Overheid injecteerde meer dan 13 miljard euro aan coronasteun: was dat geld ook goed besteed?

Hoeveel gaf de overheid eigenlijk uit?

De gezondheidscrisis lijkt stilaan bedwongen. Als straks in oktober ook de discotheken en dancings weer open mogen, zullen de belangrijkste economische restricties wegvallen. Dat is meteen ook het sein voor de overheid om de geldkraan stilaan toe te draaien. De Vlaamse regering zet eind deze maand een punt achter het Vlaams beschermingsmechanisme, en ook de federale regering bekijkt nu hoe ze haar steunmaatregelen kan terugschroeven. 

De optelsom van alle uitgaven oogt indrukwekkend. Een van de grootste schokbrekers was de tijdelijke werkloosheid. De federale overheid gaf daar van maart 2020 tot juli dit jaar 5,8 miljard euro aan uit. Tijdens de piek in april vorig jaar werden zo 1,2 miljoen mensen tijdelijk thuis gezet. Nadien fluctueerden de cijfers mee met de tweede en derde golf en de bijbehorende restricties. Hoewel steeds meer sectoren weer normaal functioneren, zaten er afgelopen juli nog 150.000 werknemers thuis met tijdelijke werkloosheid, vooral in de reis- en evenementensector.

Het overbruggingsrecht, simpel gesteld een werkloosheidsuitkering voor zelfstandigen, is de andere grote slokop. Eind juni dit jaar was de teller al opgelopen tot meer dan 5 miljard euro. De uitgaven daarvan bleven vanaf oktober relatief hoog omdat de regering-De Croo bij de start van de tweede golf besliste om de uitkering bij verplichte sluiting te verdubbelen. Daarnaast trof de federale regering nog kleinere maatregelen, zoals gerichte steun aan de reis- en evenementensector.

Ook de Vlaamse regering opende de portefeuille. Bedrijven die verplicht moesten sluiten of omzetverlies leden konden rekenen op verschillende premies, die vanaf halfweg vorig jaar werden eengemaakt tot het ‘Vlaams beschermingsmechanisme’. In totaal keerde de regering 2,5 miljard euro uit.

Kwam al dat geld wel goed terecht?

De steun werd niet alleen massaal toegekend, de procedures waren ook extreem simpel. Een verklaring op eer dat de omzet was gedaald, volstond bijvoorbeeld om een Vlaamse ondersteuningspremie te krijgen. Ook bij de tijdelijke werkloosheid gebeurde de controle of alles wel in regel was pas achteraf. 

Dat niemand op zijn geld moest wachten, was prioritair. Vlaams minister Hilde Crevits (CD&V) ging er prat op dat de premie al na twee dagen op de rekening stond, federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) geeft aan dat dit, in volle crisis, de enige manier was om de uitkeringen efficiënt te verdelen. Alleen, dat heeft ook een aantal mensen op slechte ideeën gebracht.

Al eind vorig jaar waarschuwde data-analist Graydon dat 5 à 10 procent van de steun niet bij de juiste bedrijven terecht zou komen. Die schattingen worden nu bevestigd door de resultaten die de RVA voorlegt, de overheidsdienst verantwoordelijk voor de werkloosheidsuitkeringen. 

In totaal werden er meer dan 30.000 inbreuken vastgesteld bij de tijdelijke werkloosheid, goed voor bijna 8.000 werkgevers die tegen de lamp liepen. Dat komt neer op bijna 5 procent van het totaal aantal bedrijven dat tijdelijke werkloosheid heeft aangevraagd. In heel wat gevallen moesten werknemers simpelweg doorwerken terwijl ze officieel op tijdelijke werkloosheid stonden, of werden ze vervangen door (goedkopere) studenten of uitzendkrachten. Wat wel opvalt: voorlopig zijn er nog niet zo veel sancties uitgedeeld. Elke zaak moet immers voor het arbeidsauditoraat komen, en daar geldt een doorlooptijd van zes maanden. Wat betreft fraude met overbruggingsrecht werd na controles al 170 miljoen euro gerecupereerd.

De Vlaamse overheid van haar kant heeft vorderde al 100 miljoen aan onterechte bedrijfssteun terug. Vaak logen ondernemers daar simpelweg over hun omzetverlies, het belangrijkste criterium om steun te krijgen. Door de steunaanvraag van die bedrijven te koppelen aan hun btw-aangifte, hebben inspecteurs dat soort fraude snel kunnen detecteren. Steeds vaker maken zowel de federale als de Vlaamse controlediensten gebruik van dataminig om verdachte bedrijven op te sporen. Sinds de coronacrisis is bovendien de uitwisseling van gegevens tussen de verschillende niveaus fors opgedreven.

Is de economie wel klaar voor de heropstart?

De massale steunmaatregelen hebben een stolp over de economie geplaatst. Via de tijdelijke werkloosheid konden bedrijven massale ontslagen vermijden. Dankzij de Vlaamse steun en het overbruggingsrecht gingen bedrijven en zelfstandigen niet collectief over de kop. In 2020 waren er 7.900 faillissementen, het laagste peil sinds 2007.

Maar wat als die stolp nu wordt weggehaald en de economie zonder dat miljardeninfuus weer verder moet? Komt die gevreesde ‘golf aan uitgestelde faillissementen’ er aan? Onderzoeksbureau Graydon waarschuwde vorige zomer nog dat 50.000 bedrijven over de kop zouden gaan.

Intussen zijn de meeste economische indicatoren positief. Aan het eind van dit jaar knopen we aan bij de economische groei van voor de coronacrisis, zo becijferde het Planbureau. Heel wat beursgenoteerde bedrijven lieten het voorbije kwartaal uitstekende resultaten optekenen. Toch blijft het uitkijken. “De balans zal minder zwaar uitvallen dan eerder geschat, ook door extra maatregelen sinds vorige zomer”, zegt Eric Van Den Broele van Graydon. Er was de verdubbeling van het overbruggingsrecht en extra steun voor specifieke sectoren. “Maar we schatten in dat 20 procent van de bedrijven het momenteel moeilijk hebben. Sowieso zullen die faillissementen niet in één vingerknip op ons afkomen. Het zal een proces van twee à drie jaar zijn.” 

Het zijn vooral de middelgrote kmo’s die risico lopen, schat Van Den Broele in. “De kleinere bedrijven en zelfstandigen hebben vaak voldoende gehad aan de steunmaatregelen, de echte grote bedrijven zijn in regel zelf robuust genoeg en beschikken over voldoende kapitaalbuffers.” Hoeveel ondernemingen straks in faling zullen gaan, daar wil hij geen uitspraken doen, omdat er nog veel bedrijfsresultaten moeten binnenlopen. “Veel hangt ook af van de maatregelen die de regering straks nog aanhoudt.”

Wat is de federale regering van plan?

De Vlaamse regering heeft intussen alle steun stopgezet per 1 oktober, bij de federale regering buigen de topministers zich vrijdagochtend over de vraag hoe het nu verder moet. Er is stilaan consensus om de tijdelijke werkloosheid enkel nog voor specifieke sectoren te behouden, zoals de reis- en evenementensector. De PS pleit er ook voor om een uitzondering te maken voor de regio rond Luik, waar de overstromingen de economie zware schade toebrachten. Ook het overbruggingsrecht zou worden hervormd. De gesprekken liepen vast omdat de Franstalige socialisten vroegen om ook een aantal sociale maatregelen te verlengen, zoals de maandelijkse 50 euro extra voor leefloners.