch slaat Beyoncé de bal ook soms mis. Het recentste voorbeeld van een kritiekstorm betreft de "About Love-campagne" van het juweelmerk Tiffany's & Co. Beyoncé en Jay-Z poseerden voor een gigantisch, nooit eerder publiekelijk vertoond kunstwerk van de Amerikaan Jean-Michel Basquiat.

Al snel groeide de kritiek op de campagne door de "bloeddiamant" rond Beyoncés hals. De gele diamant werd meer dan 140 jaar geleden opgedolven door de stichter van Tiffany's in een koloniale mijn in Zuid-Afrika. Dat Beyoncé er nu mee staat te poseren voor een reclamecampagne is volgens velen onverzoenbaar met de anti-koloniale en anti-racistische boodschap die de zangeres in haar nummers probeert te brengen.

"Who run the world? Girls!" De openingszin van Queen Bey's gelijknamige nummer zindert nog jaren na bij meisjes en vrouwen wereldwijd. Op de MTV Video Music Awards in 2014 pronkte Beyoncé trots voor een achtergrond waarop het woord "feminist" in koeienletters oplichtte. Beyoncé bestempelt zichzelf als een "modern-day feminist". De zangeres bedoelt daarmee dat ze weliswaar voor gelijkheid staat, maar dat ze ook gelukkig is met haar rol als moeder en echtgenote. "Waarom zou je moeten kiezen welk type vrouw je bent? Waarom een label kiezen?"

"Beyoncé is zowel ondernemer, artiest als zwarte vrouw. Ze speelt deze drie rollen meesterlijk uit door haar persoonlijke idealen aan haar merk als artiest te koppelen", zegt ondernemer en oprichter van TEDxAmsterdamWomen Marian Spier. "Natuurlijk surft ze als zakenvrouw mee op de feministische en antiracistische golven. Dat is slim gezien, er is niets mis mee."

Zowel op als naast het podium schuift Beyoncé dus onderwerpen naar voren die haar nauw aan het hart liggen. Ook haar man Jay-Z staat bekend om zijn activistisch engagement. Er zijn tal van voorbeelden waarin het koppel goede doelen steunt zoals bijvoorbeeld bij de protesten tegen politiegeweld in de Amerikaanse steden Baltimore en Ferguson. Beyoncé en Jay-Z doneerden geld om de borg van gearresteerde protesteerders te betalen en ze zo vrij te krijgen.

In 2013 lanceerde de zangeres de BeyGOOD-stichting om mensen te inspireren "om aardig te zijn voor zichzelf, anderen, de gemeenschap en voor de wereld. Via BeyGOOD spreekt Beyoncé zich uit over politieke kwesties en probeert ze met het platform haar fans warm te maken voor lokaal engagement.

De laatste jaren spreekt ze zich ook meer uit over haar politieke voorkeur. Zo betuigde ze tijdens een optreden haar steun aan de democratische presidentskandidaat Hillary Clinton toen Clinton het in 2016 tegen Donald Trump opnam. Eerder genoten Barack en Michelle Obama al Beyoncés steun.

Beyoncés activisme is sterk verweven met haar creatief werk: "Binnen mijn kunst wil ik vooral de schoonheid van zwarte mensen tonen aan de wereld. Onze geschiedenis, onze diepgang en de waarde van zwarte levens", klonk het tijdens de "Class of 2020-speech".

Het nummer "Formation" is in dit opzicht een kantelpunt in haar oeuvre. Waar nu Beyoncé zichzelf en andere zwarte vrouwen trots viert, bleef dit thema in eerdere nummers vooral op de achtergrond.

"Veel mensen zagen Beyoncé voorheen vooral als popster en niet per se als zwarte zangeres", stelt Houtveen. "Ze stond plots op voor haar blackness en zong over hoe het is om als zwarte vrouw door het leven te gaan." Ook in speeches en op sociale media klonk Beyoncé steeds meer openhartig over het onderwerp.

Het majestueuze album en de bijhorende musicalfilm "Black is king" (2020) vieren zwarte geschiedenis en cultuur. "Mijn hogere doel is dat je de film kijkt met je familie en dat je er trots van wordt", schreef Beyoncé op haar socialemediakanalen. Critici vielen als een blok voor de film. "'Black is king' is een groots statement van eenheid binnen de Afrikaanse diaspora", klonk het bij de krant New York Times.