De ethische vraag duikt op: hoelang moeten we corona nog voorrang geven in de zorg?

Moet een coronapatiënt voorrang krijgen op een oud vrouwtje dat al zes maanden wacht op een nieuwe heup? De hoofdarts van het UZ Leuven, Gert Van Assche, is daar niet zo zeker van. Zijn collega’s zijn nog altijd bezig met het inhalen van operaties die het voorbije jaar werden uitgesteld, terwijl er al opnieuw uitstel dreigt.

De overheid kondigde woensdag aan dat ziekenhuizen tegen volgende week één op de vier bedden op intensieve zorg moeten vrijhouden voor patiënten met het longvirus, terwijl dat nu slechts één op de zes is. Oorzaak is de zorgwekkende toename van het aantal covidpatiënten. Elke dag belanden er zo’n zeventig mensen met ernstige symptomen in het ziekenhuis, een stijging van 14 procent in een week. Statistische modellen voorspellen een vierde coronagolf in de herfst.

Systeem onder druk

Er is wel een cruciaal verschil tegenover de vorige golven: iedere Belg heeft intussen de kans gehad om zich te laten vaccineren en hiermee het risico op een opname drastisch te verkleinen. De overgrote meerderheid heeft deze kans gegrepen. Toch zet een beperkte groep van niet-gevaccineerden het zorgsysteem onder druk. Liefst 71 procent van alle nieuwe ziekenhuispatiënten was eind augustus helemaal niet gevaccineerd. Daarmee is deze groep, die op dat moment zo'n 27 procent van de bevolking uitmaakte, fors oververtegenwoordigd.

Van Assche heeft dan ook zijn twijfels bij de opschaling. “Covidpatiënten gaan één op één in competitie met andere patiënten. Daarbij geeft de overheid prioriteit aan de covidzorg. Dat is een ethische keuze die ik aan hen laat”, zo vertelde hij gisteren op Radio 1. Maar ook: “Wij hebben het laatste anderhalf jaar al tientallen patiënten uit Brussel, Wallonië en Noord-Frankrijk overgenomen. In een regio die wereldkampioen is qua vaccinatiegraad valt dit nog heel moeilijk uit te leggen.”

Het idee is dat Vlaamse gevaccineerden en zorgpersoneel de prijs betalen voor niet-gevaccineerden, vaak uit minder gevaccineerde regio’s zoals Brussel. Aangezien de overheid hun geen verplichte vaccinatie wil opleggen, worden orthopedische ingrepen zoals het plaatsen van een nieuwe heup of knie uitgesteld, net als andere niet-dringende operaties. “Deze patiënten blijven zitten met pijn en last. In een modern zorgsysteem is dat eigenlijk niet meer behoorlijk”, vindt de Leuvense hoofdarts.

Stigma

Maar wat is wel behoorlijk? In de zorgsector zijn de meningen hierover verdeeld. Veel artsen staan huiverachtig tegenover een systeem dat patiënten opdeelt in twee categorieën: zij die het zogezegd zelf hebben gezocht en zij die helaas pech hebben. “Mijn persoonlijke overtuiging is simpel: als arts moet je iedereen helpen. De ene patiënt heeft niet minder recht op hulp dan de andere”, zegt Patrick Lacor, afdelingshoofd interne geneeskunde en voorzitter van de ethische commissie in het UZ Brussel.

Toen de eerste hiv-besmettingen in de jaren tachtig opdoken werd de ziekte beschouwd als iets dat grotendeels zelf veroorzaakt werd. Wie zich netjes gedroeg had er geen last van. Dit stigma ziet Lacor nu ook terugkomen bij recente covidpatiënten. “De huidige discussie doet me denken aan die zogezegde zelfbeschadiging van hiv-patiënten. Destijds dachten ook veel mensen dat de patiënten dit zichzelf maar niet hadden moeten aandoen. Terwijl er voor iedere aandoening wel risicofactoren te vinden zijn.”

Van longkanker is inderdaad geweten dat bepaalde gewoonten die ziekte in de hand werken, zoals roken. Levercirrose is vaak het resultaat van overmatig alcoholgebruik. Slechte eetgewoonten vergroten de kans op een hoge bloeddruk of een hoge cholesterol, wat op zijn beurt tot hart- en vaatziekten lijdt. Wat doen we met deze patiënten? En wat met obese personen, extreme sporters die regelmatig blessures oplopen of stadsinwoners die elke dag fijnstof inademen?

Tussen leven en dood

In een sector die beslist over leven en dood zijn dit soort ethische keuzes vaste prik. Vaak verscheuren ze patiënten, families en zelfs artsen omdat er geen juiste of foute keuze bestaat. De coronacrisis maakt deze afweging extra moeilijk.

In dit geval lijkt de Belgische wetgeving wel weinig manoeuvreerruimte toe te laten. De basis hiervoor is de Wet op de dringende medische hulpverlening uit 1964, die de verzorging verzekert van alle zieken en gewonden die dringende hulp nodig hebben. Volgens deze wet zijn ziekenhuizen verplicht om de opgelegde maatregel voor de verhoging van het aantal gereserveerde covidbedden uit te voeren. Van Assche erkent dit.

Wie het pleidooi van de Leuvense hoofdarts aandachtig beluistert, merkt dan ook dat zijn ware frustratie elders ligt dan bij de beddendiscussie. Het gaat om het feit dat deze nijpende situatie vermeden kon worden. Dat de zorgsector al maanden voor een verplichte vaccinatie pleit, terwijl de politiek de beslissing voor zich uit blijft schuiven. Dat ziekenhuizen maar zelf moeten zorgen dat ze alle patiënten opgevangen krijgen.

Die frustratie is niet onlogisch. De vraag is wel of een strafsysteem in de zorg zou bijdragen tot het overtuigen van mensen om zich te laten vaccineren. Anders bestaat het gevaar dat zij vooral wegzinken in de marginaliteit.