CHECK - Klopt het dat jongeren meer risico lopen op hartontstekingen na vaccinatie dan op hospitalisatie door corona?

We weten al langer dat de mRNA-vaccins (Pfizer en Moderna) in zeldzame gevallen een verhoogd risico op hartontsteking met zich meebrengen, vooral voor jonge mannen. De eerste meldingen daarover kwamen in de lente van 2021 uit Israël, dat vroeg en massaal vaccineerde met het Pfizer-vaccin. Op 9 juli heeft ook het Europese Geneesmiddelenagentschap de zeldzame bijwerking aangekondigd. Nadien is hartontsteking opgenomen op de bijsluiter van de bewuste vaccins.

Hartontsteking - wetenschappelijke naam: myocarditis - is een aandoening die sowieso kan voorkomen bij mensen van alle leeftijden, maar vooral jonge mannen en jongens lijken extra kwetsbaar. Meestal wordt de ontsteking veroorzaakt door een virusinfectie. Ook tijdens of na een coronabesmetting ontwikkelden patiënten trouwens vaker dan gemiddeld een hartontsteking. De meeste gevallen van de aandoening kunnen eenvoudig behandeld worden en krijgen een goede prognose.

Hoe beïnvloedt onze kennis over hartontsteking als zeldzame bijwerking de adviezen over het vaccineren van jongeren? In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk woedt het debat volop. Berichten daarover sijpelen ook door naar ons land. Maar hoe zit het precies?

Nee, dat is nog niet bevestigd. Enkele dagen geleden plaatsen enkele Amerikaanse onderzoekers een artikel online dat concludeerde dat voor jongeren tussen 12-17 jaar oud, en in het bijzonder voor jonge jongens, het risico op het ontwikkelen van een hartontsteking na vaccinatie groter zou zijn dan het risico om te worden gehospitaliseerd met een coronabesmetting.

Maar: dat artikel staat op MedRxiv, een zogenaamde "preprint server". Dat is een website waar onderzoekers artikels kunnen uploaden die nog niet nagelezen of beoordeeld zijn door onafhankelijke collega's. De artikels zijn dus ook nog niet gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. 

Met "preprint"-artikels moet je omzichtig omspringen. MedRxiv waarschuwt op haar website zelf voor verregaande conclusies op basis van de artikels. Er staat er bijvoorbeeld: "deze onderzoeken mogen niet in de nieuwsmedia vermeld worden als gevestigde informatie."

Nochtans is dat precies wat gebeurde, vooral in enkele Britse kranten. Zo schreef The Telegraph stellig: "Meer risico voor tienerjongens door vaccins dan door Covid". Ook Tucker Carlson, een uiterstrechtse opiniemaker op de Amerikaanse zender Fox News, vermeldde het onderzoek in zijn uitzendingen.

In ons land vind je verwijzingen naar de studie bij academici die bekend staan voor corona- en vaccinkritische standpunten. Professor gezondheidseconomie Lieven Annemans deelde op Twitter een artikel van de Nigeriaanse nieuwssite Rifnote over de studie: "Kinderen en jongeren vaccineren tegen covid zou wel eens een tragische dwaling kunnen blijken", voegde Annemans er aan toe.

Maar klopt het wat in de studie staat? Dat is moeilijk te zeggen, want - zoals gezegd - gaat het om een ongepubliceerd artikel waar nog geen peer review op werd toegepast. 

Verschillende wetenschappers hebben al een blik geworpen op de methodologie en resultaten van het onderzoek en hun bevindingen online gepubliceerd. En de meningen zijn verdeeld. De studie krijgt lof van onderzoekers als Vinay Prasad, Jay Bhattacharya en andere wetenschappers die het coronarisico voor kinderen al langer laag inschatten. Anderen, zoals David Gorski of Daniel Freedman, zijn dan weer extreem kritisch.

Het belangrijkste probleem met de studie is dat ze zich baseert op gegevens uit de databank VAERS ("Vaccine Adverse Events Recording System"). In die databank kan iedereen een eventuele bijwerking van een vaccinatie melden. Het is als het ware als een vroeg "alarmsysteem" voor het opsporen van mogelijke bijwerkingen. Opgelet: de link tussen de  gerapporteerde bijwerkingen en vaccinatie staat daarom nog niet vast. Dat staat ook duidelijk vermeld op hun website.

Amerikaanse gezondheidsinstanties die de veiligheid van vaccins beoordelen, doen zelf extra onderzoek op basis van onder meer meldingen in die databank. Zij concluderen voorlopig dat zowel voor 12-15-jarigen als voor 16-18-jarigen de voordelen van coronavaccinatie groter zijn dan de potentiële risico's. 

Nee. De topadviseurs die mee het beleid qua volksgezondheid in het Verenigd Koninkrijk bepalen (Chief Medical Officers of CMOs) hebben zowel voor 16-18-jarigen als voor 12-15-jarigen één dosis van het Pfizervaccin aangeraden.

Veelbesproken op sociale media is een recent advies van het Britse Joint Committee on Vaccination and Immunisation (JCVI). Dat adviesorgaan maakte geen aanbeveling om kinderen onder de 16 jaar oud te vaccineren, tenzij ze zelf gezondheidsproblemen hebben of onder één dak wonen met kwetsbare personen. Het JCVI vindt het persoonlijke voordeel voor jongeren te klein, en baseerde zich daarbij onder andere op het risico op hartontsteking na vaccinatie.

Het adviesorgaan JCVI kijkt echter enkel naar de directe voor- en nadelen voor de gezondheid van de individuele minderjarige. De Chief Medical Officers of topadviseurs kijken veel breder naar de gehele volksgezondheid. Zij bevelen daarom aan om ook 12-15-jarigen in het Verenigd Koninkrijk één dosis van het Pfizer-vaccin aan te bieden. De verwachting is namelijk dat er minder besmettingen zullen zijn naarmate meer mensen gevaccineerd zijn. Ook het inperken van uitbraken in scholen - en het vermijden van negatieve effecten van quarantaines en schoolsluitingen - speelden een rol bij de beslissing.

Wel gaat men jongeren in het Verenigd Koninkrijk voorlopig maar één dosis aanbieden. Dat komt omdat ook één prik al een gunstig effect heeft op het voorkomen van hospitalisaties. De zeldzame bijwerking van hartontsteking blijkt bovendien iets vaker voor te komen na de tweede dosis.

In ons land kunnen zowel 16-18-jarigen als 12-15-jarigen twee dosissen van een coronavaccin krijgen. In mei 2021 gaf de Hoge Gezondheidsraad groen licht voor de vaccinatie van 16-18-jarigen. In juli 2021 kwam dat er ook voor het vaccineren van 12-15-jarigen, zeker voor kwetsbare jongeren met onderliggende aandoeningen ("comorbiditeiten"). Net als bij de buitenlandse tegenhangers werd er hier ook gewezen op het risico op hartontsteking als zeldzame bijwerking en op het lagere individuele voordeel dat jongeren uit vaccinatie halen. Daarom beval het adviesorgaan aan "om de vaccinatie van jongeren van 12 tot en met 15 jaar zonder comorbiditeiten momenteel niet systematisch aan te bieden, zoals dit het geval is bij de 16-17 jarigen". Toch besliste de Vlaamse regering om alle jongeren uit die groep een uitnodigingsbrief op te sturen.