‘Je hoeft niet eerst wijntjes te drinken. Het was swipen, neuken, klaar’: als seks een verslaving wordt

Of het gesprek nu ging over vakantieplannen of over de overspannen huizenmarkt, Joris (39, sociaal werker) was steevast afgeleid als hij met vrienden op café zat. Hij hield steeds een oogje op zijn telefoon om te checken of hij al een date had later op de avond. Ging iedereen naar huis, dan ging Joris naar een hem onbekend adres. Belde aan, had seks met een man en stond een uur later weer buiten. Kroop thuis met een rotgevoel bij zijn slapende vriendin in bed.

Joris (niet zijn echte naam) was seksverslaafd en, zegt hij, een seksafspraak regelen met een man gaat nu eenmaal makkelijker en sneller dan met een vrouw. ‘Je hoeft niet eerst wijntjes te drinken. Ik ben biseksueel, dus voor seks alleen was de keus makkelijk. Het was swipen, neuken, klaar.’

De afspraakjes, een paar per week, regelde hij met de Grindr-app. ‘Die heb ik meerdere malen van mijn telefoon gegooid, maar telkens zette ik hem er toch weer op. Het was net als met porno kijken, dat deed ik een paar keer per dag op de wc op mijn werk om erbij te masturberen. Ik haatte mezelf erom, maar ja, je hebt die smartphone in je kontzak zitten. Blijf er maar eens vanaf.’

Hoeveel mannen er met hetzelfde worstelen als Joris, is moeilijk aan te geven; echt betrouwbare cijfers over seksverslaving in ons land zijn er niet. Maar bij onze noorderburen houdt de beroepsgroep in de geestelijke gezondheidszorg het erop dat 2,3 procent van de mannen in Nederland en 0,2 procent van de vrouwen kampt met ‘dwangmatig verlangen naar seks’.

‘War on porn’

Lopen die cijfers op door de ongebreidelde beschikbaarheid van porno op smartphone en tablet? Zijn ze te verleidelijk, de datingapps op je telefoon die soms letterlijk aanwijzen wie er in de buurt op zoek is naar seks? In zestien Amerikaanse staten zijn ze het erover eens: porno vormt een gevaar voor de volksgezondheid. In Utah, Arkansas, Florida en nog dertien staten worden wetten voorbereid die de consumptie ervan aan banden moet leggen.

Zo moet worden verplicht dat nieuw verkochte smartphones porno blokkeren en dat internet op scholen en in bibliotheken geen toegang biedt tot sekssites. De ‘war on porn’ moet worden gevoerd, zeggen organisaties zoals het National Center on Sexual Exploitation, omdat porno jongeren schaadt, problemen in relaties veroorzaakt en ‘potentieel biologisch verslavend’ is.

Bij ons loopt het vooralsnog zo’n vaart niet. Maar hoewel hij geen voorstanders is van Amerikaanse toestanden, meent Herm Kisjes dat maatregelen misschien geen slecht idee zijn. Kisjes is behandelaar in de verslavingszorg. Samen met psycholoog Matthijs Kruk schreef hij een boek over seksverslaving dat onlangs verscheen. In Lust als last – Wanneer wordt seks verslavend? schetsen ze de tactieken van de porno-industrie, die steeds nieuwe filmpjes aanbiedt naar voorkeur van de gebruiker. 

Of je nu zoekt op lesbian, amateur, Milf (mothers I’d like to fuck), anal of big tits – een greep uit de populairste zoektermen voor porno – de algoritmen zorgen ervoor dat een continu ververst aanbod op je wordt afgevuurd. Lastig te weerstaan, schrijven Kisjes en Kruk, want elke nieuwe prikkel activeert het beloningssysteem in de hersenen waardoor je ontvankelijk blijft voor méér. ‘Het is vooral de techniek erachter die het moeilijk maakt te stoppen met porno kijken.’

Onveilige gehechtheid

In hun hoofdstuk over onlinedaten halen ze onderzoek aan dat uitwijst dat een kwart van de gebruikers moeite heeft Tinder weg te leggen. De groep, gekenmerkt door een sterkere behoefte aan seks en onveilige gehechtheid, vindt in (het zoeken naar) seks een manier om te dealen met negatieve gevoelens. Dat is de werkelijke oorzaak, zegt Kisjes: als seks een verslaving wordt, is dat doorgaans vanwege dieper liggende problemen als eenzaamheid, angst, een laag zelfbeeld of depressieve gevoelens. Als behandelaar in de verslavingszorg ziet hij bijna al zijn cliënten daarmee kampen: ze zoeken een uitweg in drank, drugs of seks.

Raar, zegt Kisjes, dat tabaks- en alcoholproducenten wel op hun verantwoordelijkheid worden gewezen, maar dat er voor de porno-industrie weinig regels gelden. ‘Ik ben niet voor verboden, maar ik zie in mijn praktijk mannen, jonge jongens vaak, die enorm worstelen met hun pornoconsumptie. Uit de schoolkantines worden frisdranken geweerd om overgewicht tegen te gaan, maar een gezonde omgang met het enorme seksaanbod, dat moet iedereen zelf maar uitzoeken.’

Medeauteur Matthijs Kruk ziet, net als Kisjes, niets in wetten zoals die in Amerika worden voorbereid. Wel in goede voorlichting vanuit de overheid, thuis en op school. Kruk heeft een praktijk, Mind Your Sex, waarin hij mannen in groepsvorm helpt van hun dwangmatige omgang met seks af te komen. Die is vaak jong begonnen, zegt hij. 

‘Dat pubers last hebben van eenzaamheid en onzekerheid is van alle tijden. Maar tegenwoordig is het zo makkelijk om die emoties te bestrijden met kicks als gamen, onlinegokken of porno kijken, dat je er later in vast kunt lopen.’ Gevolg: schaamte, een nog negatievere blik op zichzelf, nog meer porno kijken of obsessief daten om die nare gevoelens te dempen. ‘Het zou goed zijn om vooral jongeren er veel beter over voor te lichten hoe techbedrijven zoals de porno-industrie je in hun greep kunnen krijgen. En ze te leren dat er andere, gezondere manieren zijn om met negatieve gevoelens om te gaan.’

Precies dat doet ook seksuoloog Gertjan van Zessen met zijn behandelmethode die hij het ‘vat van zelfwaardering’ noemt. Hij leert cliënten met kleine opdrachten – iets lekkers van de bakker meenemen voor thuis, een vervelende automobilist tóch voorrang geven – tevredener over zichzelf te worden. ‘Het klinkt belachelijk simpel, maar het werkt, want het pakt het onderliggende probleem aan. Mensen met een seksverslaving kunnen zichzelf ontzettend haten. Het is eerst zaak om je weer een beetje goed over jezelf te voelen. Vaak blijkt dat mensen dan weer regie over hun leven krijgen en hun emoties beter leren te reguleren. Er is niets mis met porno kijken, wel met dwangmatig porno kijken als je eigenlijk behoefte hebt aan iets anders. Ontspanning bijvoorbeeld, gezelschap of troost.’

Bikinifoto

In die zin, zegt ook Van Zessen, verschilt een seksverslaving niet van andere verslavingen. Of toch: dat bijvoorbeeld porno ‘potentieel biologisch verslavend is’, zoals alcohol en drugs, bestrijdt hij. ‘Daar is geen enkele wetenschappelijke onderbouwing voor.’ 

Van Zessen ziet geen toename van het aantal seksverslaafden in de dertig jaar dat hij zich met hyperseksualiteit bezighoudt. Hij wordt ‘diep treurig’ van de Amerikaanse war on porn met bijbehorende wetsvoorstellen, dat werkt stigmatiserend en averechts. ‘Als je mensen aanpraat dat ze zich moeten schamen voor hun gedrag, raken ze alleen maar dieper in de put. En zullen ze nog meer porno kijken of seksdates regelen om in te vluchten.’ Hij noemt de Amerikaanse ‘No Fap Porn Addiction Recovery’-beweging (van ‘to fap’, masturberen, red.) als een van de boosdoeners. ‘Die beweert dat je je brein vergiftigt met porno. Jongens schrikken zich kapot als ze dat lezen op de site.’

Wie weet welke informatie Robert Aron Long tot zich nam, de Amerikaanse schutter die afgelopen maart acht vrouwen doodde in massagesalons. Ingegeven door zijn seksverslaving, zei hij; hij wilde ‘de verleidingen elimineren’. 

De remedie volgens No Fap om van je, al dan niet reële, verslaving af te komen: negentig dagen onthouding. Geen porno, niet masturberen, geen seks. Van Zessen ziet er alleen maar repressie in en een ongezonde manier om met verwarring, schaamte of dwang te leren omgaan. ‘Het is niet: eerst stoppen en je dan beter voelen, nee, het werkt andersom. Door een gezondere omgang met stress, angst of zelfhaat verdwijnen de noodzaak en de dwang en kan seks weer een normaal onderdeel van het leven worden.’

Geheime wereld

Ook Kisjes en Kruk zitten op die lijn, beschrijven ze in hun boek Lust als last. De geheime wereld waarin hun cliënten leven – een seksverslaving speelt zich per definitie af in het verborgene – is vaak een groter probleem dan het dwangmatig porno kijken, masturberen of vreemdgaan zelf. ‘Iedereen doet zich in de etalage mooier voor dan hij is’, zegt Kisjes. ‘Dat is normaal. In de winkel mogen je vrienden en familie komen, en het magazijn hou je voor jezelf. Maar een seksverslaafde brengt wel heel veel tijd in zijn eentje in het magazijn door. De eenzaamheid, de schaamte en het schuldgevoel verergeren het probleem.’

Erkenning van dat probleem is de eerste stap om ervan af te komen. En erover praten, al dan niet in therapie. Matthijs Kruk hanteert daarbij overigens wél een advies voor 66 dagen onthouding: ‘Daarmee doorbreek je de gewoonte. Je krijgt ook meer inzicht in het patroon waardoor je vastloopt. Maar seks hoort bij het leven, dus het is niet zoals bij alcohol dat je er maar beter helemaal mee stopt.’

Joris, die een paar jaar geleden de groepsbehandeling bij Matthijs Kruk volgde, hield zich aan het advies. Het lukte, min of meer. Hij verwijderde de Grindr-app van zijn telefoon en stopte met overal en altijd stiekem porno kijken. Hij moest wel, zegt hij: bijna was hij zijn baan kwijtgeraakt vanwege zijn talloze ziekmeldingen op maandag na een weekend vol seks (en drugs). Zijn vriendin trok zijn eeuwige smoesjes niet meer en verliet hem. Dieptepunten, waardoor Joris zich realiseerde dat hij hulp moest zoeken. 

Nu heeft hij een nieuwe relatie, een dochter van 2 en hij verhuist binnenkort van de stad naar een dorp, een stap naar een regelmatiger leven waarop hij zich verheugt. En dat hij ook wel vreest. ‘Het zal soms moeilijk zijn van de verleidingen weg te blijven. De smartphone maakt het zo makkelijk allemaal.’

Toch ziet hij die niet als de oorzaak van het probleem. ‘Toen ik 16 was, werkte ik bij een videotheek en nam ik videobanden mee naar huis. En een datingapp heb je niet per se nodig, je kunt ook naar een gaysauna. Maar die zit niet in het dorp waar ik naartoe verhuis.’