Algerijnse ex-president Bouteflika overleden: de verzoener die na 20 jaar door volksprotest van de macht werd verdreven

Abdelaziz Bouteflika wordt geboren in 1937 in Oujda, vandaag een stad in het noorden van Marokko. Zijn familie is afkomstig uit het naburige Tlemcen, in het noordwesten van wat vandaag Algerije is. Tijdens de laatste jaren van het Franse koloniale bewind in Algerije geeft hij zijn studies filosofie vroegtijdig op en sluit hij zich aan bij de rebellen van het Front de Libération Nationale (FLN).

Na de onafhankelijkheid in 1962 zit de carrière van Bouteflika in de lift, mede dankzij de steun van Houari Boumedienne, FLN-leider en president van 1965 tot 1978. Na diens dood verdwijnt hij van het politieke toneel en van 1981 tot 1987 verblijft hij in het buitenland. Hij keert pas terug nadat de beschuldigingen wegens corruptie tegen hem worden nietig verklaard. In 1989 wordt hij gerehabiliteerd en wordt hij toegelaten tot de partijraad van eenheidspartij FLN.

Intussen zakt Algerije weg in een bloedige burgeroorlog. Daarbij daagt het radicale Front Islamique du Salut (FIS) het FLN-regime in Algiers uit. De machthebbers willen vermijden dat fundamentalisten via democratische verkiezingen aan de macht komen en zo een eind maken aan de scheiding tussen godsdienst en staat. Bij grote delen van de bevolking is het FIS erg populair, en dat heeft dan weer te maken met de belabberde economische toestand van het land, de grote werkloosheid en de dictatoriale trekjes van het regime.

Wat aanvankelijk een religieus-sociale revolutie leek te worden ontaardt in een regelrechte burgeroorlog waarbij gewapende groepen als de Mouvement Islamique Armé (MIA) en Groupe Islamique Armé (GIA) zich steeds meer manifesteren en het ook tegen elkaar opnemen. De politieke erfenis van het FIS wordt daarbij helemaal verkwanseld.

Algerije verzuipt in een poel van geweld, waarbij verschillende gewapende groepen en het leger het tegen elkaar opnemen. Er worden aanslagen gepleegd, aanvallen uitgevoerd, en er zijn bloedige represailles door het leger. In die woelige tijden wordt generaal Liamine Zéroual president, maar hij slaagt er niet in een eind aan het geweld te maken, dat overigens steeds meer terroristische trekjes is beginnen vertonen.

In 1999 wint Abdelaziz Bouteflika als onafhankelijk kandidaat de presidentsverkiezingen. Hij haalt 73,8 procent van de stemmen. Bouteflika slaagt waar zijn voorganger Zeroual mislukte en kan een eind maken aan het "zwarte decennium". Hij verleent amnestie aan de meeste gewapende fundamentalisten, waarop 6.000 strijders de wapens neerleggen.

Daarnaast wordt ook de macht van het leger ingeperkt, hoewel enkele jaren later duidelijk wordt dat daarvan achter de schermen eigenlijk geen sprake is. Dat blijkt onder meer als datzelfde leger in 2001-2002 bikkelhard optreedt tegen rebellerende jongeren in de regio Kabylië. Ook de persvrijheid is in het Algerije van Bouteflika vaak dode letter.

Desondanks wordt de president in 2004 moeiteloos herkozen, met 84,99 procent van de stemmen. Hij wordt benoemd tot erevoorzitter van het FLN en werkt verdere maatregelen uit om de nationale verzoening te bewerkstelligen, waaronder ook amnestie voor leden van de veiligheidsdiensten die zich tijdens de burgeroorlog  aan mensenrechtenschendingen hebben bezondigd. De maatregelen worden bekrachtigd door een referendum, maar de oppositie doet de stalinistische 97,36 procent ja-stemmen af als een farce.

In 2008 keurt het Algerijnse parlement bij handopsteking een nieuwe grondwet goed. Een van de gewijzigde artikels gaat over de ambtstermijn van de president, die niet langer beperkt is tot twee ambtstermijnen van vijf jaar. Een jaar later wordt Bouteflika herkozen met 90,24 procent van de stemmen.

In de lente van 2011 breken er rellen uit in verschillende Algerijnse steden. Voor wie er nog aan twijfelde, wordt het duidelijk dat de burgeroorlog en de verzoening onder Bouteflika een maat voor niets zijn geweest: ondanks de gas- en olierijkdommen blijft de Algerijnse economische machine sputteren en blijft de werkloosheid torenhoog, zeker bij de talrijke jongeren.

Maar in tegenstelling tot landen als Tunesië of Egypte blijft het volksprotest binnen de perken. Blijkbaar zijn de herinneringen aan het zwarte decennium nog te levendig en passen de meeste Algerijnen uiteindelijk voor een verdere radicalisering van het protest, met het gevaar dat de toestand weer verwordt tot terrorisme.

Bouteflika kan het volksprotest in de kiem smoren door een reeks hervormingen door te voeren, die in de praktijk echter cosmetisch in plaats van ingrijpend blijken. De president blijft stevig in het zadel in Algiers, terwijl collega's als Ben Ali in Tunesië of Moebarak in Egypte hun biezen moeten pakken.

"Stabiliteit vóór alles" lijkt het devies in Algiers, zelfs als Bouteflika alsmaar meer gezondheidsproblemen blijkt te krijgen. In 2013 wordt hij geveld door een beroerte, waardoor hij niet meer vlot kan praten. Hij lijkt meer tijd door te brengen in ziekenhuizen in Frankrijk dan in het presidentieel paleis in Algiers. De president laat zich nog amper zien in het openbaar, de schaarse tv-optredens tijdens een bezoek van een of ander buitenlandse genodigde niet te na gesproken.

Ziek of niet ziek: in 2014 gaat de president voor een nieuwe ambtstermijn. Hoewel de resultaten van de stembusslag nog niet bekend zijn, vieren zijn aanhangers in april 2014 zijn overwinning. En ja hoor: de volgende dag blijkt dat Bouteflika alweer heeft gewonnen, deze keer met 81,53 procent. Deze keer komt maar 51 van de kiezers opdagen, tegenover 75 procent in 2009. Verschillende oppositiepartijen boycotten overigens de verkiezingen en beschuldigen het regime van kiesfraude.

Als hij zich vijf jaar later kandidaat stelt voor een vijfde opeenvolgende ambtstermijn van vijf jaar, breekt er opnieuw massaal straatprotest uit. Uiteindelijk trekt Bouteflika zijn kandidatuur in, maar hij blijft voorlopig aan de macht. De betogers zijn nog niet tevreden en later dat jaar stapt hij dan toch op. Net voor het einde van zijn vierde ambtstermijn.  Met net geen 20 jaar was hij de langst regerende president van Algerije.

Intussen is er sinds eind 2019 een nieuwe president aan de macht, maar veel is er niet veranderd. Met oud-premier Abdelmadjid Tebboune als nieuwe president, wordt het regime van Bouteflika in feite gewoon voortgezet. Zal zijn dood echte verandering brengen in Algerije?