Hoe de hoektanden van vleesetende zoogdieren geëvolueerd zijn om van hen efficiënte moordmachines te maken
Vleesetende zoogdieren vind je in alle maten en gewichten, van een 500 gram wegende buidelmarter tot een 500 kilogram wegende ijsbeer. Wat ze allemaal gemeen hebben, zijn hoektanden vooraan in hun kaken. Die hoektanden zijn lang en puntig, vaak met een scherpe punt, in sommige gevallen ook met scherpe snijkanten, en die geduchte wapens maken van carnivoren zulke efficiënte doders. Uit een nieuwe studie blijkt nu hoe de evolutie de hoektanden unieke vormen gegeven heeft die perfect aangepast zijn aan de levenswijze van de roofdieren.
Onderzoekers van de Australische Monash University gebruikten de nieuwste 3D-methodes om de hoektanden van meer dan 60 roofdieren op te meten, waaronder leeuwen, jachtluipaarden, grizzlyberen, dingo's en Tasmaanse duivels.
Het onderzoek was de eerste uitgebreide analyse van de vorm van de hoektanden van vleesetende zoogdieren en er bleek uit dat de hoektanden op bijzondere manieren geëvolueerd zijn om elke soort te helpen zijn favoriete prooi te doden en te verslinden. Dat heeft ertoe bijgedragen dat zoogdieren tot de meest succesvolle roofdieren op aarde behoren, zeggen de onderzoekers.
Doden op ontelbare verschillende manieren
Als vleesetende zoogdieren dreigen - of gapen -, laten ze 4 lange hoektanden zien aan de voorkant van hun kaken - 2 bovenaan en 2 onderaan.
Die hoektanden vormen het eerste contactpunt tussen het roofdier en zijn prooi en ze worden gebruikt om de vangst steekwonden toe te brengen, ze te doden en uiteen te rijten.
Niet alle carnivoren hebben echter hetzelfde dieet. Grizzly's eten vlees, fruit en planten, terwijl stokstaartjes zich voornamelijk voeden met ongewervelden als schorpioenen en kevers. De grote katachtigen houden het uitsluitend bij vlees.
De vleesetende zoogdieren kunnen hun prooien ook doden op ontelbare verschillende manieren.
Tijgers en leeuwen verstikken hun prooien met een gerichte beet in de keel, terwijl wolven op hun prooi inhakken door verschillende beten toe te brengen en zo de prooi uit elkaar te scheuren. Kleine hondachtige roofdieren, zoals de vos, grijpen hun prooi dan weer vast en schudden ze heftig door elkaar, terwijl veelvraten hun prooi kunnen doden met één enkele beet die de schedel verbrijzelt.
Het juiste keukenmes
Er is nog niet veel onderzoek verricht naar de verbanden tussen de vorm, de functie en de evolutie van de hoektanden en dus wilden de onderzoekers achterhalen welke vormen van hoektanden het best geschikt zijn voor elk dieet van de roofdieren.
Daarvoor scanden en vergeleken ze dus de hoektanden van meer dan 60 carnivoren, onder meer van tijgers, coyotes, ijsberen, veelvraten, wasberen en ook buidelmarters.
Vervolgens keken ze naar het verband tussen de vorm van de hoektanden en hun functie. Ze stelden vast dat de vorm varieert afhankelijk van in welke soorten voedsel een carnivoor regelmatig zijn tanden zet - net zoals wij verschillende keukenmessen kiezen afhankelijk van wat we willen in stukken snijden.
Grote katachtigen als leeuwen, tijgers en jachtluipaarden hebben van de scherpste hoektanden in het dierenrijk. Die lange, dolkachtige wapens dienen om mee te steken - om diep in de keel van prooien te bijten om hen op hun knieën te dwingen.
Andere soorten, zoals de coyote en de vos, hebben dunne, gebogen hoektanden. Die tanden doen dienst als haken om kleine prooien vast te houden en te verhinderen dat die uit de mond glippen terwijl de vleeseters hun prooi door elkaar schudden.
Dieren die veel 'zachte' prooien eten, of de carnivoren die in de keel bijten, hebben vaak scherpe, dunne hoektanden. De scherpe punt doorboort het vel van de prooi en als de dieren doorbijten, helpen de lange, scherpe snijkanten de tand diep in de vangst door te dringen.
Soorten met een harder of meer gevarieerd dieet hebben dikkere, stevige tanden die niet breken als de dieren beenderen of ander hard voedsel verbrijzelen. Tot die soorten behoren aaseters zoals de Tasmaanse duivel en soorten met een weinig gespecialiseerd dieet zoals de honingdas.
De bovenste hoektanden met de botste punten die het team onderzocht heeft, behoorden toe aan de krabbenetende mangoeste. Zoals zijn naam laat vermoeden, voedt die soort zich met krabben en andere harde prooien zoals reptielen, slakken en insecten.
Hoektanden met botte punten en randen kwamen ook voor bij dieren die hun prooi doden met beten die de schedel verbrijzelen, zoals de Amerikaanse marter en de veelvraat. Botte punten kunnen beter dan scherpe punten de druk aan die door zo'n grote kracht veroorzaakt wordt.
Uitgestorven soorten
De nieuwe verbanden die uit de studie blijken tussen de vorm van de hoektanden en de levenswijze van de dieren, kunnen ook helpen om licht te werpen op het dieet en het gedrag van uitgestorven soorten, zeggen de onderzoekers.
Zo had de buidelwolf of Tasmaanse tijger bijvoorbeeld gebogen hoektanden, wat laat vermoeden dat hij kleinere prooien oppakte en door elkaar schudde. Die vaststelling bevestigt recent onderzoek van de schedel van de buidelwolf waarvan - in tegenstelling met eerdere theorieën - de conclusie was dat het dier waarschijnlijk op kleine prooien jaagde en niet op grote.
Door de hoektanden nauwgezet te bestuderen, hebben we ontdekt hoe goed evolutie zelfs de kleinste kenmerken van dieren vorm geeft, zodat ze passen bij de ecologische niches die ze innemen in de natuur, zo zeggen de onderzoekers.
De studie van doctoraatsstudente Tahlia Pollock, hoogleraar Alistair Evans en onderzoeker David Hocking van de Monash University in Melbourne is gepubliceerd in het Zoological Journal of the Linnean Society. Dit artikel is gebaseerd op een artikel van de drie onderzoekers in The Conversation.
